ایام گذشته برای ایران روز‌های عجیب، به یک معنا پرالتهاب و در نهایت پرافتخار بود. اگرچه هیچ کشوری در شرایط طبیعی دوست ندارد، سایه جنگ را بالای سر خود ببیند یا نگه دارد و ما هم از چنین امری مستثنی نیستیم، اما وقتی در شرایطی قرار می‌گیرید که ضرورت عکس‌العمل نسبت به تحرکات، ترور‌ها و تعرض به حاکمیت ملی‌تان از سوی یک رژیم جعلی بیش از پیش احساس می‌شود، باید بتوانید مثل یک شطرنج‌باز ماهر، مهره را جابه‌جا کنید و دست به حرکت بزنید، اما حرکتی که به خوبی تأثیر، دامنه و عکس‌العمل بازیگر مقابل در آن لحاظ و سنجیده شده باشد.
هفته گذشته درست در فردای روزی که ایران شب پرستاره‌ای را در موشکباران اسرائیل و تحمیل تلفات قابل توجه و البته کنترل‌شده به این رژیم رقم زد، کنش رهبر معظم انقلاب در برگزاری یک نشست با حضور نخبگان علمی کشور- انگار که آب از آب تکان نخورده باشد- بسیار جالب توجه بود. اگرچه نفس برگزاری نشست فوق نشان می‌دهد حتی در دشوارترین و نفسگیرترین لحظه‌ها هم می‌توان آرام و خونسرد رفتار کرد، اما از سوی دیگر اهمیت علم و نخبگان را در چشم عالی‌ترین مقام رسمی کشور یادآور می‌شود.
شاید در نگاه اول در چشم بسیاری از ما مقوله امنیت و دفاع، آن هم در لحظات بحرانی و نفسگیر رویارویی با رژیمی که زرادخانه هسته‌ای دارد و علاوه بر آن از سوی امریکا، ناتو و کشور‌های غربی به شدت حمایت می‌شود، بسیار مهم‌تر از یک جلسه با نخبگان علمی باشد، اما وقتی قدری عمیق‌تر به داستان نگاه کنیم، احتمالاً متوجه خواهیم شد که چرا رهبری با وجود آنکه می‌توانستند در چنان شرایط خطیر و حساسی به راحتی نشستی را که ممکن است آن را در ترازی بسیار پایین‌تر از یک برهه سرنوشت‌ساز برای کشور به حساب آوریم، لغو کنند، در نهایت موافق لغو یک نشست در حضور نخبگان نیستند و جلسه را در چنین موقعیت حساسی برگزار می‌کنند و پرسش مهم‌تر، فراتر از ذوق‌زدگی‌های رسانه‌ای که عمر آن به چندین ساعت و نهایتاً به چند روز نمی‌رسد، این است که اگر این نگاه و این درجه از اهمیت قائل‌شدن به نقش علم در سرنوشت یک ملت در سلسله مدیران و مسئولان رده بالا و میانی کشور گسترده می‌شد، آیا امروز کشور با تنش‌ها و کاستی‌های کمتری مواجه نبود؟ آنچه در ادامه می‌آید، گفت‌وگوی ما با سه صاحبنظر و تحلیلگر فرهنگی و بین‌الملل در این باره است.
ما از این سه کارشناس این سؤال را پرسیدیم که رهبرمعظم انقلاب در دیدار با نخبگان با اشاره به اینکه بنده به جد عزادار هستم، گفتند جلسه دیدار با نخبگان به خاطر شرایط فعلی حاکم بر کشور از جمله اعلام عزای عمومی می‌توانست به تعویق بیفتد، اما گرایش به نخبگی و نخبگان نباید عقب بیفتد، چون عزای ما به معنای افسرده‌شدن نیست. دیدگاه شما در این باره چیست؟ پیام این کنش خونسردانه و معنی‌دار رهبری در شرایط پیچیده امروز کشور در فردای روز حمله ایران به اسرائیل چه می‌تواند باشد و از چه زاویه‌ای به این کنش نگاه می‌کنید؟ پاسخ این سه کارشناس به پرسش «جوان» را در ادامه می‌خوانید. پاسخ‌ها به ترتیب حروف الفبای نام‌خانوادگی کارشناسان آمده است.
