حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی،کارشناس تاریخ انقلاب اسلامی ایران و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نوشت:بیستم آبان ماه مصادف است با روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه که هر ساله در تاریخ ۱۰ نوامبر برگزار میشود.
این روز فرصتی ارزشمند است تا به اهمیت علم در پیشرفت جامعه و ایجاد جهانی بهتر و پر از صلح و امنیت توجه کنیم. این روز به ابتکار سازمان جهانی یونسکو و با هدف تقویت همکاری‌های بین‌المللی در حوزه علم و فناوری صلح‌محور نام‌گذاری شده است.
اهداف اصلی این روز عبارتند از؛ تاکید بر نقش علم در توسعه پایدار و نشان دادن اینکه چگونه علم می‌تواند به حل چالش‌های جهانی مانند تغییرات آب و هوایی، فقر و بیماری کمک کند.
کاهش شکاف بین علم و جامعه و ایجاد ارتباط موثر بین دانشمندان، سیاستگذاران و عموم مردم برای استفاده بهتر از دستاورد‌های علمی. ترویج فرهنگ علمی و تشویق مردم به یادگیری بیشتر درباره علم و فناوری و مشارکت فعال در تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر علم؛ و حمایت از همکاری‌های بین‌المللی و تقویت همکاری‌های علمی بین کشور‌ها برای دستیابی به اهداف مشترک.
علم به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های پیشرفت بشری، نقش بسیار مهمی در بهبود کیفیت زندگی انسانها ایفا میکند. با استفاده از دانش علمی، می‌توانیم انواع بیماری‌ها را درمان کنیم، انواع منابع انرژی پاک تولید کنیم، صعنت و فناوری و کشاورزی پایدار را توسعه و گسترش دهیم و به بسیاری از مشکلات دیگر زندگی بشری پاسخ دهیم.
روز جهانی علم فرصتی است تا به نقش علم در حل بحران‌های جهانی پی ببریم و در مورد آینده علم و فناوری بحث و تبادل نظر کنیم.
روز جهانی علم در خدمت صلح، یادآور این نکته مهم است که علم تنها مختص آزمایشگاه‌ها و دانشگاه‌ها نیست، بلکه به زندگی روزمره همه ما مرتبط است. با استفاده از علم، می‌توانیم جهانی بهتر و پایدارتر برای نسل‌های آینده بسازیم.
متاسفانه شاهدیم که ده‌ها سال است؛ مدعیان صلح طلبی و حقوق بشر در جهان غرب، با سوء استفاده از علم و فناوری خود را به انواع جنگ افزار‌های کشتارجمعی اعم هسته‌ای و شیمیایی تجهیز کرده اند و درست برخلاف شعار" علم در خدمت صلح و توسعه" حرکت می‌کنند؛ و با سیاست‌ها و سلاح‌های متعارف و غیرمتعارف ده‌ها جنگ و تجاور و کشتار و جنایت جنگی در مالک اسلامی و غیراسلامی مرتکب می‌شوند.
امروزه در پیشگاه جهانیان و سکوت و بی‌عملی مرگبار سازمان‌های بین المللی از جمله همین سازمان یونسکو، ماه هاست که رژیم غاصب و جنایت‌پیشه‌ی صهیونی در یک جنگ نابرابر با حمایت فناوری و تسحیلاتی آمریکا و کشور‌های اروپایی، دست به نسل کشی و کشتار قریب به ۲۰۰ هزار نفر از مردمان باریکه غزه میزند و قریب به ۲ میلیون انسان بی گناه را با برتری علمی و فناوری که دارد، در قحطی و گرسنگی و سرما و بیماری نگه داشته است؛ و در عین حال خود را از طریق دروغ پردازی رسانه‌های غربی و عربی، طرفدار حقوق بشر و اخلاق و صلح معرفی میکند!؛ لذا بر نخبگان و اندیشمندان و آزادگان جهان انسانیت، فرض است که این سوء استفاده بی سابقه و جنایکارانه کشور‌های غربی به ویژه رژیم جعلی اسرائیل از علم و فناوری را تبیین و افشا کرده و در افکار عمومی رسوا کنند. در این نوشتار برآنیم ضمن یادآوری این ظلم به تاریخ علم و فناوری بشری، نیم نگاهی به رابطه علم و صلح از منظر مبانی اسلام و انقلاب اسلامی ایران داشته باشیم.
• رابطه علم و صلح در دین مبین اسلام
دین اسلام به عنوان یک دین الهی، همواره بر اهمیت کسب دانش و علم تاکید فراوانی داشته است. در قرآن کریم آیات متعددی وجود دارد که مسلمانان را به تفکر، اندیشه و کسب دانش تشویق میکند.
