سیاست خارجه هر کشوری تحت تاثیر سیاست‌های کلی آن کشور و حکومت خواهد بود. تمامی عوامل دخیل در سیاست خارجه باید در مسیر تعیین شده آن حکومت و سیاست‌های کلی تعیین شده حرکت کند و هیچ جریان سیاسی نمی‌تواند مسیر کلی سیاست خارجه کشور را تغییر دهد.
البته، دیدگاه‌های متفاوت جریان‌های سیاسی، مسیر‌های متفاوتی را در مسیر سیاست خارجه کشورمان در سه دهه اخیر نمایان کرده است؛ از سیاست خارجه دولتهای هفتم و هشتم تا مسیر متفاوتی که دولت نهم و دهم احمدی نژاد برای سیاست خارجه ایران در پیش گرفت.
بعد از آن هم دولت حسن روحانی در ۸ سال حضور در قدرت باز هم سیاست خارجه متفاوتی را با دولت قبلی خود در پیش گرفت و تصمیمات متفاوتی با دولت محمود احمدی نژاد داشت. دولت شهید رئیسی نیز با نگاهی دیگر به موضوع سیاست‌های خارجه به تعامل با دولتهای مختلف جهان پرداخت.
به طورکلی سیاست خارجی مرتبط با فعالیت‌های یک کشور در محیط خارجی و شرایط بین المللی است و شامل تعیین و اجرای یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه بین‌المللی از سوی دولت‌ها انجام می‌پذیرد و می‌تواند ابتکارعمل یک دولت و یا واکنش آن در قبال کنش دیگر دولت‌ها باشد.
سیاست خارجی می‌تواند یک استراتژی و یا برنامه‌ای از فعالیت‌ها تعریف شود که توسط تصمیم گیران یک کشور در برابر کشورهای دیگر و یا نهاد‌های بین المللی انجام شده تا به اهدافی که به نام منافع ملی آن کشور خوانده می‌شود، برسند.
سـیـاسـت خارجى یکى از مناقشه برانگیزترین حوزه هاى سیاستگذارى در هر جا بوده و هـسـت. در نـگـاهـى عام، سیاست خارجى یکى از متعالى‌ترین امور عمومى در زندگى بشر امـروز مـى بـاشـد؛ چـرا که وظیفه خطیر تولید امنیت را بر عهده دارد. تولید امنیت گستره پـهـنـاورى را از حـفـظ بـقـاى سـرزمین تا توسعه امکانات اقتصادى و فرهنگى در بر مى‌گـیـرد و صـرفـا بـا ابـزارهـاى نـظامى تحقق پذیر نیست. ابزار دیپلماتیک اگر اصلى تـریـن راه تـامین امنیت نباشد، بى تردید یکى از عمده‌ترین مسیرهاى شناخته شده آن مى باشد.
فصل دهم قانون اساسی نیز در ارتباط با اصول سیاست خارجه کشورمان موادی را مطرح می‌کند.
اصل یکصد و پنجاه و دوم: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نفی هرگونه سلطهجویی و سلطهپذیری، حفظ استقلال همهجانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطهگر و روابط صلحآمیز متقابل با دول غیرمحارب استوار است.
اصل یکصد و پنجاه و سوم: هرگونه قرارداد که موجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی و اقتصادی، فرهنگ، ارتش و دیگر شئون کشور گردد ممنوع است.
اصل یکصد و پنجاه و چهارم: جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان میشناسد؛ بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملتهای دیگر، از مبارزه حقطلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند.
اصل یکصد و پنجاه و پنجم: دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به کسانی که پناهندگی سیاسی بخواهند پناه دهد مگر این که بر طبق قوانین ایران خائن و تبهکار شناخته شوند.
حالا دولتی جدید روی کار آمده و با توجه به گفته‌های عباس عراقچی در ارتباط با ادامه راه مسیرسیاست خارجه دولت قبلی، اما به نظر می‌رسد با تفاوت‌های جدی در ماه‌های آینده آن هم در سیاست خارجه و روابط بین املل کشورمان مواجه شویم.
باید در جهت منافع ملی خود ایفای نقش کنیم
عباس عراقچی وزیر امور خارجه دولت چهاردم با حضور در گفتگوی ویژه خبری در ارتباط با رویکرد کلی خویش در ارتباط با حوزه سیاست خارجه اظهار کرد: رویکرد کلی سیاست خارجه دولت چهاردهم تناسب بین استمرار و تغییر است. ما سیاست‌هایی داریم که تغییر ناپذیر است و استمرار آن موضوعی حتمی است.