رفتار آقا عجیب نیست، تلقی ما از مبارزه محدود است
دکتر حسن بنیانیان، مشاور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی: برداشت من این است که نگاه حضرت آقا نگاهی عمیق و همه‌جانبه به مقوله استکبار است، بنابراین جنگ و مبارزه را یک امر کاملاً طبیعی می‌دانند. برداشت من این است که ما باید یاد بگیریم در عین حال که مبارزه می‌کنیم به همه ابعاد و جوانب زندگی توجه کنیم، چون این دو از هم جدا نیستند. از طرفی شما وقتی به پدیده جنگ در عصر جدید نگاه می‌کنید، می‌بینید که همین جنگ نسبت به گذشته چقدر متکی‌تر و وابسته‌تر به علم و فناوری شده است، با این وضعیت طبیعی است که سرباز اصلی این جنگ همین نخبگان حوزه‌های علم و فناوری هستند. شما این رویه را با همین چند دهه پیش ما و کشور‌های دیگر مقایسه کنید.
در گذشته سرباز نهایتاً چند ماه آموزش نظامی می‌دید و همین کافی بود تا او در صحنه‌های جنگ حضور پیدا کند، اما اینک حوزه جنگ و دفاع مقوله‌ای بسیار پیچیده، چندلایه و متکی به علم و فناوری شده است. شما همزمان با دفاع نظامی راهی ندارید جز اینکه دفاع اقتصادی، سیاسی و رسانه‌ای هم داشته باشید، چون اگر اقتصاد شما سالم و سرحال نباشد، اساساً نمی‌توانید برنامه‌های پشتیبانی و تأمین نیروی انسانی و ادوات و برنامه‌های توسعه و تحقیق را انجام دهید. دقت کنید که از همه این نواحی برای ضربه‌زدن به کشور شما استفاده می‌شود، یعنی اگر بتوانند با تحریف‌ها و جوسازی‌های رسانه‌ای به میدان بیایند، این کار را انجام می‌دهند، اگر بتوانند با دیپلماسی و سیاستمداران‌شان این کار را انجام می‌دهند و از ابزار‌های تجاری، بانکی و مالی استفاده می‌کنند تا تنگنا‌های اقتصادی ایجاد کنند، بنابراین طبیعی است که در چنین نبرد همه‌جانبه‌ای که در حوزه‌های مختلف صورت می‌گیرد، شما راهی ندارید جز اینکه از ظرفیت نخبگانی خود استفاده کنید و اجازه پیشروی دشمن را بگیرید.
خب اگر ما از چنین زاویه و منظری به آنچه در پرسش شما آمده است، نگاه کنیم، می‌بینیم که رفتار حضرت آقا کاملاً بدیهی و طبیعی است. از اینجا پاسخ سؤال شما می‌تواند روشن شود که چرا ایشان در اوج مقوله‌ای که به نظر بحرانی و حاد می‌رسد، این گونه خونسرد رفتار می‌کنند. اینکه این رفتار آقا را عجیب می‌دانیم، به خاطر تلقی محدود و بسته ما نسبت به مبارزه است. گاهی ما تصور می‌کنیم مبارزه امری مقطعی است، در صورتی که وقتی شما جامع‌تر به زندگی نگاه کنید، می‌بینید که این صف‌آرایی میان جریان حق از یک طرف و جریان استکبار و حق‌ستیزی و نفاق از طرف دیگر در کل تاریخ بوده است و امروز می‌بینید که در این مصاف اسرائیل به عنوان جریان ظلم، تعدی، وحشی‌گری و اشغال‌گری در یک سو قرار دارد و در سوی دیگر این مصاف رهبری نظام حق قرار دارد که امروز جمهوری اسلامی ایران پرچمدار این جریان است. خب در چنین شرایطی معلوم است که رفتار‌های حضرت آقا باید آرامش و اطمینان قلبی را به جامعه تزریق کند، چه وقتی سایه جنگ گسترده می‌شود، چه در شهادت شخصیت‌ها، چه در خلل‌ها و کاستی‌ها، طبیعتاً چشم جامعه بیش از هر کسی به رهبری است و طمأنینه و آرامش قلبی ایشان خواه‌ناخواه به ارکان جامعه سرایت می‌کند.
