خراسان جنوبی با ۱۵۱ هزار کیلومتر مربع مساحت به عنوان سومین استان پهناور کشور جزو مناطق خشک و کم‌آب ایران محسوب می‌شود.
براساس مستندات موجود، وقوع خشکسالی دوره اخیر در خراسان جنوبی از سال آبی ۱۳۷۹ - ۱۳۷۸ آغاز شد و ضربات آن هر ساله بر پیکره بخش کشاورزی سنگین‌تر و خشن‌تر می‌شود.
خراسان جنوبی بیش از ۲۳ سال با خشکسالی و قهر طبیعت روبه‌رو است؛ خشکسالی چنان در ریشه و خاک این منطقه نفوذ کرده که درختان، باغ‌ها، چشمه‌ها، قنات‌ها، چاه‌ها، دام‌ها، سد‌ها حتی منابع آب زیر زمینی، خاک و هوا هم از آسیب آن در امان نمانده‌اند.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به وضعیت خشکسالی در یک دوره ۱۰ ساله منتهی به مردادماه سال جاری گفت: در این مدت ۹۹.۸۶ درصد استان تحت تاثیر خشکسالی و ۸۶.۸۲ درصد هم تحت تاثیر خشکسالی شدید قرار گرفته است.
همچنین بنابر اعلام شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی کاهش تخلیه منابع آبی استان در یک دهه اخیر یعنی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ در مجموع میزان آبدهی چشمه‌ها ۴۲ درصد، آبدهی قنوات ۲۲ درصد و آبدهی چاه‌ها ۲۴ درصد کاهش یافته و از آنجایی که ۸۸ درصد آب مصرفی این استان در بخش کشاورزی است، بیشترین خسارت ناشی از کم‌آبی را کشاورزان متحمل شده‌اند.
کاهش تولید و گاهی کاهش کیفیت محصول در تمامی بخش‌ها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور، نخستین آثار و پیامد‌های ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مشکلات از جمله افزایش هزینه‌های تولید و کارگری و رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و کشاورزی به وضوح دیده می‌شود.
خسارات خشکسالی رو به افزایش بوده به گونه‌ای که حجم خسارت از ۴۱ هزار میلیارد ریال در سال آبی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۲ به ۵۵ هزار و ۳۵ میلیارد ریال در سال آبی ۱۴۰۲ – ۱۴۰۳ افزایش یافته است.
اکنون بیش از ۱۸۸ هزار هکتار از اراضی کشاورزی خراسان جنوبی زیر کشت محصولات باغی و زراعی است و بیش از ۲۰ درصد جمعیت استان به کشاورزی اشتغال دارند به همین دلیل در چند سال اخیر با شدت ضربات خشکسالی، مردم در تامین معیشت خود دچار مشکل شده‌اند و گاهی شاهد مهاجرت کشاورزان، دامداران و روستائیان استان به شهر‌ها هستیم.
کرم خراط، پروانه چوبخوار پسته، سوسک شاخک بلند رزاسه، سوسک چوبخوار شاخک بلند درختان میوه و سوسک طوقه‌خوار درختان نیز جزو آفات ثانویه‌ای بوده که با تداوم خشکسالی به آفات درجه یک تبدیل شده و حالت طغیانی به خود گرفته‌اند.
بخش کشاورزی قربانی نخست خشکسالی
سرپرست معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: در سال آبی گذشته (۱۴۰۲ -۴۰۳) خشکسالی ۵۵ هزار و ۳۵ میلیارد ریال خسارت به بخش کشاورزی استان وارد کرده و همه ساله بیشترین خسارت را به بخش خشکسالی وارد می‌شود.
مهدی صادقی افزود: از این مقدار ۱۶ هزار و ۶۴۴ میلیارد ریال به بخش زراعی و ۳۸ هزار و ۳۹۲ میلیارد ریال به بخش باغی استان وارد شده است.
