باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی - سه هفته پیش، میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان مشتاقانه برنامه DeepSeek را دانلود کردند، یک ربات چت هوش مصنوعی که به عنوان جایگزین مقرون به صرفه‌تر و قدرتمندتر برای ChatGPT OpenAI معرفی شد.

DeepSeek با قابلیت‌های پیشرفته، هزینه کمتر و دسترسی به منبع باز، به سرعت به پربارگیری‌ترین برنامه رایگان در اپ استور اپل تبدیل شد و به همان اندازه هیجان و اضطراب را برانگیخت.

با این حال، بلافاصله پس از پذیرش گسترده آن، چندین کشور - از جمله ایتالیا، کره جنوبی و تایوان - با اشاره به نگرانی‌های امنیت ملی و خطرات حفظ حریم خصوصی داده‌ها، شروع به اعمال ممنوعیت بر پلتفرم هوش مصنوعی چینی کردند.

آخرین موردی که به این فهرست رو به رشد پیوست، ایالات متحده بود، جایی که ایالت‌های تگزاس، نیویورک و ویرجینیا کارمندان دولتی را از دانلود و استفاده از DeepSeek در دستگاه‌ها و شبکه‌های دولتی منع کرده‌اند.

این اقدام به دنبال محدودیت‌های مشابه در اروپا، استرالیا و بخش‌هایی از آسیا صورت می‌گیرد، زیرا دولت‌های غربی پیامد‌های امنیتی اجازه دادن به یک مدل هوش مصنوعی چینی برای جمع‌آوری و پردازش داده‌های کاربران را زیر سوال می‌برند.

علیرغم این ممنوعیت‌ها، کارشناسان استدلال می‌کنند که DeepSeek یک چالش مهم برای تسلط طولانی مدت ایالات متحده در بخش هوش مصنوعی است. حتی برخی معتقدند که واشنگتن و متحدانش به جای تهدید‌های امنیتی واقعی، از ترس واکنش نشان می‌دهند.

هارین سلاهوا، رئیس دانشکده محاسبات، حقوق و روانشناسی در دانشگاه باکینگهام، گفت: «ترکیب هزینه‌های توسعه کم، پاسخ‌های سریع‌تر، دقت، مقرون‌به‌صرفه و دسترسی منبع باز، DeepSeek را به جایگزینی جذاب برای ابزار‌های هوش مصنوعی مولدتر مانند ChatGPT تبدیل می‌کند.

او گفت: «محبوبیت آنی این شرکت جدید غیرمنتظره، صنعت هوش مصنوعی را تکان داد و حتی باعث سقوط بازار‌های سهام شد.

تفاوت DeepSeek در چیست؟

DeepSeek ادعا می‌کند که چت بات خود را با کسری از بودجه و منابعی که معمولاً برای آموزش مدل‌های مشابه مورد نیاز است ساخته است. در حالی که شرکت‌های برجسته هوش مصنوعی از بیش از ۱۶۰۰۰ تراشه با کارایی بالا برای توسعه مدل‌های خود استفاده می‌کنند، DeepSeek تنها از ۲۰۰۰ تراشه نسل قدیمی‌تر استفاده کرده و با بودجه کمتر از ۶ میلیون دلار کار می‌کند.

سلاهوا در توضیح فناوری زیربنایی این پلتفرم گفت: «DeepSeek، مانند ChatGPT OpenAI، یک ابزار هوش مصنوعی مولد است که قادر به ایجاد متن، تصاویر، کد برنامه نویسی و حل مسائل ریاضی است. هر دو مدل، که به عنوان مدل‌های زبان بزرگ چندوجهی (MLLMs) شناخته می‌شوند، با استفاده از حجم وسیعی از داده‌ها از زمینه‌های مختلف آموزش داده می‌شوند.

با این حال، چیزی که DeepSeek را متمایز می‌کند، استفاده آن از معماری ترکیبی از کارشناسان (MoE) است که به مدل هوش مصنوعی امکان می‌دهد در چارچوب ساختار خود با کارشناسان بسیاری از رشته‌ها و حوزه‌های مختلف مشورت کند تا پاسخی ایجاد کند.

او ادامه داد: «از نظر دقت، پاسخ‌های DeepSeek عموماً با رقبا برابری می‌کند، اگرچه نشان داده است که در برخی از کار‌ها بهتر عمل می‌کند، اما نه همه».

برای مثال، DeepSeek نشان داده است که در حل مسائل ریاضی بهتر از ارائه خلاصه‌های مفصل مقالات با اطلاعات زمینه‌ای گسترده است.»

