هوش مصنوعی (AI) در دنیای امروز به یکی از فناوری‌های حیاتی تبدیل شده که در بسیاری از زمینه‌ها، از پزشکی تا مدیریت کسب و کار و …، تأثیر بسزایی گذاشته است، اما شاید در حوزه حقوق و قضا کمتر به آن پرداخته شده باشد.
با عنایت به ضرورتِ بهره‌مندی از فناوری‌های نوین و استفاده از هوش مصنوعی برای دستیابی به اهداف سند تحول و تعالی قوه قضاییه که زیست‌بوم اصلیِ این مهم، مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه و کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با بیش از یک هزار و ۲۵۰ دفتر در سراسر ایران اسلامی است، گزارشی با عنوان «نقش کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در هوشمندسازی قوه قضاییه بر پایه هوش مصنوعی/ از تشخیص تقلب و فساد تا ارائه مشاوره حقوقی و قضایی» منتشر شد.
در این باره محمدرضا سلطانی مدیرعامل کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، به مباحث جدیدی پیرامون نقش کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در هوشمندسازی قوه قضاییه بر پایه هوش مصنوعی پرداخت، که در ادامه می‌خوانیم.
ضمن تبریک و تهنیت تقارن فرخنده ماه شعبان و دهه شکوهمند فجر انقلاب اسلامی، در بخش نخست از صحبت‌هایم پیرامون نقش کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در هوشمندسازی قوه قضاییه بر پایه هوش مصنوعی، اشاره کردم که در راستای اجرای فرامین مقام معظم رهبری مبنی بر استفاده از فناوری‌های نوین در سیاست‌های کلان برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، یکی از برنامه‌های پیشنهادی دستگاه قضا در این برنامه، استفاده از فناوری نوین و هوش مصنوعی در فرایند‌های مختلف از جمله «ارجاع هوشمند پرونده‌ها به شعب» و «کارشناسی» و «همچنین اتخاذ تصمیم قضایی در پرونده‌های فاقد پیچیدگی» است.
همچنین در بخش نخست از این مقوله و سلسله مباحث قبلی، مطرح شد که براساس محتوای سند تحول و تعالی قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران، مرکز آمار و فناوری اطلاعات دستگاه قضایی با شعار «قوه قضاییه هوشمند در تراز انقلاب اسلامی»، مرکز ثقل تحقق اهداف فناورانه دستگاه عدلیه در ایران اسلامی است و کانون خدمات الکترونیک قضایی هم به عنوان پیشانی قوه قضاییه و پل ارتباطی فناورانه‌محور فی‌مابین دستگاه قضایی و مردم با شعار «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، از مردم برای مردم»، بعنوان یکی از ارکان مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در ارتباط با معاونت خدمات الکترونیک قضایی این مرکز است.
در قسمت گذشته، به‌صورت کُلی پیرامون کاربرد هوش مصنوعی در حوزه حقوق و قضا، مواردی مطرح شد که شامل «پیش‌بینی نتایج دادگاه‌ها»، «تشخیص تقلب و فساد»، «تحلیل الگو‌های جنایی»، «مشاوره حقوقی و قضایی مبتنی بر هوش مصنوعی»، «پشتیبانی از قضاوت و تصمیم‌گیری»، «تحلیل اسناد حقوقی»، «تحلیل احساسات در متون حقوقی و قضایی»، «مدیریت خطرپذیری و تطابق»، «استفاده از هوش مصنوعی در مبارزه با جرایم مالی» و «هوش مصنوعی در حقوق بین‌الملل» بود؛ با عنایت به پیچیدگیِ خاص پرونده‌های حقوقی، قصد دارم تا به‌صورت کاملاً مختصر، کاربردی و مقدماتی، به موضوع «تحلیل اسناد حقوقی» بپردازم.
چگونه می‌توان از هوش مصنوعی در تحلیل اسناد حقوقی استفاده کرد؟
در مقام مقایسه پرونده‌های حقوقی و کیفری، رسیدگی‌های دستگاه قضایی برای پرونده‌های حقوقی، دارای پیچیدگی‌های خاصی است؛ از سند ازدواج یا طلاق تا خرید و فروش املاک و مستغلات و … همگی در چارچوب اسناد حقوقی تنظیم می‌شوند و بدیهی است که بخش عمده‌ی امور فردی و اجتماعی جامعه را در بر بگیرد.
اگر در تنظیم سند ازدواج یا طلاق و یا خرید و فروش املاک، خودرو و یا سایر اسناد حقوقی، با بهره‌مندی از فناوری‌های نوین به ویژه هوش مصنوعی، دقتِ بالایی لحاظ شود، طبیعتاً مشکلات کمتری در پذیرش دادخواست‌ها در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و در مراحل بعدی که رسیدگی قضایی است، پیش می‌آید.
