به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد، اين گل‌آذين در هنگام رسيدن، داراي بذرهاي فراوان و انبوهي است. تخم بارهنگ عبارت از دانه‌هاي ريز قهوه‌اي تيره تا متمايل به سياه است و چنانچه در آب قرار گيرد، لاية رويي آن با ايجاد لعاب، تورم آن را سبب مي‌شود.

بارهنگي كه در طبّ سنتي بيشتر از آن استفاده مي‌‌كنند، گياه Plantago major يا لسان‌الحمل كبير است. گياه Plantago lanceolata نيز كه آن را به اسامي بارهنگ سرنيزه‌اي (بارهنگ كاردي) يا لسان‌الحمل صغير مي‌نامند، خواص مشابهي دارد و آن را نيز مورد استفاده قرار مي‌دهند. اين گياهان معمولاً به صورت علف‌هرز در مكان‌هاي مرطوب مانند حاشية جوي‌هاي آب، مزارع، باغ‌ها، باغچه‌ها و فضاهاي سبز شهري و خانگي مي‌رويند و به راحتي در دسترس انسان‌ها قرار دارند. بارهنگ‌ها را مي‌توان در پرديس دانشگاه فردوسي مشهد نيز به‌راحتي مشاهده كرد.

تركيبات شيميايي:

در گياه بارهنگ، گليكوزيدي به نام اوكوبين و موادي همچون پلانتاژين و ساپونين وجود دارد. در تخم بارهنگ، وجود مقدار زيادي مواد گلوتيني، اسيد پلانتئونوليك، اسيد سوكسينيك، آدنين، كولين، اكوبين و هولوزيد پلانتئوز را گزارش كرده‌اند. تخم بارهنگ حدود 10درصد مواد روغني دارد. روغن بارهنگ، زردرنگ است و بويي مطبوع و طعمي شبيه روغن گردو دارد.

خواص و كاربردها

طبق آنچه در منابع مختلف ازجمله ذخيرة خوارزمشاهي، صيدنه ابوريحان بيروني، قانون ابوعلي سينا، الابينه عن حقايق‌الادويه ابومنصور هروي و تحفة حكيم مؤمن آمده است، طبع بارهنگ، سرد و خشك در درجة دوم است. همة بخش‌هاي گياه بارهنگ شامل برگ و ريشه و دانة آن، مصارف دارويي دارند؛ اما، برگ و ريشة آن را بيشتر به صورت استعمال خارجي و تخم بارهنگ را بيشتر به صورت مصارف داخلي استفاده مي‌كنند. بارهنگ، اثر قابض و نرم‌كنندگي دارد و به‌عنوان تب‌بُر، تصفيه‌كنندة خون، آرام‌كننده و رافع تحريكات مجاري تنفسي و ادراري مطرح است. همچنين بارهنگ در رفع ناراحتي‌هاي آسم آمفيزم، اسهال‌هاي ساده و صفراوي، خون‌ريزي‌هاي دستگاه گوارش، ورم مخاط دهان، درد دندان و حتي درد گوش، مؤثر است.

برگ‌هاي تازة بارهنگ، خواص ضدباكتريايي قوي دارند؛ به همين جهت، براي التيام زخم‌ها، جراحت‌ها و سطوح ملتهب و آزردة بدن مورد استفاده قرار مي‌گيرند. ماليدن له‌شدة برگ تازه و تميز بارهنگ بر روي زخم‌ها ضمن اين‌كه آنها را از چركي‌شدن محافظت مي‌كند، باعث التيام آنها نيز مي‌گردد. كاربرد آن براي زخم‌هاي كهنه و چركيِ شديد نيز سبب بازشدن سرِ زخم و خروج چرك و در نهايت، بهبود زخم مي‌گردد. همچنين براي قطع خون‌ريزي و رفع درد ناخن (عقربك)، ناراحتي‌هاي پوستي و جوش‌هاي صورت و نيز فروكش‌كردن ورم صورت ناشي از آبسه (پيله) دندان، توصيه شده است. پانسمان زخم‌ها با پختة برگ تازة بارهنگ نيز در بهبود آن‌ها اثر تسريع‌كنندگي دارد.

جوشاندة برگ بارهنگ همراه با گُل‌هاي اكليل الملك (يونجه‌باغي زرد) و گُل‌گندم، به صورت مايع شستشوي چشم، در رفع ورم ملتحمه بسيار مؤثر است. براي تهية اين محلول، 10گرم برگ بارهنگ را به همراه مقدار كمي از دو گُل يادشده در 150گرم آب جوش، دم مي‌كنند.

