مسجد به عنوان عبادتگاه مسلمانان از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار است؛ زیرا خدا مساجد را به خود نسبت داده تا این‌گونه شرافت و قداست مسجد مورد تاکید قرار گیرد. مسجد محل عروج و اسراء پیامبر (ص) و به تبع مؤمنان است که با نماز و سجده‌های خویش به خدا تقرب می‌جویند و از معنویات و حیات معنوی و طیب برخوردار می‌شوند. تکریم مسجد به اشکال گوناگون می‌بایست مد نظر مسلمانان قرار گیرد و به کسی اجازه داده نشود تا در مسجد کاری را انجام دهد که خلاف مقاصد و فلسفه وجودی مسجد است. نویسنده در این مطلب درباره جایگاه و اهمیت و قداست مسجد در نزد خداوند سخن گفته است.
ماهیت مسجد و چگونگی تکریم آن
سجده نزدیک‌ترین حالت نمازگزار در تقرب به خدا است تا جایی که عبادتگاه مسلمین به عنوان مسجد و جای سجده نمازگزاران شناخته شده است. هر چند در شرایع دیگرآسمانی نام‌هایی، چون «صوامع، بِیَع، صلوات» (حج، آیه ۴۰) برای محل عبادت بیان شده، اما اصطلاح مسجد در شرایع دیگر نامی است که خدا برای عبادتگاه‌های آنان نیز به کار برده است، چنان‌که در آیه ۲۱ سوره کهف بیان شده که پیروان شرایع دیگر، خواهان ساخت مسجد بر روی مدفن اصحاب کهف شدند.
همچنین «مسجد الحرام» که از آثار قبل از بعثت پیامبر (ص) است یا «مسجدالاقصی» در فلسطین که محل معراج پیامبر (ص) در لیله الاسراء است (اسراء، آیه ۱؛ حج، آیه ۲۵)، همگی به همین نام مسجد از سوی خدا در قرآن معرفی شده است.
مسجد به عنوان محل عبادت و نماز مطرح است و نماز براساس: «الصلاه معراج المؤمن» وسیله عروج و تعالی روحی مؤمن است، بنابراین، مسجد را باید محل عروج مؤمنان دانست که مؤمن را به تقرب معنوی به خدا می‌رساند.
از همین رو در برخی از روایات مسجد برای مؤمن، همچون آب برای ماهی دانسته شده که حیات ایمانی و معنوی مؤمن بدان وابسته است. بر همین اساس فرمان‌های بسیاری درباره آبادانی مساجد در ظاهر و باطن با حضور در مسجد و نشستن در آن مطرح شده است.
اگر کسی بخواهد به مقامات معنوی و حیات طیب دست یابد بهشت مسجد را قدر بداند و همه تلاش خود را در آبادانی و اصلاح امر مساجد به اشکال گوناگون مبذول دارد؛ زیرا هر چند که می‌بایست بنایی مستحکم و شایسته به عنوان مسجد ساخت؛ اما آنچه به مسجد معنا و مفهوم می‌بخشد، حضور مؤمنان در مسجد و «ذکر الله» (بقره، آیه ۱۱۲؛ حج، آیه ۴۰) و اقامه نماز در آن است. (توبه، آیه ۱۸)
مسجد دارای قداستی است که با ذکر الله و اقامه نماز و سجده در این مکان مقدس معنا و مفهوم می‌یابد؛ زیرا حقیقت مسجد، سجده‌ای است که نمازگزاران در آنجا خود را به نزدیک‌ترین حالت بندگی و قرب خدایی می‌رسانند. از همین رو خدا به پیامبر (ص) فرمان می‌دهد که برای نزدیک شدن به خدا لازم است سجده کند. (علق، آیه ۱۹) لذا می‌توان گفت که سجده در مسجد مایه تقرب به سوی خدا و نوعی معراج و تعالی در مراتب عروج و قرب و تقرب است. از آنجا که مؤمنان در مسجد با نماز و سجده به خدا تقرب می‌جویند لازم است خود را آراسته به زینت‌های ظاهری در کنار زینت‌های باطنی کنند؛ یعنی همان گونه که لازم است تا هنگام حضور در مسجد و تقرب به سوی خدا، با اخلاص و خلوص تمام و انقطاع کامل از غیر به سوی خدا بروند (اعراف، آیه ۲۹)، همچنین لازم است تا ظاهری آراسته داشته باشند
(اعراف، آیه ۳۱)؛ چرا که در حالت تقرب به خدا و ملاقات او در هنگام نماز و سجده در مساجد هستند.
