فرونشست های زمین در بسیاری از نقاط کشور در چند سال اخیر تبدیل به یک معضل بزرگی شده است که زمینه ساز ایجاد مشکلات بسیار زیاد برای هم وطنان در برخی از شهرها و مناطق شده به طوری که برخی از فرونشست ها در مناطقی خود باعث وارد شدن آسیب به هن وطنان در نواحی مختلف شده است.
معضل فرونشست از چند سال پیش همزمان با کاهش آب های زیرزمینی و تشدید خشکسالی در شهرهای مختلف شروع و در حال حاضر طبق بررسی های صورت گرفته به شهرهای شمالی کشور هم رسیده است طبق بررسی های صورت گرفته بیش از ۲۰۰ شهر ایران که تقریباً ۱۵ درصد کل آن است، یا در حال فرونشست هستند یا در نزدیکی مناطق فرونشست قرار دارند. بیش از ۹۰۰ هزار چاه در ایران وجود دارد که ۴۰ درصد از این چاه‌ها (۳۶۰ هزار) غیرمجاز هستند. در اطراف اصفهان و دریاچه ارومیه زلزله‌هایی به ثبت رسیده که می‌تواند ناشی از فرونشست زمین باشد.
در همین زمینه علی بیت اللهی رئیس مرکز زمین شناسی و زلزله نگاری مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی در گفت وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان با بیان اینکه در ۵سال اخیر طبق بررسی های انجام شده میزان فرونشست های زمین در بخش های مختلف و نواحی شرق و جنوب شرق کشور افزایش یافته است گفت: بخش عمده ای از فرونشست های زمین ناشی از کاهش آب های سطحی و همچنین آب های زیرزمینی بوده که بخش عمده ای از آنها به دلیل مصرف های گسترده کشاورزی از بین رفته است.
وی با بیان اینکه براساس نقشه‌های مختلف، نزدیک به ۵۰ درصد بافت‌های فرسوده در کل کشور در پهنه‌های فرونشست قرار دارند گفت: این مورد در کلانشهر اصفهان بحرانی‌تر از سایر شهرهاست به این دلیل که مساحت کلی این شهر در طرح فرونشستی زمین قرار دارد، اما سایر استان‌ها در معرض قرارگیری کامل نیستند. نقشه‌های فرونشست زمین در ایران نشان می‌دهد که حتی استان‌های حاشیه دریا مانند گیلان و مازندران نیز تحت‌تأثیر این پدیده قرار گرفته‌اند.
رئیس مرکز زلزله نگاری مرکز تحقیقات با بیان اینکه بیشترین گستره زون‌های فرونشستی مربوط به استان خراسان رضوی می‌شود و پس از آن استان‌های اصفهان، کرمان، فارس و تهران در رتبه‌های بعدی هستند گفت: متأسفانه پهنه‌های فرونشستی به حاشیه برخی از کلانشهر‌ها به ویژه تهران و اصفهان سرایت کرده‌است و هر چند وقت یکبار اثر تخریبی خودش را بر جای می‌گذارد. حالا این پدیده تعداد زیادی از شهرها را تهدید می‌کند، اما مسئولان امر توجهی به آن ندارند.
۱۱ درصد از مساحت کل کشور درگیر فرونشست زمین شده است
بیت اللهی با اشاره به اینکه در حال حاضر نزدیک به ۱۱ درصد از مساحت کل سرزمینی کشورمان درگیر فرونشست شده‌است گفت: از آنجایی که این پدیده، حالت دینامیک و پیش‌رونده دارد، با گذشت زمان، وسعت این نواحی نیز گسترش پیدا خواهد کرد. در این ۱۱ درصد پهنه کل کشور که درگیر فرونشست زمین است، ۴۹ درصد جمعیت ایران در آن متمرکز است. فرونشست در محدوده اطراف مراکز جمعیتی بزرگ و کلانشهر‌ها به دلیل نیاز آبی بالا گستره بیشتری دارد.
رئیس مرکز زلزله نگاری مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی تصریح کرد: همانطور که می‌دانید فرونشست زمین در اثر کاهش آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد و از آنجایی که در این مناطق نیاز به آب شرب، کشاورزی و صنعتی بالا رفته‌است منجر به افت سطح آب‌های زیرزمینی شده و در نتیجه پدیده خطرناکی را ایجاد کرده‌است.
وی اظهار کرد: به طور کلی حدود ۳۵۰ شهر کشورمان در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند که متأسفانه تعدادی از این شهرها دارای جمعیتی بالای یک میلیون نفر هستند و ریسک فرونشست در آنها بالاست. علاوه بر آن، از نظر در معرض قرار گرفتن شریان‌های حیاتی مانند چاه‌های نفت و گاز و دکل‌های انتقال برق فشار قوی که چند صد کیلومتر با پهنای فرونشستی تقاطع دارند، اهمیت موضوع را افزایش داده‌است.
آثار تاریخی هم درگیر فرونشست های زمین شده اند
بیت اللهی با بیان اینکه تخت‌جمشید، نقش رستم، میدان نقش جهان و بسیاری دیگر از آثار مذهبی، فرهنگی و تاریخی در استان‌های زنجان، گلستان و خراسان رضوی ترک خورده یا در آن شکاف ایجاده شده‌است گفت: متأسفانه شاهد آن هستیم که بسیاری از اماکن مذهبی، فرهنگی و تاریخی در کشورمان تحت‌تأثیر فرونشست زمین قرار گرفته‌است. علاوه بر آن در شهر اصفهان نزدیک به ۳۸۵ مدرسه و مرکز آموزشی درگیر پهنه فرونشستی شده‌است.
براساس این گزارش ماده ۴ قانون مدیریت بحران کشور مسئله آسیب‌دیدگی مراکز شهری و سیستم‌های حمل و نقل گنجانده شده‌است. علاوه بر آن، انجام مطالعات و ارائه راهکار در حیطه آسیب‌دیدگی از نظر ساختمان‌ها برعهده وزارت تحقیقات راه و شهرسازی است، اما از دیدگاه عامل و منشأ فرونشست زمین که همان افت آب‌های زیرزمینی است دو وزارتخانه «نیرو» و «جهاد کشاورزی» که نقش اساسی در مدیریت منابع آب و مصرف آب را ایفا می‌کنند، وظایفی را برعهده دارند و باید اقداماتی را در دستور کارشان قرار دهند.
خبرنگار: محبوبه کباری