علاوه بر این، او افزود، DeepSeek خود را به عنوان یک مدل AI منبع باز قرار داده است، به این معنی که توسعه دهندگان و محققان می‌توانند به الگوریتم‌های آن دسترسی داشته باشند و آن‌ها را اصلاح کنند، نوآوری را تقویت کرده و برنامه‌های کاربردی آن را فراتر از آنچه مدل‌های اختصاصی مانند ChatGPT اجازه می‌دهند، گسترش دهند.

یکی دیگر از مدرسان ارشد دانشکده الکترونیک، مهندسی برق و علوم کامپیوتر در دانشگاه کوئینز بلفاست، نیز معتقد است که DeepSeek از نظر عملکرد تفاوت اساسی با دیگر چت ربات‌ها ندارد.

وی گفت: «تمایز کلیدی آن در بهره وری انرژی بالاتر و هزینه‌های عملیاتی پایین‌تر است.

چرا DeepSeek سروصدا به پا کرد؟

پذیرش و عملکرد سریع DeepSeek در برابر رقبایی مانند OpenAI و Google موج شوک را در صنعت فناوری ایجاد کرد.

پس از راه‌اندازی آن، سهام‌های بزرگ فناوری ایالات متحده با کاهش شدیدی رو‌به‌رو شدند و طبق گزارش‌ها، تراشه‌ساز Nvidia به تنهایی نزدیک به ۶۰۰ میلیارد دلار از ارزش بازار خود را از دست داد.

دانا مک‌کی، دانشیار بخش تعامل، فناوری و اطلاعات در مؤسسه فناوری سلطنتی ملبورن (RMIT)، تأثیر DeepSeek را به دو عامل کلیدی نسبت داد.

او گفت: «اول، به عنوان منبع باز اعلام می‌شود، زیرا تنظیمات خاصی را امکان پذیر می‌کند، اگرچه کد و مجموعه داده اصلی منتشر نشده است. »

ثانیاً، متعلق به یک شرکت چینی است و قوانین خاصی در پشت آن وجود دارد - داده‌های کاربر باید در چین ذخیره شوند و دولت چین می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله دلایل اقتصادی به آن دسترسی داشته باشد.»

وی معتقد است که ظهور DeepSeek چیزی بیش از یک جهش تکنولوژیکی است - این یک چالش ژئوپلیتیکی است.

او گفت: "DeepSeek تقریباً اولین چت بات بزرگ خارج از بخش فناوری بزرگ آمریکا ... از خارج از محدوده ایالات متحده محسوب می‌شود. »

وی ادامه داد نکته بسیار مهم در خصوص این تکنولوژی چینی اینست که با توجه به محدودیت‌های ایالات متحده در صادرات تراشه‌های پیشرفته انویدیا به چین که انتظار می‌رفت صنعت هوش مصنوعی چین را فلج کند، این موضوع تمام معادلات را بهم ریخت.

کدام کشور‌ها DeepSeek را ممنوع می‌کنند و چرا؟

چندین کشور به سرعت اقدام به ممنوع کردن یا محدود کردن DeepSeek کرده‌اند، به ویژه برای کارمندان دولت.

ایتالیا اولین کشور در اروپا بود که چت بات را از فروشگاه‌های اپلیکیشن حذف کرد و دلیل آن نگرانی در مورد نحوه جمع آوری، ذخیره و استفاده از داده‌های کاربران دانست. مقام حفاظت از داده‌های ایتالیا رسماً از DeepSeek خواسته است تا اطلاعات شخصی را که جمع‌آوری می‌کند، از کدام منابع و کجا ذخیره می‌کند، افشا کند.

کره جنوبی، استرالیا و تایوان نیز مقامات دولتی را از استفاده از DeepSeek به دلیل خطرات امنیتی منع کرده‌اند.

هفته گذشته، هلند آخرین کشوری بود که DeepSeek را برای کارمندان دولتی ممنوع کرد، به دلیل تهدیدات احتمالی جاسوسی. مقامات هلندی ابراز نگرانی کردند که دولت چین می‌تواند از پلتفرم هوش مصنوعی برای نظارت یا جاسوسی سایبری استفاده کند.

پادمانابهان استاد دانشگاه بلفاست معتقد است این ممنوعیت‌ها می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اما یکی از  مهم‌ترین محرک‌ها در این خصوص  ژئوپلیتیک است.

او گفت: «با توجه به اینکه اروپا، استرالیا و بریتانیا عمدتاً از نظر فرهنگی و اقتصادی با ایالات متحده همسو هستند، DeepSeek را تهدیدی مهم برای سلطه غرب می‌دانند.

او افزود که چنین ممنوعیت‌هایی می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای داشته باشد و منجر به کنجکاوی و علاقه عمومی بیشتر در DeepSeek شود.