ضرورت حفظ قداست و احترام مساجد
خدا به مسلمانان فرمان می‌دهد تا با حضور و جلوس در مسجد و انجام عبادت‌ها به ویژه نماز و سجده، از آثار معنوی و حیات طیب وتنفس در فضای روحانی مسجد بهره‌مند شوند و نگذارند که سرگرم شدن در امور غیر از «ذکرالله»، گرفتار غفلت شوند و از معنویت موجود در مسجد محروم شوند؛ چنان‌که مشرکان این‌گونه به خویش زیان می‌رسانند و از معنویت مسجد هیچ سودی نمی‌برند. (بقره، آیه ۱۱۴؛ اعراف، آیه ۲۹؛ حج، آیه ۴۰؛ جن، آیه ۱۸)
اصولا از نظر قرآن، ماندن و «اعتکاف» در مسجد به هر شکلی بسیار مهم و پسندیده است؛ زیرا موجب می‌شود تا از آثار معنوی وحیات طیب موجود در مسجد بهره‌مند شوند و از فضای روحانی آن بهره برند.
در مقابل، کسانی که حفظ قداست و حرمت مسجد را نگه نمی‌دارند و بدون طهارت ظاهری و باطنی به مسجد در می‌آیند، به خودشان ظلم کرده‌اند. (بقره، آیات ۱۱۴ و ۱۸۷؛ نساء، آیه ۲۳)
امیرالمؤمنین (ع) در یک روایت نشستن در بهشت را بر نشستن بر بهشت ترجیح می‌دهد و می‌فرماید: «الْجَلْسَةُ فِی الْجَامِعِ خَیْرٌ لِی مِنَ الْجَلْسَةِ فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ الجلسة [الْجَنَّةَ]فِیهَا رِضَى نَفْسِی وَ الْجَامِعَ فِیهَا رِضَى رَبِّی؛ نشستن در مسجد براى من بهتر است از نشستن در بهشت، چون اگر در بهشت بنشینم خودم راضى شدهام، اما اگر در مسجد بنشینم پروردگارم راضى شده است.» (وسایل‌الشیعه، ج ۵، ص ۱۹۹)
باید توجه داشت که مسجد چنان از قداست و احترام ویژه‌ای برخوردار است که خدا در قرآن مساجد را به خویش نسبت می‌دهد و آن را «مساجد الله» یا «مساجد لله» معرفی می‌کند تا این حقیقت دانسته شود که مالک مساجد کسی جز خدا نیست.
(بقره، آیه ۱۱۴؛ توبه، آیات ۱۷ و ۱۸؛ جن، آیه ۱۸)
در حقیقت خدا با اضافه کردن مسجد به خویش بر شرافت و قداست این مکان تاکید دارد تا مردم احترام و قداست آن را بشناسند و حرمت نگه دارند.
بنابراین، اگر کسی بخواهد حرمت و قداست مسجد را نگه دارد باید همواره به ذکر الله اشتغال داشته باشد و به خود اجازه ندهد تا به اموردیگری بپردازد که موجب غفلت از یاد خدا می‌شود.
