- تاریخچه مطالعات ؛

به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ارومیه ،استل کیله شین (کل شین ) در سر راه اشنویه به رواندوز و در ارتفاع 2860 متری قرار دارد معنای لغوی آن « سنگ آبی » است . استل دارای 1.8 متر ارتفاع و بر روی پایه ای به بلندی 60 سانتی متر و طول و عرض 1.5 متر قرار دارد . بدنه غربی استل دارای متن آشوری و بدنه شرقی ان با کتیبه ای به خط « اورارتوئی » مزین می باشد . بدنه های باریک جانبی آن فاقد کتیبه است .

اف. اِ . شولتزدر سال 1829 م این استل را کشف و از آن کپی برداری نمود . اما وی چند روز بعد از آن به قتل رسید و کپی استل مفقود گردید . در 1838 میلادی « ه. راولینسن » استل مذکور را پیدا کرد و توانست فقط بر روی بدنه شرقی آن یک کتیبه 41 سطری طویل را مشخص نماید . وی از آن چند علامت کپی برداری کرد . سومین کپی که به وسیله خانیکوف در سال 1852 میلادی از استل کیله شین نمونه برداری شده بود در هنگام حمل شکسته و از بین رفت . « او. بلاو» در سال 1856 کپی کاغذی دیگری از استل کیله شین برداشته و به کتابخانه مؤسسه خاور نزدیک آلمان فرستاد اما قالب شکسته و ورقه ها به صورت غلط به همدیگر چسبانده شد و معنی متن آن که توسط سایکه انجام گرفت به صورت غلط و نامفهوم در آمد . این اولین ترجمه متن اورارتوئی استل کیله شین بود که در مجله JRAS در سال 1882 (ص663-73 )چاپ گردید. « ژ. دمرگان » هشت سال بعد یعنی در 1890 کپی دیگری از هر دو طرف استل یعنی متن آشوری و اورارتوئی آن برداشته و با خود به پاریس آورد و « فاو . شل » آن را ترجمه و در مجله های آن زمان منتشر ساخت .

در 1898 میلادی «لهمن هاپیت» و« بلک » کیله شین را مورد بازدید قرار داده و از هر دو متن آن کپی برداری کردند .

ال . مسر اشمیت نیز به جمع کپی برداران و یا محققان استل کیله شین پیوسته و در سال 1902 از نمونه کپی کاغذی یک کپی گچی تهیه و به بخش آسیای نزدیک موزه برلین آورد . در سالهای شروع جنگ جهانی اول ولادیمیر مینورسکی از کتیبه دیدن کرد و یکی از بهترین ترجمه ها را از آن ارائه داد .

در سال 1951 « ج . کامرون » بار دیگر کتیبه را کپی کرد و نتایج و ترجمه آن راانتشار داد . « بندیکت » آمریکایی از روی کپی دکتر کامرون شرح مفصلی نوشت و در 29 صفحه منتشر ساخت . پرفسور سالوالینی ایتالیایی نیز شرح مختصری در مورد استل نوشته و در سال 1979 منتشر کرد .

بیش از آنکه سنگ نبشته کیله شین ترجمه شود ، روایت های مختلفی در مورد آن وجود داشت آمده که : پادشاهی در زمان های گذشته هفت ستون کیله شین را به نشانه هفت آسمان و هفت دریا در کوههای زاگرس برپا داشت و کیله شین اشنویه یکی از این هفت ستون است .

برخی دیگر از منابع از وجود سه سنگ کیله شین سخن گفته اند و برخی دیگر از کیله شین پادشاه یمن در کنار کیله شین اشنویه خبر داده اند . بعضی از مردم بر این اعتقاد بودند که کیله شین ، معبر و کوهستان خود را طلسم کرده و برخی دیگر فکر می کردند که این تنها نشانه و علامت ، درباره ی اشخاصی است که به علت سرمای شدید در زمستان کشته شده اند ، و در زیر آن سنگ کتیبه ای دفن شده اند .