از دیدگاه اسلام، علم و دانش، ابزاری برای شناخت بهتر جهان و آفریدگار آن است و می‌تواند به انسان در حل مشکلات و بهبود زندگی کمک کند. باید دید رابطه علم مفید و صلح از اسلام اسلام چیست؛ در اسلام، علم مفید به علمی گفته میشود که انسان را به سعادت دنیوی و اخروی رهنمون سازد؛ و در جهت بهبود زندگی انسانها و جامعه و ایجاد صلح و آرامش به کار گرفته شود. از دیدگاه اسلام، علم زمانی مفید است که در خدمت انسانیت باشد. یعنی علم باید برای رفع نیاز‌های اساسی انسانها مانند غذا، پوشاک، مسکن و سلامتی به کار گرفته شود تا زمینه رفاه و آسایش خاطر انسانی برای رشد ارزش‌ها فراهم گردد؛ و نیز به بهبود جامعه کمک کند؛ علم باید برای ایجاد جامعه‌ای عادلانه، برابر و مبتنی بر اخلاق به کار گرفته شود. علمی زمانی مفدی است که به گسترش صلح در جهان بینجامد و برای حل اختلافات و ایجاد صلح و دوستی بین انسانها به کار گرفته شود. اسلام بر استفاده از عقل و دانش برای حل اختلافات و رسیدن به توافق تاکید میکند.
علم به عنوان راهی برای شناخت حقوق دیگران است؛ با کسب علم، انسان به حقوق دیگران آگاه میشود و از ظلم و ستم دوری میکند. علم به عنوان عاملی برای ایجاد وحدت و همدلی نیز هست؛ علم می‌تواند به ایجاد وحدت و همدلی بین انسانها کمک کند و از تفرقه و اختلاف پرهیز نماید.
با این حال، اسلام به برخی از کاربرد‌های علم نیز محدودیت‌هایی قائل است. به عنوان مثال، استفاده از علم برای کشتار جمعی انسان‌های بی گناه، تخریب محیط زیست و ایجاد فساد در جامعه و مواردی از این دست، از نظر اسلام حرام و ممنوع است؛ بنابراین در اسلام، علم مفید و صلح دو مقوله جدایی‌ناپذیر هستند. علم زمانی مفید است که در جهت ایجاد صلح و آرامش و بهبود زندگی و سعادت انسانها به کار گرفته شود. با استفاده از علم، می‌توان به بسیاری از مشکلات جهان از جمله فقر، بیماری، جنگ و بی‌عدالتی پایان داد و جهانی بهتر برای همه ساخت.
اسلام بر استفاده از علم برای رفع نیاز‌های اساسی انسانها تاکید میکند. علم باید در جهت ایجاد جامعه‌ای عادلانه و برابر به کار گرفته شود. علم باید برای گسترش صلح و دوستی بین انسانها به کار گرفته شود. استفاده از علم برای اهداف مخرب و ضد انسانی در اسلام حرام است.
• همراهی علم با معنویت در دیدگاه رهبر انقلاب
رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدگاه مشخص و واضح در خصوص رابطه علم و اخلاق و معنویت دارد: «علم باید با اخلاق و ایمان همراه شود تا ما به همان چاله‌ای نیفتیم که غرب در آن افتاد. «علم با دین و اخلاق هست که برای بشریت مفید خواهد بود. علم هر چه هم پیشرفت کند، اگر از اخلاق و دین فاصله بگیرد، به حال بشریت مفید نخواهد بود» ۲۵/۰۶/۱۳۸۵
ایشان ضمن یادآوری اشتباهات جهان غرب در سوء استفاده از علم جهت جنگ و خشونت، فساد و فحشا، استعمار و استثمارملت، از اتخاذ رویکر‌های غربگرایانه پرهیز داده و می‌فرایند: «ما میخواهیم کشور را علمی کنیم؛ اما هدف از علمی شدن کشور این نیست که کشور را غربی کنیم. اشتباه نشود. غربی‌ها علم را دارند، اما در کنار علم و آمیخته‌ی با این علم چیزهائی را هم دارند که از آنها میگریزیم. ما نمیخواهیم غربی بشویم؛ ما میخواهیم عالم بشویم. علمِ امروزِ دنیائی که عالم محسوب میشود، علم خطرناکی برای بشر است. علم را در خدمت جنگ، در خدمت خشونت، در خدمت فحشا و سکس، در خدمت مواد مخدر، در خدمت تجاوز به ملتها، در خدمت استعمار، در خدمت خونریزی و جنگ قرار داده‌اند. چنین علمی را ما نمیخواهیم؛ ما اینجور عالم شدن را نمیخواهیم».
رهبر فرزانه انقلاب، مبانی انقلاب را در بکارگیری علم در خدمت انسانیت، عدالت، صلح و امنیت بیان می‌نم: «ما میخواهیم علم در خدمت انسانیت باشد، در خدمت عدالت باشد، در خدمت صلح و امنیت باشد. ما اینجور علمی میخواهیم. اسلام به ما این علم را توصیه میکند. آن روزی که کشور‌های اسلامی و بخصوص کشور ایران اسلامی ما از لحاظ علم سرآمد بود، آن روز ما هیچ کشوری را استعمار نکردیم، تو سر هیچ ملتی نزدیم، به هیچ ملتی زور نگفتیم.»