وی با اشاره به اینکه با ادامه‌دار بودن روند خشکسالی هر سال اثرات خشکسالی بر کشاورزی استان تشدید می‌شود بیان کرد: خشکسالی‌های مستمر برداشت برخی محصولات کشاورزی را از نظر کمی و کیفی کاهش داده است.
سرپرست معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی ادامه داد: خشکسالی‌های متوالی باعث افزایش انواع آفات در باغات و مزارع نیز شده و گاهی شاهد آفات نوظهور و ثانویه در بخش کشاورزی هستیم که به دلیل افزایش ضربات خشکسالی به آفات درجه یک تبدیل شده و هر سال حجم بالای خسارت به محصول کشاورزان وارد می‌کنند.
صادقی عنوان کرد: خشکسالی و کم‌آبی قدرت مقابله درختان با عوامل مختلف خسارت‌زای گیاهی را کاهش داده که نتیجه آن خشک شدن سطح زیرکشت بسیار بالایی از درختان گردو، انواع درختان دانه و هسته‌دار استان در ۲ دهه اخیر بوده است.
وی تصریح کرد: کشاورزان استان با تداوم خشکسالی خسارت‌های زیادی را هر سال متحمل می‌شوند و نیازمند حمایت از سطح ملی هستند.
صادقی گفت: همچنین هر سال وزش شدید باد و توفان‌های ۱۸۰ روزه را در خراسان جنوبی داریم که خسارت سنگینی را به محصولات کشاورزی استان وارد می‌کند.
وی افزود: خشکسالی‌ها در یک دهه اخیر به شدت جمعیت دامی استان را کاهش داده چراکه مراتع استان ضعیف شده و تعلیف دام از مراتع اتفاق نمی‌افتد لذا دامداران مجبور به تعلیف دستی هستند و هزینه‌های سنگینی را به دامدار تحمیل می‌کند.
طغیان آفات؛ کشاورزان نظاره‌گر مرگ تدریجی درختان
ارتباط خشکسالی و افزایش آفات گیاهی موضوع دیگری است که مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در این باره گفت: با حاکم شدن خشکسالی در ۲ دهه اخیر، درختان ضعیف شده و ضعف درختان بستر مناسبی را برای افزایش جمعیت و شدت خسارت آفات چوبخوار فراهم و آن را به آفات درجه اول باغ‌های استان تبدیل کرده است.
وحید ضیائیان احمدی افزود: این در حالی است که آفات چوبخوار در شرایط مطلوب و پرباران وجود نداشته یا جمعیت آنها بسیار کم بوده است از طرفی ساختار ایمنی خوب درختان حالت دفاعی داشته لذا در این شرایط جزو آفات ثانویه محسوب می‌شوند.
وی اظهار کرد: خشکسالی و کم‌آبی قدرت مقابله درختان با عوامل مختلف خسارت‌زای گیاهی را کاهش داده که نتیجه آن خشک شدن سطح زیرکشت بسیار بالایی از درختان گردو، انواع درختان دانه و هسته‌دار استان در ۲ دهه اخیر بوده است.
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: اکنون بخشی زیادی از باغ‌های استان آلوده به انواع آفات چوبخوار است که از بارزترین این آفات، پروانه فری یا کرم خراط بوده و آفات چوبخوار خسارت هنگفتی را در تمامی نقاط استان به بخش کشاورزی وارد کرده است.
وی افزود: چند سال می‌شود که خشکسالی در استان خراسان جنوبی از حالت معمولی خارج شده و در این شرایط انواع آفات به طور متوسط ۴۰ درصد به تولیدات بخش کشاورزی خسارت می‌زنند.
ضیائیان احمدی گفت: کشاورزان استان با تداوم خشکسالی خسارت‌های زیادی را هر سال متحمل می‌شوند و نیازمند حمایت از سطح ملی هستند.