وی ادامه داد: اینها گام‌هایی را برای تغییر در جهت پیشرفت بیشتر می‌طلبد. رویکرد کلی ما تا حد زیادی در فرمایشات رهبری در روز تنفیذ رئیس‌جمهور محترم ریشه دارد. اگر دقت کرده باشیم نیمی از صحبت‌های رهبری درباره سیاست خارجی بود که برنامه‌ای که به مجلس هم ارائه شد در راستای همین مانیفست بود.
عراقچی گفت: برنامه کلی و کاملی را به نمایندگان دادیم و در مجلس و کمیسیون‌ها مورد بررسی قرار گرفت. عنوان برنامه ما سیاست خارجه فراگیر و فعال و اثرگذار بود که همه آنها از صحبت‌های رهبری نشات گرفتند. فراگیر به معنی آن است که تنها به یک محدوده خاص راضی نخواهیم بود و باید فراگیر باشیم و به کشورهای مختلف در آمریکای لاتین و آفریقا و مکان‌های دیگر توجه کنیم و نگاه جامعی به جهان داشته باشیم.
وزیر امور خارجه گفت: فعال به این معنی که مواضع خود را بیان و دنبال کنیم و حضور فعالی داشته باشیم و نظاره‌گر تعاملات بین المللی نباشیم. ما باید در همه موضوعات در سطح بین‌الملل حضور داشته باشیم و نگذاریم که دیگران برای ما جایگاه تعریف کنند و باید در جهات منافع ملی خود ایفای نقش کنیم.
وی تاکید کرد: سیاست خاجه ما اثرگذار است. ما به سخنرانی در مجامع اکتفا نمی‌کنیم. ما باید در هر برنامه سیاسی با هدف مشخص باشیم و تاثیرات آن را در اقتصاد کشور در نظر داشته باشیم. سیاست خارجه ما فراگیر، فعال و اثرگذار است.
عراقچی ادامه داد: ۳ ماموریت را برای این سیاست تعریف کردیم؛ تامین منافع، تحکیم قدرت ملی و افزایش عزت ملی و منزلت ایران و همه قوانین ما در ذیل این سه ماموریت شکل می‌گیرد. همه اینها در برنامه به شکل کامل و با جزئیات آمده است.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران افزود: اولویت‌های ما به همان شکل که رهبری عنوان کردند مشخص شده و اولویت اول همسایگان ما هستند. این منطقه سرشار از منافع برای ما است و اقداماتی که در دولت شهید رئیسی انجام شد، در این دولت ادامه پیدا می‌کند و اولویت دوم گسترش دیپلماسی ما به آمریکای لاتین، آفریقا و شرق آسیا است که فرصت‌های زیادی برای ما دارد. اولویت سوم کشور‌هایی هستند که در زمان تحریم‌ها ما را کمک کردند و روابط مستحکمی با آنها داریم؛ به طور مشخص چین و روسیه که رابطه با آنها بسیار مهم است.
قانون اساسی، سیاست خارجه را محصول اتاق فکر شورای عالی امنیت ملی می‌داند
کاظم انبارلویی فعال سیاسی اصولگرا در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره رویکرد دولت چهاردهم در بخش سیاست خارجه گفت: آقای عراقچی حرف‌های دقیقی زدند و اگر بخواهیم در یک کلمه آن حرف‌ها را ترجمه کنیم، ادامه سیاست خارجه شهید امیرعبداللهیان را شاهد خواهیم بود.
وی گفت: سیاست خارجی به تصمیمات شورای امنیت ملی ارتباط دارد. مکانیزمی برای تصمیمات سیاست خارجه وجود دارد که پخت و پز آن در شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود و وزیر خارجه وظیفه دارد آن را اجرا کند.
عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه اسلامی اظهار کرد: ما در دولت آقای روحانی و دولت های پیشین نوعی تمرد از این سیاست‌ها داشتیم، در صورتی که قانون اساسی سیاست خارجه را محصول اتاق فکر شورای عالی امنیت ملی می داند. آن چه که آقای عراقچی اظهار کردند ترجمه همان تصمیمات این شورا خواهد بود.
گزارش از محمدحسین نیک‌خوی متین