همزمانی سیاست «مقاومت» و «توسعه و پیشرفت علمی»
دکتر داریوش صفرنژاد، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل: دیدار ۱۱مهر۱۴۰۳ رهبر معظم انقلاب با نخبگان را می‌توان تلألؤ درخشان ولایت دانست. در شرایطی که به دلیل شهادت سیدمقاومت آیت‌الله سیدحسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، در جمهوری اسلامی ایران به مدت پنج روز عزای عمومی اعلام شد، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار ۱۱مهر۱۴۰۳ خود با ۶۰۰ نفر از نخبگان علمی، فناوری، دانشگاهی و فرهنگی کشورمان، درست در فردای دفاع مقتدرانه موشکی جمهوری اسلامی ایران در موشکباران پایگاه‌های نظامی، امنیتی و اطلاعاتی رژیم‌صهیونیستی در تل‌آویو، این پیام را به داخل و خارج از کشور منتقل می‌کنند که اعلام عزای عمومی در کشور و بروز جنگ و تنش‌ها نمی‌توانند از اهمیت و تمرکز جمهوری اسلامی ایران بر علم و پیشرفت و توسعه بکاهد.
مضاف بر اینکه این اقدام، نوعی تحقیر و کم‌اهمیت نشان‌دادن دشمنان کشور اسلامی عزیزمان نیز محسوب می‌شود. دیدار پرمحتوا و حکمت‌آمیز امام خامنه‌ای با نخبگان، آن هم ساعاتی پس از حمله موشکی دلاورمردان غیور سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مراکز نظامی و امنیتی صهیونیست‌های جنایتکار در پاسخ به جنایات متعدد آنها، پیام سیاسی قوی و معنوی مهمی به جهان، به ویژه دشمنان ارسال کرد. در شرایطی که تنش‌های نظامی در منطقه غرب آسیا اوج گرفته و نگاه‌ها به واکنش مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران معطوف است، این دیدار نخبگانی، مؤید همزمانی سیاست «مقاومت» و «توسعه و پیشرفت علمی» در ایران اسلامی بوده و تأکید دوباره‌ای بر اهمیت توسعه و پیشرفت در داخل کشور است؛ مقوله‌ای که در طول ۴۶ سالی که از عمر باعزت انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران می‌گذرد، همواره مورد توجه امامین انقلاب، یعنی حضرت امام (ره) و حضرت آقا بوده و دارای اهمیت بالایی است.
امام خامنه‌ای با این اقدام، این پیام را به داخل و خارج از کشور منتقل می‌فرمایند که جنگ و تنش‌ها نمی‌تواند از توجه نظام جمهوری اسلامی ایران بر علم و پیشرفت بکاهد؛ اینکه ایران بر توسعه، تعالی و انسجام داخلی خود متمرکز است و دشمنانش نمی‌توانند از این مسیر جلوگیری کنند. مضاف بر اینکه این جلسه نشان‌دهنده همزمانی سیاست «مقاومت» و «توسعه و پیشرفت» در ایران اسلامی است. از این جهت رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان خویش فلسفه جلسه، آن هم در فضای عزای عمومی کشور در پی شهادت سیدحسن نصرالله را این‌گونه توصیف کردند. علاوه بر این، رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان‌شان در جلسه با نخبگان نگاه جامعی به معنا و حقیقت عزا داشتند.