اینجاست که نقش هوش مصنوعی با عنایت به دقت بی‌نظیرش، بیش از پیش مشخص می‌شود؛ یکی از راه‌های استفاده از هوش مصنوعی در حوزه حقوق استفاده از پردازش زبان طبیعی (NLP) است که به وکلا و قضات امکان تحلیل متون حقوقی و استخراج اطلاعات کلیدی را می‌دهد؛ همچنین تحلیل داده‌های حقوقی با استفاده از هوش مصنوعی، به کاهش خطا‌های انسانی و افزایش دقت تحلیل‌ها کمک می‌کند. سیستم‌های جست‌وجوی هوشمند نیز با ارائه نتایج دقیق‌تر و مرتبط‌تر، فرایند جست‌وجوی اطلاعات حقوقی را بهبود بخشیده‌اند.
استخراج داده‌ها از قراردادها در حوزه حقوق شامل تجزیه‌وتحلیل و پردازش اسناد قراردادی برای استخراج اطلاعات مهم و مرتبط است. این اطلاعات می‌تواند جزئیاتی نظیر طرفین قرارداد، شرایط مالی، تاریخ‌ها، تعهدات و شرایط را در بر گیرد.
این فرایند از تکنیک‌ها و ابزار‌های مختلفی برای دقت و کارایی بالاتر بهره می‌برد. هدف از این کار، تسهیل در مدیریت و تحلیل قراردادها، کاهش زمان و هزینه‌های مربوط به پردازش دستی، و افزایش دقت در پیگیری و اجرای تعهدات قراردادی است.
اطلاعات کلیدی برای استخراج از قراردادها
طرفین قرارداد: در هر قرارداد، شناساییِ دقیق طرفین، بسیار مهم است؛ موضوعِ نام طرف‌های قرارداد، نشانی‌ها و اطلاعات تماس نظیر شماره تلفن و ایمیل را شامل می‌شود. این اطلاعات برای برقراری ارتباط و پیگیری قراردادها حیاتی است.
موضوع قرارداد: توضیح مختصری از موضوع اصلی قرارداد باید استخراج شود. این بخش بیانگر هدف و محتوای اصلی قرارداد است و به فهم دقیق‌تر مفاد قرارداد کمک می‌کند.
مبالغ مالی: تمامی جزئیات مالی قرارداد را در بر می‌گیرد. این امر می‌تواند هزینه‌ها، مبالغ پرداختی، شرایط پرداخت و مالیات‌ها را شامل باشد. این اطلاعات برای مدیریت مالی و حسابداری قراردادها بسیار ضروری است.
تاریخ‌ها: تاریخ‌های مهمی که در قرارداد ذکر شده‌اند، باید استخراج شوند. این شامل تاریخ شروع و پایان قرارداد، تاریخ‌های پرداخت و دیگر تاریخ‌های مرتبط است. پیگیری این تاریخ‌ها برای اطمینان از اجرای بموقع تعهدات بسیار مهم است.
شرایط و تعهدات: شرایط و تعهدات قراردادی باید به دقت استخراج شود. این شامل شرایط و ضوابط قرارداد، تعهدات طرفین، و حقوق و وظایف است. این اطلاعات برای اجرای صحیح قرارداد و جلوگیری از اختلافات حیاتی است.
مجازات‌ها و جرایم: شرایط مربوط به نقض قرارداد و جریمه‌های مربوط باید مشخص شود. این اطلاعات برای مدیریت ریسک (خطرپذیری) و برخورد با نقض قرارداد اهمیت دارد.
شرایط فسخ قرارداد: شرایط و مراحل مربوط به فسخ قرارداد باید به‌طور دقیق استخراج شود. این شامل شرایطی است که تحت آن قرارداد می‌تواند فسخ شود و مراحل مربوط به این فرایند است.
موارد فوق، به‌صورت مقدماتی پیرامون تحلیل اسناد حقوقی مطرح شد که با بهره‌مندی از هوش مصنوعی، می‌توان اولا در پیشگیری از مشکلات حقوقی گام برداشت و در مرحله‌ی بعدی و در صورت بروزِ نزاع حقوقی، جزئیاتِ درست و دقیقی از اسناد در اختیار دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قرار گیرد، تا منجر به تسهیل در مراحل رسیدگی‌های پرونده‌های حقوقی در قوه قضاییه شود؛ در سلسله مباحث بعدی، درخصوصِ سایرِ نقش‌های هوش مصنوعی در موضوع حقوق و قضا و فعالیت دفاتر خدمات الکترونیک قضایی خواهم گفت.
منبع: میزان