به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، «ما دستگاهى لازم داريم، براى اينكه در همه‌ى ماهها، آدمهاى متخصص، با دستگاههاى فنى و چشمهاى مسلح، در مظان پيدا كردن هلال بروند جستجو كنند و پيدا نمايند و به ما بگويند و ما هم به مردم بگوييم كه اول ماه٬ كدام روز است تكليف شرعى، بر اساس ماههاى قمرى است.» این سخنان، بخش‌هایی از بیانات رهبر معظم انقلاب است در سال 68 و در ابتدای عهده‌دار شدن رهبری نظام جمهوری اسلامی.

به دلیل اهمیت بحث رؤیت هلال ماه‌های قمری و بنابر دستور ایشان در همان سال، ستادی برای استهلال ماه در دفتر رهبری آغاز به كار كرد. متن زیر، گزارشی است در مورد نحوه فعالیت ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری كه در آستانه حلول ماه شوال منتشر می‌شود:
 

شكل‌گیری ستاد استهلال

از ابتدای دوران رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بنابر دستور ایشان، ستادی برای نظم بخشیدن به امر استهلال در دفتر رهبری شكل گرفت. در سال‌های اولیه‌ی كار ستاد، همكاری مستمر و منسجمی بین آن و متخصصین رؤیت هلال كشور وجود نداشت و رابطه‌ی بین این دو، به دریافت برخی نقطه نظرات مشورتی محدود می‌شد. در آن سال‌ها، گزارش‌های مردمی كه در موعد هلال‌های مهمی همچون رمضان و شوال به ستاد استهلال واصل می‌شد‌، مستند شرعی برای اعلام آغاز ماه قمری جدید واقع می‌گشت و این رویه تا سال 1379 ادامه داشت.
 
در سال 1380، هلال جمادی‌الثانی 1422 ه.ق در موقعیتی قرار داشت كه اگر منجّمین جمهوری اسلامی ایران موفق به رؤیت آن می‌شدند، چندین ركورد علمی مهم جهانی در زمینه رؤیت هلال ماه به نام ایران به ثبت می‌رسید. با حمایت ستاد استهلال تدارك گسترده‌ای برای انجام این رصد انجام گرفت كه خوشبختانه با موافقت همراه شد و آقایان حجت‌الاسلام‌والمسلمین موحدنژاد و دكتر گیاهی‌یزدی موفق به رؤیت این هلال مهم -با استفاده از دوربین‌های دوچشمی قدرتمند- در منطقه «باغبر »كرمان شدند.
 
یك سال بعد، در تابستان سال 1381، موقعیت مشابه دیگری و این‌بار برای هلال رجب 1423 به‌وجود آمده بود. تجربه‌ی ارزشمند سال گذشته، ستاد استهلال را بر آن داشت تا مجدداً از برنامه‌ی رصد این هلال حمایت كند. به لطف الهی و به پشتوانه‌ی تجربه‌ی بالای رصدی جناب آقای مهندس قاضی میرسعید، ایشان موفق شدند این هلال كم‌نظیر را در منطقه‌ی «زرند» در استان كرمان با دوربین‌های قدرتمند رؤیت كرده و سه ركورد مهم بین‌المللی در زمینه‌ی رؤیت هلال را به نام خود و ایران به ثبت برسانند.
 
موفقیت در این رصدها، سرآغاز عضویت كارشناسان و رصدگران برجسته‌ی رؤیت هلال كشور در ستاد استهلال دفتر رهبری شد. علاوه‌بر كارشناسانی كه در ستاد استهلال عضویت ثابت دارند، در برخی موارد كه حساسیت و اهمیت رصد یك هلال خاص (به‌ویژه هلال رمضان و شوال) زیاد باشد، از سایر اساتید برجسته‌ی دانشگاه‌های كشور، متخصصین و كارشناسان استخراج تقویم و رصدگران با تجربه برای مشورت و حضور در جلسات ستاد دعوت به‌عمل می‌آید.

تشكیل ستادهای استانی در سراسر كشور

ارتباط و همكاری گروه‌های رصدی با ستاد استهلال، از سال 1380 آغاز شده بود اما در جلسات ستاد این موضوع مطرح شد كه اولاً این گروه‌ها از سطح دانش فقهی، نجومی و رصدی یكسانی برخوردار نیستند، ثانیاً در مواردی كاستی‌هایی در ابزار مورد نیاز برای رصد وجود دارد و ثالثاً ارتباط منظم تشكیلاتی بین این گروه‌ها و ستاد استهلال برقرار نیست.
 