براي درمان بيماري‌هاي ريوي، برگ تميز و شسته‌شدة بارهنگ را روي پارچة تميزي پهن مي‌كنند تا خشك شود. سپس آن را خُرد مي‌كنند و شيرة آن را مي‌گيرند و هم‌وزن آن، عسل اضافه كرده به مدت 20دقيقه، دم مي‌كنند. مصرف اين دم‌كرده براي بيماري‌هاي ريوي بسيارمفيد است. از مخلوط 10درصد پودر برگ بارهنگ با وازلين، پمادي به‌دست مي‌آيد كه ماليدن آن روي زخم‌هاي چركين و دردناك، سبب بهبود آنها مي‌شود و به‌سرعت، چرك را مي‌خشكاند.

كمپرس برگ‌هاي تازه و خُردشدة بارهنگ براي فرونشاندن ورم ها، نقاط ضرب‌ديده و كوفتگي‌ها و التيام زخم‌هاي عفوني، سوختگي‌هاي ناشي از آتش و جاي نيش حشرات، مفيد است.

تخم بارهنگ، قابض، مُحرّك، تب‌بُر، مُعرّق، مُدرّ و معالج اسهال خوني است. همچنين آن را براي رفع اختلالات كليوي و معالجة كوليك، مالاريا، سرفه، آسم برونشيتي و قطع خون‌ريزي و معالجة امراض مثانه و سوزاك، توصيه كرده‌اند. خوردن يا تنقية عصارة تخم يا لعاب بارهنگ براي التيام زخم‌هاي روده‌اي و قطع خون‌ريزي بواسير، سودمند است. تخم بارهنگ براي رفع خون‌روي‌ها و زخم‌هاي ريوي و وجود خون در اخلاط بدن، سل، تنگي نفس، بيماري‌هاي كبدي، زردي و برگشت غذا از معده به مري (ريفلكس)، مفيد است. جوشاندة تخم بارهنگ در رفع التهابات دستگاه ادراري به‌ويژه درصورت وجود خون در ادرار، مؤثر است. غرغرة عصارة بارهنگ در بهبود ورم لوزه‌ها و خون‌ريزي لثه، مؤثر است. مضمضه‌كردن دم‌كردة ريشه يا آب برگ بارهنگ براي كاهش ورم مخاط دهان و تسكين درد دندان، سودمند است. براي تهية جوشاندة ريشه يا برگ بارهنگ، 80 تا 100گرم تميزشدة آن را در يك‌ليتر آب مي‌جوشانند و پس از صاف‌كردن، روزي 3 تا 4فنجان مي‌خورند.

يكي از كاربردهاي مهم تخم بارهنگ، استفادة آن در داروي تركيبي چهارتخم لعابي است. چهارتخم لعابي يكي از داروهاي تركيبي متداول در طب سنتي بوده است كه در اكثر خانه‌ها يافت مي‌شد. اين دارو به عنوان برطرف‌كنندة سرفه‌هاي خشك سردردآور و خشكي و خارش گلو، نرم‌كنندة سينه و رفع‌كنندة گرفتگي صدا و به طور كلي براي بهبود انواع سرفه‌ها و به‌خصوص سياه‌سرفه مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در تهية اين دارو، از تخم بارهنگ، قدومه، بهدانه و تخم مرو (مروره يا كنو) يا به‌جاي آن، تخم ‌شربتي يا بالنگو همراه با اندكي انزروت و صمغ عربي بهره مي‌بُردند. معمولاً اين مخلوط را در آبِ جوشيدة ولرم، مي‌خيساندند كه اين امر باعث ايجاد مادة ژله‌مانندي مي‌شود كه خوردن آن در وعده‌هاي منظم موجب از بين رفتن التهابات گلو و سرفه‌هاي شديد مي‌گردد. اين دارو، اثراتي مفيدتر از شربت‌هاي اكسپكتورانت و ديفن هيدرامين و مانند آنها دارد.

احتياط:

اگرچه بارهنگ در دستة گياهان داروييِ بي‌ضرر قرار گرفته است، عصارة آن براي طحال، مضرّ است كه مصلح آن، مصطكي مي‌باشد. پخته‌شدة ريشه و برگ آن نيز براي ريه، مضرّ است كه مصلح آن نيز عسل است. لذا در جريان درمان اين بيماري‌ها حتماً بايد از مصلح مربوطه نيز استفاده شود؛ در غير اين صورت، ممكن است عوارض جانبي بروز كند. مقدار خوراك تخم بارهنگ در هر وعده، حداكثر تا 12گرم است.  /س