معظم‌له تأکید داشتند عزاداری در فرهنگ اسلامی به‌ویژه در ارتباط با سیدالشهدا (ع) تنها به معنای سوگواری و نشستن در غم نیست، بلکه نوعی محرک برای حرکت و پیشرفت است. این عزا به جای افسردگی و انزوا، باعث انگیزش و تلاش بیشتر در راه اهداف و ارزش‌های والای دینی و اجتماعی می‌شود. رهبر معظم انقلاب با این دیدگاه قصد داشتند یادآوری کنند که هر چند ملت در حال سوگواری است، اما این عزاداری باید منشأ بیداری و پویایی باشد. لازم است توجه داشته باشیم که از ۴۶ سال قبل تا به امروز در ایران اسلامی، این «اتخاذ سیاست مقاومت» از سوی «امامین انقلاب» بوده که باعث توسعه و پیشرفت کشورمان در عرصه‌های مختلف علمی و فناوری شده است و بی‌شک، بدون رویکرد مقاومت، توسعه و پیشرفت علمی در کشورمان ناممکن بوده است.
انقلاب اسلامی با رویکرد مقاومت باعث توسعه، تعالی و پیشرفت علمی و فناوری در سطوح و ابعاد مختلف کشور شده است. ما تجربه چنین رویکردی را در دوران هشت سال دفاع مقدس نیز به وضوح مشاهده کردیم. در آن دوران سخت و پرمشقت، ملت ایران با وجود تمامی مشکلات و فشار‌های خارجی و داخلی، نه تنها از پای ننشست، بلکه از عزای شهدای جنگ تحمیلی به عنوان نیرویی الهام‌بخش برای مقاومت و پیشرفت استفاده کرد. همانطور که امام حسین (ع) و قیام عاشورا برای مردم ایران الگوی ایستادگی و مبارزه علیه ظلم شد، شهدا و ایثارگران دوران دفاع مقدس نیز نقش مشابهی در تقویت اراده ملی ایفا کردند. عزای شهدا نه‌تن‌ها به معنای غم و انزوا نبود، بلکه به عنوان محرکی برای افزایش تلاش‌ها و ادامه راه آنان در جهت حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور عمل کرد.
منش رهبر حکیم همان «العلم سلطان» است
دکتر علی فلاح‌رفیع، رئیس مرکز مطالعات فرهنگ و اندیشه دینی: در پاسخ به پرسش شما باید عرض کنم یکی از ویژگی‌های برجسته رهبر حکیم و فرزانه انقلاب که در طول این دهه‌ها همواره شاهد آن بوده‌ایم، اهتمام و جدیت بالای ایشان در توجه به علم و دانش است. اگر شما قدری منش، بیانات، رفتار و توصیه‌های رهبرمعظم انقلاب را در این سال‌ها دنبال کنید، متوجه خواهید شد با تمام وجود و عمق جان به اهمیت علم باور دارند. این نیست که ایشان صرفاً شعار بدهند. وقتی به سال‌های خیلی دور حتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی می‌رویم، می‌بینیم از دوران جوانی اشتیاق فوق‌العاده‌ای به کتاب و کتابخوانی دارند و همین باعث شده است یک کتاب‌شناس بسیار خوب باشند.
این علاقه با جان ایشان عجین شده است، بنابراین آنچه در نشست چند روز پیش با حضور حلقه‌ای از نخبگان اتفاق افتاد، در سطح گفتار و صرفاً شعار نیست، بنابراین ما این رویه و نگاه را در دوران رهبری ایشان هم با وجود همه مشغله‌هایی که داشتند و دارند، شاهد هستیم که از آن اشتیاق و پیگیری‌ها در امر اهمیت‌دادن به کتاب و دانش و علم و به‌روزکردن اطلاعات نه تنها کاسته نشده که به نظر می‌رسد افزایش یافته و پررنگ‌تر شده است و این به نوبه خودش تحسین‌برانگیز است و بلکه اعجاب‌آمیز. در همین راستا ایشان همواره در طول دوران رهبری حکیمانه خودشان به اهل علم اعتقاد و التفات ویژه‌ای داشتند، حتی احیاناً بعضی از این اهل علم ممکن بود گرایش‌های سیاسی خاص و سوگیری‌هایی نسبت به انقلاب اسلامی داشتند، اما حتی این سوگیری‌ها و تمایلات موجب نمی‌شد ایشان با این نوع افراد قهر کنند بلکه نسبت به همین افراد هم چشم محبت داشتند و دست پرمهرشان بر سر همه کشیده می‌شد، ولو اینکه احساس می‌شد برخی از افراد با انقلاب سوگیری دارند. نکته‌ای که می‌خواهم اینجا بیان کنم این است که ایشان به معنای حقیقی به «العلم سلطان» باور دارند.