همچنین لازم است تا شخص در هنگام عبادت در مسجد به هیچ چیزی جز خدا نیندیشد و نیایش برای غیر خدا نداشته باشد، بلکه تنها با عبادت خالصانه خدا، احترام و قداست مسجد را نگه دارد. (جن، آیه ۱۸) پس اگر کسی بر خلاف این امور عمل کند و به انگیزه‌های باطل در مسجد حصور یابد یا مسجد را پایگاهی برای دشمنان قرار دهد و به امور غیر دینی بپردازد، احترام مسجد را نگه نداشته است و به عنوان مسجد ضرار باید تغییر کاربری دهد یا از بیخ و بن برچیده شود. (توبه، آیات ۱۰۷ و ۱۰۸) البته خدا به مؤمنان و مسلمان هشدار می‌دهد که در مسجدی نماز نگزارند که بنیاد آن بر تفرقه و بی‌تقوایی و زیان به مسلمانان است؛ زیرا چنین نمازی در چنین مسجدی، موجه سازی و اعتباربخشی به آن است که مسلمانان باید از آن اجتناب کنند.
در راستای تقدیس و حفظ قداست مسجد است که خدا ورود کافران را مجاز نمی‌داند (بقره، آیه ۱۱۴) و در صورت حضور آنان در مسجد، مجرم و مستحق عقوبت به دست مسلمانان هستند.
محافظت و پاسداری از مساجد بلکه دیگر معابد دینی، از جمله اهداف جهاد مقدس است تا این‌گونه اماکن مقدس برای ذکر الله و حیات معنوی انسان صیانت شود.
(حج، آیه ۴۰) از نظر قرآن، جهاد در راستای صیانت از مساجد و سایر عبادتگاه به منزله یاری خدا و موجب امداد‌های غیبی برای نصرت‌کننده دین خدا است.
بنابراین، هر کسی که مانع از ورود مسلمان به مسجد می‌شود یا تلاش برای تخریب آن می‌کند، یا مساجد را به روی مردم می‌بندد تا آنان را از یاد خدا باز دارد، به عنوان دشمن خدا، ستمکارترین و گناهکار بزرگ شناخته می‌شود و عقوبت دنیوی و اخروی برایش ثابت است و دراین دنیا ذلت برای او خواهد بود. (بقره، آیه ۱۱۴) مسلمانان می‌بایست مساجد را به گونه‌ای سامان دهند که موانعی برای ذکر الله برای مؤمنان و مسلمانان وجود نداشته باشد (بقره، آیه ۱۱۴)؛ چرا که عدم حضور در مساجد و عدم یادکرد خدا در آن، امری ناپسند و نکوهیده و ناروا و بدترین ظلمی است که انسان روا می‌دارد. پس مؤمنان با حضور در مساجد و ذکر و عبادت خدا باعث عمران و آبادانی شده و بر مدار عدالت و به دور از ظلم زندگی خود را تنظیم می‌کنند.
البته بر اساس گزارش‌های قرآنی، مؤمنان جنی نیز در مساجد حضور می‌یابند و بر آنان است تا همچون انسان با حضور در مساجد و عبادت خالصانه برای خدا بدون هیچ‌گونه شرکی با حضور و ذکر به آبادانی مسجد اقدام کنند. (جن، آیه ۱۸)
آثار دنیوی و اخروی مساجد
مساجدی که بر پایه تقوا ساخته می‌شود، آثار دنیوی و اخروی بسیاری برای مسلمانان و مؤمنان دارد. مساجد جایگاه عبادت و نماز (اعراف، آیه ۲۹) است که خود این، عامل رشد معنوی و تقرب و تقوای الهی انسان است. (همان)
همان گونه که مسجد به ویژه مسجد الحرام، عامل تامین منافع گوناگون مادی مسلمانان و تحکیم ایمان وحدت مؤمنان است (توبه، آیه ۱۰۷؛ مائده، آیه ۲). همچنین مهم‌ترین عامل تهذیب و رشد معنوی انسان‌های شایسته و تطهیر و تزکیه آنان است. (توبه، آیه ۱۰۸)
خدا بصراحت از مؤمنان می‌خواهد تا نماز‌های خویش را در مساجد به جا آورند؛ زیرا نماز در مسجد برتر از جای دیگر است (اعراف، آیه ۲۹)؛ مساجد برای خدا است و برای ذکر الله و اقامه نماز ساخته می‌شود و کاربری و کارویژه آن یادکرد خداست.