برای حل این مشكلات، در ستاد استهلال مركز، دو كمیته با عنوان كمیته‌ی علمی و كمیته‌ی پشتیبانی و تشكیلات ایجاد شد. همچنین برای ارتباط نظام‌مند گروه‌های رصدی با ستاد استهلال مركز، در تمام استان‌های كشور، ستادهای استانی شكل گرفت.
 
كمیته‌ی علمی وظیفه‌ی بررسی و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینه‌ی رؤیت هلال ماه، آموزش گروه‌های رصدی در سطح ملی و برنامه‌ریزی علمی برای رصد هلال‌های ماه را بر عهده دارد.
 
كمیته‌ی پشتیبانی و تشكیلات نیز وظیفه‌ی سازماندهی و ارتباط با ستادهای استانی، پشتیبانی فنی و مالی از فعالیت‌های كمیته علمی و ستادهای استانی و نیز ایجاد هماهنگی با سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها (كه در اجری برنامه‌ی رصد هلال مؤثر هستند) را عهده‌دار است.
 

تعدد گروه‌های رصدی ایران

یك‌صد و بیست تا یك‌صد و پنجاه گروه رصدگر برای رؤیت هلال ماه در ستاد استهلال دفتر رهبری مشغول انجام وظیفه هستند كه هم از نظر كمّی و هم از نظر علمی، با كشورهای ديگر -مانند عربستان صعودی كه در آن هفت گروه برای رصد اقدام می‌كنند- قابل مقایسه نیست. این 150 گروه ورزيده، به تلسكوپ و دوربین‌های دوچشمی مجهز می‌شوند و برای رؤیت هلال ماه، در سخت‌ترين نقاط كشور از قله‌ی برخی كوه‌ها گرفته تا بالای ابرها (در رصد با هوپیما) مشغول رصد می‌شوند. آنان، در لحظاتی كه ملت شریف ایران منتظر اعلام زمان عید فطر یا آغاز ماه مبارك رمضان هستند، حقیقتاً خطرات را به جان می‌خرند و در مناطق صعب‌العبور به استهلال مشغولند؛ با رصدهایی هدفمند و علمی.
 
هواپیمای نظامی حامل منجّمین ایرانی!

در ستاد استهلال اقداماتی انجام شده كه در سطح دنيا بی‌نظير است و بعضی برای اولين بار ابداع شده و بعضی‌ از آن‌ها ممكن است كار اولش در جای ديگر دنيا انجام شده باشد ولی موفقيت ستاد بيشتر بوده است. به عنوان مثال، در برخی موارد ممكن است به‌دلیل وجود گرد و غبار بسیار شدید و یا ابرهای متراكم در آسمان كشور، رصد برخی هلال‌های مهم (به‌خصوص هلال رمضان و شوال) با مشكل مواجه شود. در چنین اوقاتی، گروهی از رصدگران متبحر با استفاده از پرواز هوایی، رصد را بر فراز ابرها انجام می‌دهند! رصد با هواپيما، اولين بار در كشور اردن آزمایش شد كه ناموفق بود، اما در ستاد استهلال ايران،‌ رصد با هواپيما انجام و هلال ماه رؤیت شد و گزارش‌های موفقی هم داشتيم.
البته این روش رصد به تنهایی مبنای تصمیم‌گیری برای زمان آغاز ماه قمری جدید نیست و گزارش رصدگرانی كه در روی زمین به رصد می‌پردازند نیز مكمل آن خواهد بود.

گزارش استهلال در استان‌ها چگونه به تأیید رهبر انقلاب می‌رسد؟

ستاد استهلال استانی به ریاست مشترك نماینده ولی‌فقیه و امام جمعه مركز استان و استاندار تشكیل می‌شود. دبیر شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه استان، وظایف دبیری این ستاد را بر عهده دارد. همچنین یكی از اساتید برجسته‌ی داشگاهی در استان و یا یكی از رصدگران با تجربه نیز در این ستاد عضویت دارد. همچنین، در هر استان چند گروه رصد هلال تشكیل می‌شود كه در این گروه‌ها، امام جمعه شهرستان، رصدگران با تجربه آن شهرستان را همراهی می‌كنند.
 