وی عنوان کرد: به عنوان مثال در محصول زرشک به عنوان محصول راهبردی استان سطح درگیری در چند سال اخیر به هزار و ۳۵۰ هکتار افزایش یافته و سالانه ۲۰ تا ۵۰ درصد این محصول خسارت می‌بیند.
اعتباراتی که به گَرد خسارت خشکسالی هم نمی‌رسد
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی هم گفت: برآورد خسارت خشکسالی توسط فرمانداران و جهاد استان در سال آبی - زراعی گذشته بیش از ۵۵ هزار میلیارد ریال به بخش کشاورزی استان است که فرم‌های برآورد خسارت به مرکز اعلام شده‌است.
محمدعلی آخوندی با اشاره به اینکه برای جبران خسارت خشکسالی مدت‌هاست اعتبار عمرانی جداگانه از مرکز به استان ابلاغ و اختصاص نمی‌یابد، افزود: در زمینه جبران خسارت خشکسالی آنچه از تهران در نظر گرفته می‌شود، معطوف به پرداخت و استمهال تسهیلات شده است.
وی عنوان کرد: محصولات کشاورزی، چون بیمه اجباری کشاورزی هستند کمک برای جبران خسارت از طریق صندوق بیمه محصولات کشاورزی است که البته از سرجمع اعتبارات مدیریت بحران به طور مستمر به صندوق کمک شایان می‌شود.
آخوندی به خشکسالی ۲۳ در خراسان جنوبی و روند ادامه‌دار و خزنده آن در استان، گفت: باید کشاورزان و دامداران متناسب با خشکسالی برنامه‌ریزی کنند و جهاد کشاورزی هم متناسب با آن یکسری برنامهریزیهایی را انجام می‌دهند به عنوان مثال در زمینه احیای قنوات و کانال کشی انهار و آبیاری نوین اگر در استان اقداماتی انجام می‌شود در راستای مدیریت خشکسالی است و حمایت‌های خوب دولت بعضا تا ۸۵ درصد را شامل می‌شود.
وی گفت: درخواست ما از مسئولین کشوری این است که از محل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای نیز برای توسعه زیرساخت‌ها، پیشگیری و مقابله با خشکسالی به استان اعتبار اختصاص یابد.
آخوندی بیان کرد: اعداد و ارقامی که برای جبران خسارت خشکسالی ابلاغ می‌شود در حدی نیست که خسارت‌ها را جبران کند و تنها مُسکن و جنبه حمایتی دارد لذا مدیریت مردم هم نقش مهمی دارد نهایتا اینکه استفاده از بیمه در جبران خسارات، مهم و تاثیرگذار خواهد بود.
بارش‌های فصل پاییز و زمستان امسال خراسان جنوبی در حالی نرمال و کمتر از نرمال پیش‌بینی شده که بنابر اعلام اداره کل هواشناسی، بیش از ۹۹.۸۶ درصد مساحت این استان تحت تاثیر خشکسالی از شدید تا خفیف است.
البته کم بارشی و خشکسالی در خراسان جنوبی موضوع جدیدی نیست که بگوییم به‌تازگی درگیر این پدیده شده‌ایم؛ این استان با آب و هوای خشک در موقعیت خاصی از فلات ایران قرار گرفته؛ موضوعی که قنات‌های متعدد و تلاش پیشینیان برای کشاورزی با آب این سازه‌ها هم آن را ثابت می‌کند.
پیامد‌های خشکسالی در خراسان جنوبی همچون پس لرزه‌های زلزله خاموش هر روز بخش‌های مختلف کشاورزی این استان را تکان می‌دهد و فرونشست زمین نیز بر نگرانی‌ها افزوده است.
اُفت کمی و کیفی آب و کاهش عملکرد محصول به دلیل تغییرات اقلیمی ناشی از خشکسالی، نشان دهنده عوارض مخربی است که باید در سطوح استانی و ملی به جبران آن توجه ویژه شود.
منبع: ایرنا