آیا نگرانی‌های امنیتی DeepSeek مشروع است؟

چین از ممنوعیت‌ها به‌عنوان «گسترش بیش از حد» مفهوم امنیت ملی انتقاد کرده است و وزارت خارجه چین بار دیگر تاکید کرد که پکن «اهمیت زیادی برای حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها قائل است و از آن مطابق با قانون محافظت می‌کند».

مک کی معتقد است که خطرات امنیتی معتبری در ارتباط با استفاده از DeepSeek وجود دارد.

او گفت: «با توجه به حجم زیادی از داده‌هایی که جمع‌آوری می‌کند  از جمله  آنچه مردم به دنبال آن هستند، اطلاعات مربوط به دستگاهشان و مکان قرارگیری آن، الگو‌های ضربه زدن به صفحه کلید – خطر امنیت ملی قابل قبولی می‌تواند به وجود بیاورد.»

این سطح از اطلاعات می‌تواند باعث شود که دولت چین اطلاعات بسیار زیادی در مورد تحرکات افراد یا آنچه که آنها به دنبال آن هستند بداند. برای مثال، از داده‌های ضربه کلید می‌توان برای شناسایی منحصر‌به‌فرد افراد حتی در جایی که با استفاده از حساب دیگری به DeepSeek دسترسی دارند، استفاده کرد.

از نظر سلاهوا نیز، نگرانی‌های قانونی در مورد جمع آوری داده‌ها و سیاست حفظ حریم خصوصی DeepSeek وجود دارد.

او گفت که سیاست حفظ حریم خصوصی به آن اجازه می‌دهد اطلاعات ارائه شده توسط کاربر مانند نام کاربری، آدرس ایمیل و شماره تلفن را جمع آوری کند. «به‌علاوه، داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌طور خودکار شامل الگو‌ها یا ریتم‌های ضربه زدن به کلید است که می‌تواند به عنوان یک بیومتریک برای شناسایی افراد استفاده شود».

وی ادامه داد  که DeepSeek همچنین دارای تعهدات قانونی برای انطباق با درخواست‌های دولت چین است، به این معنی که اطلاعات کاربران ذخیره شده در سرور‌های آن توسط مقامات قابل دسترسی است.

او افزود: «با توجه به اینکه اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط DeepSeek در سرور‌های واقع در جمهوری خلق چین ذخیره می‌شود، ممکن است اطلاعات شخصی کاربران خارج از چین توسط مقررات حفاظت از داده‌ها که معمولاً انتظار دارند محافظت نشود.»

آیا مدل‌های هوش مصنوعی غربی نیز همین کار را می‌کنند؟

کارشناسان خاطرنشان کردند که مدل‌های هوش مصنوعی غربی مانند ChatGPT و Gemini گوگل نیز مقادیر زیادی از داده‌های کاربر را جمع‌آوری می‌کنند و این پرسش‌ها را در مورد اینکه آیا ممنوعیت‌های DeepSeek صرفاً به دلایل امنیتی توجیه می‌شوند، ایجاد می‌کند.

مک‌کی گفت: «OpenAI... در مورد جمع‌آوری، به عنوان مثال، داده‌های سطح ضربه کلید صریح نیست، اما داده‌های زیادی را جمع‌آوری می‌کند و آنها را به مدل‌های خود باز می‌گرداند».

پادمانابهان اظهار داشت که تمام فناوری‌های مولد هوش مصنوعی، نه فقط DeepSeek، داده‌ها را در «سطح بسیار دقیق» جمع‌آوری می‌کنند.

او افزود که تمام فناوری‌های مولد هوش مصنوعی از نظارت گسترده داده‌ها استفاده می‌کنند، بنابراین خطرات امنیتی و حریم خصوصی برای هر کاربر وجود دارد. «این که چرا جمع‌آوری داده‌های DeepSeek از نظر کیفی با جمع‌آوری داده‌های OpenAI یا Google متفاوت است، چندان واضح نیست.

این استاد دانشگاه همچنین تأکید کرد که بیشتر استفاده‌های این فناوری اطلاعاتی یا سرگرمی‌محور است، بنابراین «نمی‌توان تصور کرد که اینها مستقیماً با امنیت ملی مرتبط باشند».

وی گفت: «این نگرانی‌ها تنها در صورتی معتبر است که کاربران فکر کنند شرکت‌های یک کشور نسبت به سایرین قابل اعتمادتر هستند، که ما را به موضوع ژئوپلیتیک و درگیری‌های غرب و شرق در نظم سیاسی معاصر جهانی بازمی‌گرداند».