نتایج حاصل از فعالیت رصد هلال توسط گروه‌های رصدی در اختیار ستاد استان قرار گرفته و پس از بررسی مقدماتی، به ستاد مركز گزارش می‌شود. در ستاد مركز، این گزارش‌ها توسط كارشناسان و متخصصین رؤیت هلال مورد بررسی مجدد قرار می‌گیرد. در صورت نیاز به داشتن اطلاعات بیشتری از چگونگی رصد هلال، تماس تلفنی مستقیم بین ستاد استهلال با گروه‌های رصدی مستقر در شهرستان‌های مختلف برقرار شده و تمام جزئیات و مطالب مهم با دقت پرسیده و یادداشت می‌شود.
 
اعضای كمیته علمی ستاد استهلال، نتیجه نهایی به‌دست آمده از رصدها را همراه با نظر كارشناسی خود در اختیار رئیس ستاد استهلال قرار داده و در همان زمان، مراتب این گزارش به استحضار رهبر معظم انقلاب تحویل داده می‌شود. ایشان هم در برخی موارد، پرسش‌هایی را در خصوص گزارش مذكور مطرح فرموده و دستوراتی را برای بررسی بیشتر صادر می‌كنند. مسئولین ستاد و اعضای كمیته علمی، این نكات را بلافاصله بررسی و انجام می‌دهند و نتیجه را مجدداً به حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گزارش می‌كنند.
پس از  اثبات رؤیت هلال برای رهبر انقلاب اسلامی، حلول ماه شوال از طریق رسانه‌های جمعی به استحضار مردم شریف و روزه‌دار می‌رسد.


ارتباط منظم و پیوسته ستاد استهلال با بیوت مراجع

باید به این مهم اشاره شود كه ارتباط منظم و پیوسته‌ای بین ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری با بیوت مراجع عظام تقلید وجود داشته و در رصد هلال ماه‌های رمضان و شوال، نتایج به‌دست آمده از رصد در اختیار حضرات مراجع قرار می‌گیرد. البته بیوت برخی از مراجع عظام تقلید نیز فعالیت‌هایی در زمینه استهلال انجام می‌دهند.
 
بارها اتفاق اقتاده است كه بعضی از حضرات مراجع خودشان مستقيماً در تماس تلفنی با ستاد، گزارش‌ها را بی‌واسطه دریافت می‌كنند و این اعتماد، به واسطه تلاش بی‌شائبه گروه‌های رصدی و حركت ملی ستاد استهلال در چندسال اخیر ایجاد شده است. البته گاهی از سوی مراجع بزرگوار، نتایج متفاوتی اعلام می‌شود كه ‌آن، به‌خاطر اختلاف در فتوا است. مثلاً در اینكه هلال با ابزار دیده شده است، شكی وجود ندارد اما به دلیل اینكه برخی رؤیت با چشم مسلح را معتبر نمی‌دانند و بعضی (مانند مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت، مرحوم حضرت آیت‌الله‌العظمی فاضل لنكرانی و حضرت آيت‌الله‌العظمی خامنه‌ای) معتبر می‌دانند، هلال ماه نو بر ایشان ثابت می‌شود.
 
در اینجا نیز باید اشاره شود كه این فعالیت بزرگ با صرف كمترین هزینه و با استفاده از امكانات موجود در دانشگاه‌ها، ادارات و سازمان‌های دولتی و نیروهای نظامی و انتظامی انجام شده و از صرف هرگونه هزینه‌ی موازی به‌شدت پرهیز می‌شود. در مقایسه‌ی این فعالیت‌ها با نمونه‌های خارجی نیز باید گفت كه در هیچ‌یك از كشورهای اسلامی (و یا غیر اسلامی كه به موضوعات نجومی رؤیت هلال علاقمند هستند) چنین برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای رصد هلال وجود ندارد.
 

استهلال در تمام فصول!

استهلال ماه نو، فقط مختص به رمضان و شوال نیست. جالب است بدانید كه این كار برای تمام ماه‌های قمری انجام می‌شود! هم بنا بر جنبه‌ی شرعی و هم از نظر اهمیت زمان آغاز هر ماه قمری و هم از حیث دستاوردهای علمی آن، این عمل هر ماه و مستمراً تكرار می‌شود. اگر دانشمندان و منجمان ما می‌توانند در كنفرانس بین‌المللی استهلال كه چندی پیش در ابوظبی برگزار شد، به آقای يالوب (یكی از دانشمندان این رشته كه صاحب معیار است) بگويند كه ما در ایران، چهل  رصد انجام داديم كه اين 40 رصد، نقض‌كننده‌ی معيار شما است و معيار شما مشكل دارد، اين به پشتوانه كار بزرگی است كه  به صورت ماهانه در ستاد استهلال انجام می‌شود.
[گزارش استهلال هرماه را از اینجا ببینید]

منبع:دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای