قدمت میدان جلفای اصفهان در قلب محله ارمنی نشین اصفهان به دوران صفوی بازمی گردد که پس از آن تغییراتی را در ساختار تجربه کرده از جمله اضافه شدن ایوان‌های ستوندار گرداگرد آن که متعلق به دهه بیست شمسی است. این میدانچه که به نوعی دروازه ورودی محله جلفا محسوب میشود، با دربرگیری کافه‌ها و سکوهایی در ایوان‌ها و البته مرکز آن، سال‌ها یکی از میدانگاه‌های محبوب و پاتوق‌های شهری اصفهان بوده که گروه‌های مختلف شهروندان و گردشگران به خصوص جوان‌ترها از فضای آن استفاده می کردند.
در روزهای اخیر شهرداری اصفهان سکوی میانی این میدان را با جعبه‌های گلِ ثابت پر کرده و در سکوهای ایوان‌های گرداگرد آن گلدان‌های سفالی متحرک قرار داده است؛ اقدامی که در نگاه اول و به تعبیر برخی از کارشناسان مصادره یک فضای شهری از شهروندان است، آن ها معتقداند، گزینش چنین تغییری در این میدان، فاقد عنصر زیبایی شناسی و غیرهمخوان با کالبد این اثر تاریخی است.
کلیسای وانک، کلیسای بیت لحم و کلیسای حضرت مریم در سه سوی این میدان تاریخی، اهمیت این میدانگاه را در جوار گذر تاریخی جلفا چند برابر می‌کند چرا که به نوعی منظرگاه و شاهراه این محور تاریخی محسوب میشود و البته یکی از دلایل اقبال گردشگران و شهروندان اصفهان به این میدان، همین موضوع است اما در دیگر سو برخی کارشناسان هم معتقدند ازدحام جمعیت منظر این میدان تاریخی را مخدوش کرده است.
درحالی که برقراری ارتباط شهروند با فضاهای شهری از ملزومات و اصول شهرسازی است که بیشتر از هرجایی در گذرها، میدانگاه‌ها و پاتوق‌های شهری می‌توان به آن رنگ و بوی تعلق خاطر داد تا شهری با وجه گردشگری مثل اصفهان بتواند پویا و زنده، کارکردهای خاص خودش را برای شهروندان و گردشگران داشته باشد؛ حفظ و یا ایجاد چنین فضاهایی در شهر تا چه اندازه اهمیت دارد؟
مصادره پاتوق‌های شهری، به نفع اصفهان نیست
رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان در این پیوند گفت: اصفهان یک شهر مهم از نظر تاریخی و جذب گردشگر است و زیست در این فضا، یک زیست متفاوت نسبت به بقیه شهرهای ایران محسوب میشود اما در سال‌های اخیر شاهد هستیم که ارتباط مخاطب و شهروند با شهر در حال فلج شدن است.
آتوسا افغان تصریح کرد: پل خواجو یکی از فضاهای بسیار مهم و پاتوق‌های شهری بود که به علت خشکی زاینده رود، هم اکنون این فضا از شهروندان گرفته شده است و مورد دیگر چهارباغ بود که با تلاش چند ساله کارشناسان تبدیل به یک محور پیاده شد اما پس از مدتی میز و صندلی کافه‌ها از معبر ۲ سوی این گذر برچیده شدند.
وی افزود: هم اکنون در چهارباغ تنها یکسری مراسم محدود که متولی آن شهرداری یا دیگر ارگان ها هستند برگزار میشود و همین موضوع می تواند ارتباط وسیع تر تمامی شهروندان با فضاهای شهری را دچار اختلال کند.
افغان با بیان اینکه آخرین موضوع، تغییرات میدان جلفا است که طبیعتا تا حدودی ماهیت فرهنگی متفاوتی دارد، گفت: فضای شهری متعلق به همه اقشار مختلف شهر است و باید شرایطی بوجود بیاوریم که امکان استفاده از این فضا برای همه شهروندان، بدون محدودیت، میسر باشد.
وی افزود: جعبه‌های گلی که به لحاظ شکل و ساختار ربطی به معماری میدان جلفا ندارد را می توان جلوی بانک هم گذاشت اما این نوع طراحی فضا با ماهیت یک میدان تاریخی که یک پاتوق شهری هم هست هیچ سنخیتی ندارد.
رییس انجمن صنفی مهندسان معمار گفت: این اقدام که تمام سکوهایی نشستن پاتوق شهری را اشغال کرده، چیزی به شهروند داده است که در برابر آنچه از او گرفته، فاقد ارزش است.