یعنی باور دارند علم در همه وجوه و مراتب آن اقتدارآفرین است. ناگفته پیداست «العلم سلطان» همه مراتب علم را شامل می‌شود، حالا چه علم معنوی که انسان دارد و به واسطه آن علم می‌تواند به خدا برسد و البته مصداق اکبر «العلم سلطان» همین علم معنوی و علم ربوبی است و چه مراتب بعدی آن یعنی علم تجربی و طبیعی. علم به هر معنا که باشد سلطان است، البته با مراتب مختلف نفوذ و اقتدارآفرینی‌اش. رهبر معظم انقلاب با تمام وجود قائل به این حقیقت هستند که در کلام امیر مؤمنان (ع) آمده و حضرت به آن تصریح کرده و این همان مشی پیامبر گرامی اسلام (ص) بوده است و ایشان هم در همین مسیر حرکت کرده‌اند و همچنان در این مسیر هستند و ما باید این معرفت و مشی را قدر بدانیم و نسبت به آن اهتمام داشته باشیم.
همین روحیه و باور است که موجب می‌شود ایشان در هر شرایطی از جمله همین شرایطی که در آن قرار داریم که اگر نگوییم شرایط جنگی، چیزی نظیر و نزدیک به شرایط جنگی است، با همه مشغله‌هایی که ایشان نسبت به رویداد‌های اخیر و جنایات سهمگین رژیم‌صهیونیستی در قبال مردم غزه دارند، از آن طرف با مصیبت از دست دادن مجاهد کبیر، فرمانده محبوب و دبیرکل حزب‌الله لبنان شهید سیدحسن نصرالله (ره) که از یاران صدیق و مخلص ایشان بودند، مواجه هستند. شما ببینید در این شرایط هم جلسه با نخبگان را تغییر نمی‌دهند و زمانش را عوض نمی‌کنند، ولو برای یک روز هم جلسه با نخبگان را عقب نمی‌اندازند. خب این یعنی چه؟ یعنی اهمیت علم، اهمیت نخبه و جایگاه نخبگان برای آینده کشور.
این یعنی اگر کشوری بخواهد پیشگام باشد و سرش را بالا بگیرد و افتخار کند که در همه زمینه‌ها قدرتمند است و اقتدار راهبردی دارد و می‌تواند از پس چالش‌های درونی و بیرونی برآید، این نمی‌شود مگر با اهمیت‌دادن به علم و پدیدآوردن فضای علمی در گشودن گره‌هایی که یک جامعه ممکن است با آن روبه‌رو باشد و این جز با اهمیت‌دادن به دانش دانش‌پژوهان و نخبگان کشور اتفاق نمی‌افتد، البته وقتی درباره نخبه صحبت می‌کنیم، مراد و منظورمان شعاع وسیع و همه مراتب نخبگی است و این شامل همه درجات نخبگان می‌شود، یعنی افرادی که در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری افق‌های جدیدی را به روی جامعه‌شان می‌گشایند و صاحب نظر، ایده و سخن تازه‌ای هستند، همه این افراد در نهایت جزو نخبگان یک جامعه به حساب می‌آیند و موجبات پیشرفت کشور را فراهم می‌کنند. اجازه دهید من در اینجا به یک نمونه تاریخی اشاره کنم که احتمالاً این اشاره می‌تواند فهم ما را نسبت به مشی رهبر معظم انقلاب در این روز‌ها روشن‌تر کند.
