پدیده فرونشست زمین در شهر‌های مختلف کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین معضلات در حوزه‌های مختلف زیست محیطی و اقتصادی کشور به شمار می‌رود که زمینه‌ساز ایجاد مشکلات بسیار زیاد هم در بخش مسکونی کشور و هم در بخش آب‌های زیرزمینی به شمار می‌رود که باعث شده بسیاری از ساکنان شهر‌هایی که با پدیده فرونشست مواجه هستند اقدام به مهاجرت به شهر‌های شمالی کنند که همین امر خود باعث ایجاد مشکلات بیشتر در شهر‌های شمالی شده است.
فرونشست زمین حرکت رو به پایین سطح زمین است که معمولا به علت خروج رطوبت از درون توده خاک رخ می‌دهد. بر اثر این پدیده، سازه‌ها و زیرساخت‌های سطحی به درون زمین کشیده می‌شوند و به طور جدی آسیب می‌بینند. پیامد‌های اقتصادی و اجتماعی فرونشست، باعث کاهش کیفیت زندگی انسان‌ها می‌شود. البته اهمیت این پدیده فقط به دلیل اثرات زیان‌آور آن بر روی زندگی انسان‌ها نیست. فرونشست بر روی زندگی حیوانات، گیاهان و به طور کلی زیست‌بوم یک منطقه نیز اثر منفی می‌گذارد.
طبق آمار‌ها در چند سال اخیر شاهد افزایش چشمگیر پدیده فرونشست زمین در شهر‌های مختلف حتی در شهر‌های شمالی هم بوده‌ایم که علت اصلی آن به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش میزان بارش‌ها در شهر‌های مختلف بوده است.
اهمیت فرونشست زمین آن قدر زیاد بود که حتی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری کشورمان در نخستین نشست خبری خود بااشاره به معضلات گریبان‌گیر تهران از جمله فرونشست زمین و کاهش شدید ذخایر آبی گفت: متأسفانه بدون توجه به منابع و مصارف، در حال توسعه دادن پایتخت هستیم که از نظر علمی ادامه این روند غیرممکن است و باید برای آن چاره‌اندیشی کرد.
وی ادامه داد: اگر دنیا را بنگریم درخواهیم یافت که اکثر شهر‌های بزرگ و صنعتی کنار دریا هستند. ایران ظرفیت بزرگی مانند خلیج‌فارس دارد که بسیاری از کشور‌ها حسرت داشتن ۱۰ کیلومتر آن را می‌خورند، اما متأسفانه از این ظرفیت استفاده نکردیم و کل کشور را می‌خواهیم در تهران توسعه دهیم.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه باید تمرکز را از مرکز هدایت کنیم به سمت جا‌هایی که امکان ماندن دارند و برای ادامه زندگی باید بین محیط زندگی و مصارف خود تعادل به وجود آوریم، افزود: این کار هم کاری نیست که من بگویم امروز می‌خواهم پایتخت را انتقال دهم بلکه نیت بنده این بود که بگویم این روند غیرقابل ادامه است.
براساس این گزارش؛ طی چند سال اخیر ما شاهد آن هستیم که حجم فرونشست‌ها در تهران نسبت به سال‌های گذشته در برخی از مناطق به شدت افزایش یافته است و همین امر خود باعث ایجاد معضلات بسیار زیاد برای ساکنان برخی از مناطق از جمله مناطق جنوبی شده است.
مناطق جنوب غرب تهران درگیر پدیده فرونشست زمین
در همین زمینه علی بیت اللهی، رئیس مرکز زلزله نگاری مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، با بیان اینکه در حال حاضر نرخ فرونشست زمین در تهران به ویژه در منطقه جنوب غربی تهران در بیشینه مقدار خود به ۲۰سانتیمتر در سال رسیده است، گفت: مناطقی از تهران درگیر پدیده فرونشست زمین هستند؛ به عنوان مثال این پدیده در جنوب غربی شهر تهران شامل مناطق چهاردانگه و اسلامشهر می‌شود، اما مناطقی مانند ۱۷، ۱۸، ۱۹ و جنوب منطقه ۲۱ درگیر فرونشست زمین هستند و در مناطق ۱۰ و ۱۱ هم شاهد فرونشست زمین به صورت لکه‌ای هستیم.
وی ادامه داد: این پهنه فرونشستی، وسعتی در طول ۵ کیلومتر و به عرض۳۰ کیلومتر دارد و پهنه وسیعی را در برگرفته است.
بیت اللهی اظهارکرد: طبق مطالعات انجام شده با احتساب شهر تهران و شهر‌های اطراف آن، امروز ۳ میلیون نفر بر روی پهنه فرونشست ساکن هستند.
بیت اللهی با بیان اینکه مخزن سوخت ری که تامین کننده بنزین عمده کلانشهر تهران است و از این مخزن، لوله‌های بنزین به شهران و محدوده شرقی تهران سوخت منتقل می‌شود، دقیقا بر روی کانون پهنه فرونشستی قرار دارد، گفت: پالایشگاه جنوب تهران دقیقا در همین محدوده فرونشستی واقع شده که هرگونه رخدادی می‌تواند علاوه بر تبعات اجتماعی، تبعات اقتصادی قابل توجهی به دنبال داشته باشد.
بیت‌الهی گفت: بسیاری از صنایع، کارخانه‌ها و تاسیسات دقیقا بر روی پهنه فرونشستی قرار دارند. زون انتقال برق در ورامین وجود دارد که سه خط فشار قوی در این مسیر وجود دارد که هر سه خط درگیر فرونشست هستند که آثار آن مستند شده است و در این مناطق شاهد شکاف‌ها و فروچاله‌ها هستیم.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه امیدواریم دولت چهاردهم به این موضوع ورود جدی داشته باشد و بتوانیم در این دولت بر روی این موضوع متمرکز شویم، گفت: امروز مرکز تحقیقات به کتابخانه‌ای درباره اطلاعات فرونشست تبدیل شده است که درخصوص کاهش خطرات فرونشست می‌توانیم اقدام کنیم؛ امیدواریم که این همت در دولت چهاردهم وجود داشته باشد تا خطرات این پدیده را کاهش دهیم.
درگیری و از بین رفتن آثار تاریخی کشور براثر فرونشست زمین
پدیده فرونشست زمین در سال‌های اخیر تنها استان تهران را درگیر نکرده است، بلکه پیش از این هم استان‌هایی از جمله اصفهان و شیراز هم درگیر این معضل بودند که خود باعث شده آثار و بنا‌های تاریخی درگیر فرونشست شوند؛ به طوریکه پیش از این درخصوص فرونشست زمین در تخت جمشید هشدار داده شده بود.
گفتنی است؛ با توجه به افزایش میزان فرونشست‌های زمین و همچنین با توجه به درگیر شدن بسیاری از استان‌های کشور به ویژه استان تهران، امیدواریم هرچه سریعتر در این خصوص تمهیدات و اقدامات لازم در دستور کار قرار گیرد تا شاهد کاهش آثار و تبعات فرونشست در کشور باشیم.
خبرنگار: محبوبه کباری