برخی محققان نوشته های آن را به زمان ماد نسبت می دادند و برخی فکر می کردند که درباره منازعات مرزی است .تعدادی دیگر باور داشتند که نشانی از گنج پنهان شده دارد . عده ای دیگر از مسافران در سفرنامه هایی که از خود برجای گذاشته اند ، عباراتی با این مضمون آورده اند :" در اینجا سنگی وجود دارد که گفته می شود با خط چند زبان نامشخص مطالبی برای مردم دنیا نوشته شده است".

ناحیه‌ای‌ که‌ شهر اشنویه‌ در آن‌ قرار دارد، دارای‌ گذشته ای دیرپا و پیشینه‌‌ بسیار طولانى‌ است‌. تپه های باستانی متعدد و آثار بدست آمده از آنها ، کتیبه های بیشمار ، دژها و قلعه های گوناگون و شهرهای نظامی برپا شده در آن ، هر کدام نشان از تاریخ و قدمت این ناحیه و فراز و نشیب های تاریخی آن دارند .

شهرستان اشنویه با این همه تنوع آثار تاریخی، شایسته امعان نظر دانش پژوهان و توجه بیشتر محققان بومی است . لذا در کتابی تحت عنوان " گذری بر شهر تاریخی اشنویه و سرزمینهای باستانی آن " سعی کرده ام در بخش باستان شناسی منطقه ، حق را به جا آورده و آثار باستانی آن را به نحو احسن معرفی کنم .

آثار باستانی اشنویه :

1. تپه موزا

2. کانی عین الروم

3. گردی چوکا

4. گرد ملا احمد

5. کتیبه مرگه کاروان

6. استل کیله شین

7. سنگ نبشته کیله شینتابهای گوناگون

9. گرد دینخواه

10.دینخواه

11- تپه سوجا

12. تپه حسن آباد

13. قلات شب آقا

14. قبرستان ارمنی بمزورته ( دیرابراهیم )

15. تپه قبرستان

16. تپه کالکولتیک -ـ تاریخی -ــ اسلامی علی آباد

17. تپه باستانی حسنعلی

18- سنگ نبشته .قلاتگاه

19- گزارش کشف قلعه

20- قلعه

٢1-گزارش کشف قلعه گرد قلات

22-گزارش تپه بدرالدین ( نالوس )

23گزارش گرد گه ر گه رو

24- گزارش تپه دوربه

25- گزارش تپه گندویلا

استل مرگه کاروان

اولین بار خطیب شهیدی استل مرگه کاروان را در ١٣٣۵/١٩۵۶ م کشف کرد . وی که به همراه گروه باستان شناسی آذربایجان خاوری به منظور بازدید منطقه و تهیه قالبی از سنگ کیله شین عازم شده بود ، سنگ مزبور را کشف و با خود به موزه ایران باستان در تهران آورد. در سال ١٩٨۴م. سالوینی آن را مطالعه و در کتاب خود نتایج آن را منشر کرد .

جنس سنگ مرگه کاروان ــ که در دره زیبایی به همین نام قرار داشت و نام خود را از آن گرفته است ـــ به مانند سنگ کیله شین از جنس بازالت سیاه است و در دوره روسای اول در این دره نصب شده است . محتوای سنگ در مورد طغیان اورزانا حاکم موساسیر است که به تحریک پادشاه آشور انجام گرفت . روسا در این کتیبه می نویسد : برای برگزاری مراسم قربانی به معبد موساسیر رهسپار شدم ولی اورزانا درهای معبد را بر روی من بست و به آشور فرار کرد ....

از مطالب کتیبه چنین بر می آید که روسا وی را تعقیب و در گذرگاه کوهستان "آنداروتا " به دام انداخته است . حاکم موساسیر پس از اظهار پشیمانی به دستور روسا در جای خود ابقا شد./س