مجله شبانه باشگاه خبرنگاران -

آیات 1-5 سوره بقره

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
الم (1) ذَلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ (2) الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ(3) وَالَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیکَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ(4) أُولَئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (5)

الف لام میم (1) آن کتاب مستطاب بی هیچ شک و ریب راهنمای پرهیزکاران است (2) آن کسانی که به جهان غیب ایمان آرند و نماز به پای دارند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم به نیازمندان انفاق کنند (3) و آن کسانی که ایمان آورده‌اند به آنچه پیش از تو به وحی آمده است و ایشان خود به عالم آخرت یقین دارند (4) چنین کسانی از لطف پروردگار بر راه هدایتند و ایشان به حقیقت رستگاران عالمند (5)

* کلمه بقره به معنی گاو ماده است و وجه تسمیه (نام گذاریِ) این سوره آن است که داستان گاو بنی اسراییل در آن آمده است. البته این سوره که بلندترین سوره قرآن است مشتمل بر موضوعات و مطالب بسیار متنوع است از حکمت و حکایت و تمثیلات و فرامین الهی و آفرینش انسان و نقش و مقام او در هستی و صدها موضوع دیگر، اما هر سوره را به مناسبت یکی از موضوعات مندرج در آن سوره با انتخاب کلمه‌ای از همان موضوع نامگذاری کرده‌اند و گاه در تمام سوره فقط بخش بسیار کوتاهی به آن کلمه ارتباط دارد. داستان گاو بنی اسراییل و ایرادات بنی اسراییلی که به آن گاو گرفتند در قطعه دیگری از این مجموعه آمده است.

* سوره بقره را می‌توان به عرصه وسیعی از دشت و صحرا و شهر پر غوغا تشبیه کرد که می‌توان بر اسب خواندن بر اسب خواندن سوار شد و در آن سیر کرد. گاه در میانه بازارِ سود و سودا درس راستی و درستی می‌شنویم و نقشی از روابط خوش آهنگ و زیبا را در میان انسان‌ها مشاهده می‌کنیم که اگر وامداری در تنگناست او را مهلت دهید تا به گشایش درآید و چه خوش‌تر اگر توانید که آن وام را به او ببخشید.

* درباره آیات فوق این سوال مطرح است که این کتاب چگونه راهنمای پرهیزکاران است در حالی که پرهیزکاران ظاهراً نیازی به هدایت ندارند بلکه گمگشتگانند که محتاج هدایتند. اشکال به زبان منطق این است که مضمون آیه تحصیل حاصل است. در پاسخ، گفته‌اند مقصود آن است که این کتاب هر که را می‌خواهد به مقام پرهیزکاری و فضیلت و تقوا برسد و در شمار متقین باشد هدایت می‌کند. پاسخ دیگر این است که هر کس جوهر تقوا یعنی حالت تسلیم در برابر حق را داشته باشد به وسیله این کتاب هدایت می‌شود. یعنی اگر کسی به مقام پرهیز از ناحق نرسیده باشد از این کتاب بهره ای نخواهد برد.

* انسان‌های برجسته‌ای که در مکتب هر رسول پرورش می‌یابند و کمال خود را در پیروی تعلیمات او می‌دانند بهترین گواهانند بر حقانیت راه او تا اگر کسی پرسد که نمونه هدایت شده این راه و مکتب کیست آن‌ها را نشان دهند. نزد شیعیان حضرت علی (ع) بهترین شاهد «لا رَیبَ فیه» است و اگر در اعمال و رفتار او بنگرند در می‌یابند که این کتاب بی هیچ شک می‌تواند آدمیان را هدایت کند.

* ویلیام جیمز از روانشناسان و فیلسوفان نیمه اول قرن بیستم در امریکا در کتابی با عنوان «انقلاب مذاهب» گفته است: اگر بخواهیم وجه مشترک همه ادیان و جوهر همه تعلیمات دینی را در یک عبارت خلاصه کنیم آن «ایمان به غیب» است. کلمه غیب در اینجا شامل مصداق‌های وسیعی است که از جمله آفریدگار جهان، جهان آفرینش، فرشتگان، بهشت و دوزخ و نیز روان آدمی را در بر می‌گیرد.

گر به ظاهر آن پری پنهان بود                      آدمی پنهان‌تر از پریان بود (مثنوی)

* در آیات 3 و 4 این قطعه تعلیمات سه گانه انبیاء که غربیان آن را فلسفه جاوید «Perennial Philosophy» خوانده‌اند جمع آمده است و آن نخست؛ ایمان به خداست که غیب است و ایجاد نوعی ارتباط با آن غیب که وسیله آن نماز و نیایش و احساس حضور خدا در لحظه لحظه زندگی است و دوم انجام عمل صالح که انفاق از مهم‌ترین مصداق‌های آن است و سوم ایمان به نشئه آخرت و جاودانگی روح که حیات را معنی می‌بخشد و دل‌ها را گرم می‌کند و انسان را به هر کار خوب و فضیلت متعالی بر می‌انگیزد.

* در صفات اهل تقوی آمده است که ایشان هم به کلام وحی قرآنی و هم به صحف انبیای پیشین ایمان دارند. بنابر این همه کتب آسمانی مورد قبول مسلمانان است و مسلمانان اهل معرفت علاوه بر قرآن با کتب عهد جدید و عتیق و زند اوستا و ... آشنایی دارند و گاه در آثارشان مطالبی از آن کتاب‌ها نقل کند. از جمله مولانا زبور حضرت داود را با همه کوتاهی آکنده از حکمت معرفی کرده است:

لباب قصه بمانده است و گفت ممکن نی                    نگر به دانش داود و کوتهیِ زبور (دیوان شمس)