اسلام علم را با ایمان، با کتاب و سنت، با تهذیب اخلاقی، با اخلاق و معنویت میخواهد. چقدر من از این جمله‌ی مناجات شریف شعبانیه که این دختر خانم در سخنرانی‌شان خواندند، لذت بردم: «الهی هب لی قلبا یدنیه منک شوقه و لسانا یرفع الیک ذکره» یا «صدقه و نظرا یقرّبه منک حقّه» (۱) خدایا دلی به من بده که شوق و عشق، آن را به تو نزدیک کند. عالم مسلمان این را میخواهد؛ نزدیکی به خدا، معنویت، اخلاص، صفا؛ و این است که آن وقت این علم، این ذخیره‌ی عظیم، این حربه‌ی بزرگ در خدمت دفاع از انسانیت به کار می‌افتد؛ در خدمت امنیت انسانها، عدالت بین انسانها، صلح و صفای انسانها و جوامع بشری به کار می‌افتد. ما این را میخواهیم. این را برای خودتان هدف قرار بدهید. بیانات در دیدار نخبگان جوان ۶/۱۲/۱۳۸۶
نقش علم در صلح جهانی از منظر مبانی انقلاب اسلامی
انقلاب اسلامی ایران با تاکید بر ارزش‌های انسانی و اسلامی، نقش مهمی برای علم در ایجاد صلح و عدالت جهانی قائل است. بر اساس مبانی این انقلاب، علم نه تنها ابزاری برای توسعه و پیشرفت مادی است، بلکه می‌تواند به عنوان نیرویی قدرتمند برای ایجاد تفاهم، همزیستی مسالمت‌آمیز و حل بحران‌های بین‌المللی عمل کند.
مبانی فکری این نگاه عبارتند از:
علم در خدمت انسانیت: از دیدگاه انقلاب اسلامی، علم باید در خدمت رفع نیاز‌های انسانها و بهبود زندگی آنان به کار گرفته شود. علم نباید ابزاری برای سلطه و استثمار باشد، بلکه باید برای ایجاد رفاه و عدالت برای همه انسانها به کار رود.
تاکید بر اخلاق در علم: علم باید در چارچوب ارزش‌های اخلاقی و انسانی به کار گرفته شود. استفاده از علم برای اهداف مخرب و ضد بشری مانند ساخت سلاح‌های کشتار جمعی، از نظر اسلام و انقلاب اسلامی حرام و محکوم است.
دانش و ایمان: انقلاب اسلامی بر تلفیق دانش و ایمان تاکید دارد. به اعتقاد رهبران این انقلاب، علم و دین دو روی یک سکه هستند و هر کدام می‌تواند به دیگری کمک کند. ایمان می‌تواند به علم جهت اخلاقی بدهد و علم نیز می‌تواند ایمان را تقویت کند.
صلح و عدالت جهانی: انقلاب اسلامی، صلح و عدالت را از مهم‌ترین اهداف خود می‌داند. علم می‌تواند در ایجاد تمدن نوین اسلامی که بر پایه عدالت و برابری استوار است، نقش مهمی ایفا کند.
فهم مشترک از انسانیت: علم می‌تواند به ایجاد فهم مشترک از انسانیت و ارزش‌های انسانی کمک کند. با شناخت بهتر طبیعت انسان و جهان هستی، می‌توان به نقاط مشترک بین انسانها پی برد و از این طریق به تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز رسید.
حل مسالمت‌آمیز اختلافات: علم می‌تواند ابزار قدرتمندی برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات باشد. با استفاده از دانش و فناوری، می‌توان راهکار‌های جدید و بهتری برای حل مشکلات پیدا کرد و از بروز درگیری‌های نظامی جلوگیری کرد.
توسعه همکاری‌های بین‌المللی: علم می‌تواند به توسعه همکاری‌های بین‌المللی کمک کند. با همکاری دانشمندان و متخصصان از کشور‌های مختلف، می‌توان به پیشرفت‌های علمی بزرگی دست یافت و از این طریق به حل چالش‌های جهانی مانند تغییرات آب و هوایی و فقر کمک کرد.
مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم: علم می‌تواند به مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم کمک کند. با ارتقای سطح آگاهی و دانش مردم، می‌توان از نفوذ افکار افراطی جلوگیری کرد و به ایجاد جامعه‌ای امن و با ثبات کمک کرد.
از دیدگاه مبانی انقلاب اسلامی، علم باید در خدمت بشریت و ایجاد جهانی بهتر قرار گیرد. با استفاده از علم به صورت صحیح و اخلاقی، می‌توان به دنیایی عاری از جنگ، فقر و بی‌عدالتی دست یافت.