در تاریخ آمده و همه ما شنیده‌ایم کسی در بحبوحه جنگ از امیرالمؤمنین (ع) درباره توحید سؤال می‌کند. برخی از یاران حضرت اعتراض می‌کنند که اکنون چه وقت طرح این سؤالات است؟ اما واکنش امام علی (ع) بسیار جالب توجه است. می‌بینیم در همان بحبوحه جنگ، امیرالمؤمنین (ع) می‌ایستند و پاسخ او را می‌دهند و بعد هم حضرت می‌فرمایند: ما اصلاً برای همین می‌جنگیم، یعنی می‌خواهد بگوید اساساً ریشه همه ستیز‌ها به خاطر همین توحید و شرک است و به بهانه ستیز نمی‌توان این موضوع را معطل و کنار گذاشت. خب ما برای چه با اسرائیل درگیریم؟ اسرائیل برای چه با ما درگیر است؟ به خاطر همین جهان‌بینی و نگرش‌هاست، بنابراین ما زمانی می‌توانیم از این نگرش و جهان‌بینی خود دفاع کنیم که مجهز به ارکان آن از جمله اهمیت‌دادن به علم و دانش باشیم.
به خاطر همین است که ایشان این سال‌ها همواره به مضمون این کلام امیرمؤمنان (ع) تأکید داشته و دارند که «العلم سلطان» و خودشان عملاً در زندگی شخصی و در منش رهبری جامعه و طرح اولویت‌ها و مطالبات ثابت کرده‌اند وفادار به این کلام هستند و همین امر باعث شده است ایشان مضمون این جمله را در نشست‌های مختلف با نخبگان و مسئولان و دست‌اندرکاران مورد توجه و تأکید قرار می‌دهند و می‌فرمایند اگر از برخی چیز‌ها کوتاه بیایم از پیشرفت علمی کشور کوتاه نمی‌آیم. خب این اهمیت علم را در پیشرفت کشور می‌رساند و وقوف کامل ایشان به این امر که اگر بشود برخی امور را موقتاً کنار گذاشت، اما پیشرفت علمی کشور به هیچ عنوان قابل معامله نیست و نمی‌توان آن را به بهانه‌های مختلف کنار گذاشت، چون پیشرفت علمی است که موجب می‌شود یک کشور در عرصه‌های مختلف سرش را بالا بگیرد، سرفراز باشد و زمینه‌های زندگی با عزت را برای افراد یک جامعه فراهم کند.
در این میان می‌بینیم که نخبگان در نگاه ایشان از موقعیت ویژه‌ای برخوردارند چراکه پیشرفت علمی کشور به طور ویژه و غیرقابل انکار به دست همین نخبگان است. اگر دقت کنیم، می‌بینیم همین اهتمام‌ها و پیگیری‌های بدون وقفه و غیرقابل اغماض از جانب رهبری فرزانه بوده است که امروز ما در بخش‌های مختلف شاهد پیشرفت‌ها و پیشگامی جمهوری اسلامی هستیم و عرصه‌هایی، چون نانو، هوا فضا، هسته‌ای و پزشکی از جمله آنهاست. امروزه همه دنیا شاهد این واقعیت هستند که جمهوری اسلامی ایران در مقابل دشمن خونخوار و نسل‌کشی، چون رژیم غاصب صهیونیستی چگونه مقتدرانه و سرفرازانه می‌ایستد و لرزه بر پیکر این رژیم کودک‌کش می‌اندازد؛ رژیمی که از سوی کشور‌های مستکبری، چون امریکا هم حمایت می‌شود، با این حال متأسفانه کشور‌های اسلامی کم‌وبیش دست از حمایت این رژیم برنداشته‌اند.
به هر حال ما بخش مهمی از اقتدار، عظمت و عزت خود را مدیون پیشرفت‌های علمی و فناوری هستیم و این هم به دلیل حمایت‌های بی‌دریغ و بی‌وقفه رهبری فرزانه بوده و است. این است که ایشان در هیچ شرایطی از این پیشرفت‌ها کوتاه نیامده‌اند و همین دیدار اخیری که شما به آن اشاره کردید، از جمله همین نمونه‌هاست و ما خدا را شاکر هستیم به خاطر وجود این رهبر فرزانه و حکیم و دعا می‌کنیم خداوند سایه ایشان را از سر کشور کم و کوتاه نکند.
منبع: روزنامه جوان