وی افزود: این اقدام به هر دلیلی انجام شده، فضای شهری را از شهروند گرفته درحالی مسوولین موظف هستند که فضاهای بیشتری برای حضور شهروندان در شهر و ارتباط با آن ایجاد کنند؛ فضاهایی که شهروندان مجبور نباشند بابت آن پول بپردازند اما آنچه شاهدیم حکایت از آن دارد که فضاهای شهری را از شهروندان می گیریم و این بدترین اشتباه است.
وی تاکید کرد: وقتی سطح تفریح در شهری پایین بیاید به همان میزان سطح شادمانی و آرامش کاهش پیدا می کند و علاوه بر این، حد مشارکت شهروندی در شهر هم از بین رود.
وی گفت: متاسفانه یکی از شادترین و با روح ترین فضاهای شهری اصفهان با یک طراحی نازیبا و غیرکارشناسی از شهر اصفهان و محله ارامنه گرفته شده است.
افغان افزود: چهره و منظر شهری علاوه بر کالبد با حضور افراد تامین میشود درنتیجه منظر، فقط کالبد و مصالح بنایی نیست.
چشم انداز میادین تاریخی شهر، قربانی ازدحام جمعیت
یک باستان شناس اما در این رابطه نظر متفاوتی دارد و به ایرنا گفت: دیدگاه من یک دیدگاه تاریخی است و معتقد هستم که نباید چشم انداز تاریخی میدان از دست برود.
علیرضا جعفری‌زند افزود: منظور من این نیست که پاتوق شهری را از جوانان بگیریم ولی مساله این است که اطراف این میدان، کلیساهای تاریخی قرار دارند و دورتا دور آن یک ایوان تاریخی ستون دار دارد اما وقتی شما وارد این میدان میشود، دیگر این موارد را نمی بینید.
وی با اشاره به اینکه یک طرف این میدانچه کلیسای «هاکوپ» بوده که ارامنه در کنارش، کلیسای صفوی «مریم مقدس» را بنا کرده‌اند و طرف دیگر آن کلیسای صفوی «بیت لِحم» قرار دارد، تصریح کرد: وقتی در میدان جلفا بایستید، اگر انبوه جمعیت بگذارد؛ منظر گنبدهای این ۲ کلیسا را خواهید دید.
کلیسای هاکوپ در داخل کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد و این آثار متعلق به دوران صفویه هستند.
این باستان شناس گفت: من موافق استفاده‌های ایچنینی از میدان‌های تاریخی نیستم نه تنها برای میدان جلفا، بلکه برای میدان نقش جهان هم همین‌طور.
وی افزود: متاسفانه میدان نقش جهان جایی برای پهن کردن زیلو و فرشِ جمعیتی شده که در وسط میدان بساط پهن می‌کنند؛ این موارد موجب میشود، چشم انداز زیبای میدان از بین برود.
وی گفت: از این نوع گذرها و میدان‌ها در کشورهای دیگر دنیا هم داریم. در میدان «سن‌مارک» ونیز که با میدان نقش جهان همخوانی دارد، به محض اینکه کسی یک دقیقه روی یکی از سکوها بنشیند، پلیس ممانعت می‌کند چرا که ابهت و زیبایی میدان تحت شعاع قرار می گیرد.
جعفری زند افزود: این میدان دروازه جلفا است، وفتی وارد آن می‌شوید باید یک میدان تاریخی جلوی چشمان شما مجسم باشد نه ازدحام جمعیت.
وی گفت: میدان جلفا یک میدان تاریخی است و اگر کمبودی به لحاظ پاتوق های شهری وجود دارد، باید مسوولان شهری به فکر ایجاد آن باشند.
در سال ۱۰۱۴ به دستور شاه عباس صفوی ارمنیان به ایران مهاجرت کردند و در بخش جنوبی زاینده‌رود ساکن شدند. این منطقه سکونت ارامنه که در دوران صفویه شکل گرفته «جلفا نو» نام گرفت و شامل پنج محله به نام‌های «میدان بزرگ»،«میدان کوچک»،«هاکوپ‌جان»،«چهارسوق قارا کل» بود که از آن‌ها تنها «میدان کوچک» باقی مانده است.
در دوران شاه عباس دوم به وسعت محله جلفا افزوده شده است و شغل اغلب مهاجرین جدید آن حجاری بود و به همین دلیل این محله به نام «سنگ‌تراشان» معروف شد. به دنبال این توسعه شهری، دو محله دیگر یعنی کوی ایروانی‌ها و محله تبریزی‌ها که ساکنین آن‌ها از این دو شهر آمده بودند به وجود آمد. محلات جدید در جنوب و جنوب غربی جلفای قدیمی شکل گرفت و امروزه تمام این منطقه با نام جلفا شناخته میشود.
منبع: ایرنا