بنابراین، مساجد بهترین مکان برای تقرب به خدا در قالب نماز و سجده و ذکر الهی است. به نظر می‌رسد که برخی از مساجد از ظرفیت معنوی بیشتری برخوردار است؛ چنان‌که مسجد الاقصی در فلسطین به سبب موقعیت سرزمینی آن، که «مبارک» و از برکت خاصی برخوردار است. (اسراء، آیه ۱)
همچنین مسجد الحرام در مکه به سبب موقعیت کلیدی آن در کنار «بیت الله الحرام» دارای موقعیت خاصی است و عبادت در آن بسیار می‌تواند تاثیرگذار باشد؛ زیرا موقعیت‌های مکانی و زمانی در اعمال انسان بسیار مؤثر است؛ چنان‌که سحرگاهان یا جمعه‌ها یا اعیاد از نظر زمانی یا مساجد به ویژه مسجد الحرام و مانند آنها از نظر مکانی مقدس بوده و از برکات خاصی برخوردار است و مؤمنان می‌توانند از آنها بهره‌مند شوند.
مسجد الحرام درمکه که گرداگرد کعبه و خانه خدا قرار دارد؛ یعنی همان منطقه‌ای که اینک جزو مطاف برای طواف حاجیان است، از تقدس و عظمت خاصی برخوردار است تا جایی که برای وجوب تکریم واحترام آن و نیز ممنوعیت هر گونه هتک حرمت آن، از آن به «مسجد الحرام» تعبیر می‌شود. خدا در قرآن بصراحت به این نکته توجه می‌دهد که تطهیر و پاکیزه نگه داشتن مسجد الحرام از هر گونه آلودگی و پلیدی از وظایف و تکالیف مسلمانان است؛ زیرا حضرت ابراهیم (ع) آن را تطهیر کرده تا طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان در آن به عبادت بپردازند. (بقره، آیه ۱۲۵؛ حج، آیه ۲۶)
البته برای ساماندهی امور مساجد به ویژه مسجد الحرام که دارای اهمیت و قداست و عظمت خاصی است، لازم است تا افرادی صالح و با تقوا تولیت آن را به عهده گیرند.
(انفال، آیه ۳۴) بر همین اساس، لازم است تا از هر گونه قتل و خونریزی در آنجا بلکه پیرامون آن خودداری شود؛ زیرا آن محیط و پیرامون آن از قداست خاصی برخوردار است. (بقره، آیه ۱۹۱)
همچنین ورود هر گونه مشرک به این محیط حرام است؛ زیرا آلودگی دینی از هر گونه آلودگی دیگر بدتر است. پس همان گونه که طهارت ظاهری لازم است، شخصی که وارد این مسجد می‌شود می‌بایست از طهارت روحی هم برخوردار باشد که در سایه اسلام و ایمان تحقق می‌یابد.
(توبه، آیه ۲۸) مسجد الحرام و بیت الله به سبب ویژگی خاص خود، می‌تواند بستری مهم برای تعالی روحی و تزکیه و تطهیر و تقوای افرادی باشد که در آنجا به عبادت‌های گوناگون از جمله مناسک حج می‌پردازند. در حقیقت کسب معنویت‌های متعالی و برتر در چنین مساجدی آسان‌تر و شرایط برای تحقق آن فراهم‌تر است. (بقره، آیه ۱۲۵؛ حج، آیه ۲۶)
به هر حال، اگر کسی بخواهد به تقوای الهی دست یابد و مراتب عروج و اسراء را در مسیر سیر و سلوک نبوی تا منتهای رجعت بگذراند، باید به مساجد به عنوان پایگاه مهم تقرب به سوی خدا و عروج و اسراء بنگرد تا در مقام «مقربان» قرار گیرد؛ چرا که رضایت الهی ذکر الله و تقوایی است که در سایه عبودیت و عبادت به ویژه نماز و سجده در مساجد حاصل می‌شود.
منبع: روزنامه کیهان