نخستین پیاده‌روی اربعین بر اساس تاریخ شیعه از سوی زینب‌کبری (س) و امام سجاد (ع) و جابربن عبدالله انصاری به‌همراه جمعی از بنی‌هاشم انجام شد که چهل روز پس از شهادت امام حسین (ع) بر مزار شهدای کربلا رفتند و سال‌های بعد ائمه (ع) و پیشوایان شیعه و پیروان‌شان همین سنت را اجرا کردند.
قدمت ۱۴ قرنی پیاده‌روی اربعین
طی قرن‌ها پیاده‌روی اربعین به‌ویژه از نجف تا کربلا رواج داشت و بزرگان تشیّع به ترویج این نوع زیارت پرداختند و خود همراه دوست‌داران اهل‌بیت (ع) به زیارت پیاده‌ی حرم امام حسین (ع) شتافتند. در ایران نیز در دوره حکومت‌های آل‌بویه و صفویه، زیارت کربلا با پای پیاده توسط علما ترویج شد و در میان متأخرین نیز بزرگانی نظیر شیخ انصاری، آخوند خراسانی، محدث نوری و ... به همراه یاران و شاگردان خود به پیاده‌روی اربعین رفته‌اند.
در دوران معاصر با افزایش تعداد خودرو‌ها و گسترش شبکه راه‌ها، پیاده‌روی اربعین بزرگ‌ترین گردهمایی سالانه جهان شد. آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی (۱۲۶۲ ـ ۱۳۵۳ شمسی) هر سال به همراه شاگردانش پیاده به زیارت حرم کربلا می‌رفت و با اقدام وی جریانی جدید آغاز شد، به‌نحوی که تا دهه ۵۰ شمسی پیاده‌روی اربعین به مراسمی بزرگ مبدل شد و در منابع مکتوب آمده است، زائران از قومیت‌ها و ملیت‌های مختلف بوده‌اند که در میان آنها گروه‌هایی نوحه‌ها و شعار‌های عربی، فارسی، ترکی و اردو می‌خواندند.
از سال ۱۳۸۲ پیاده‌روی اربعین میلیونی شد و از اوایل دهه ۹۰ این مراسم با جمعیتی بین ۱۵ تا ۲۶ میلیون نفر برگزار می‌شود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ۲۷ شهریور ۱۳۹۸ در رابطه با پیاده‌روی اربعین فرمودند: «اربعین با این حرکتی که عمدتاً بین نجف و کربلا در راهپیمایی هر سال به وجود می‌آید، بین‌المللی شده است؛ چشم‌های مردم دنیا به این حرکت دوخته شد؛ امام حسین (ع) و معرفت حسینی به برکت این حرکت عظیم مردمی بین‌المللی شده است.»
تقدس عدد چهل در تاریخ ادیان
«علیرضا معاف» معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به تبیین معنای شناختی اربعین پرداخت و فلسفه مناسک این جوشش عظیم معنوی را تشریح کرد و گفت: «عدد چهل و کلیدواژه «اربعین» در میراث ادبی، حکمی، عرفانی، روایی و قرآنی مسلمانان، عددی راهبردی، پررمز و راز و همنشین با رمزوارگی و غلظت مفهومی و قرین با رازآلودگی و تقدس است. پیامبر اعظم (ص) در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث شدند، فرشته وحی بعد از چهل شبانه روز عبادت حضرت در غار حراء بر ایشان وارد شد، اولین آیات سوره علق را نازل کرد و ایشان در چهل سالگی مخاطب پیام‌های «یا ایّها المزّمّل قم اللیل الّا قلیلا» و «یا ای‌ها المدثر قم فانذر» گردید که پیام «قیام لله» است، همچنین در روایت مشهوری از معصومین (ع) آمده است، خلقت طینت آدم ابوالبشر در ۴۰ روز به اتمام رسید و زیارت اربعین سیدالشهدا در روایت امام حسن عسکری (ع) از علامات پنجگانه ایمان شمرده شده است.»
وی، اربعین را ابتلای مهم مومنان دانست و افزود: «اربعین بستر امتحان و ابتلای مومنین است، خداوند «اربعین» موسی را مایه امتحان امت او قرار داد، در همان فاصله زمانی ده روزه تا اتمام میقات و چهل روزه شدن آن، سامری با جنگ روانی و تبلیغاتی توانست مردم را فریب دهد و گوساله‌ی خود را به جای خدا جا بزند، امروز هم اربعین مایه امتحان و ابتلای امت است که اتصال‌شان به قیام عاشورا را تثبیت کند. البته حماسه‌ی حضور ده‌ها میلیونی زائران اربعین حسینی نشان داده است که نه‌تن‌ها این مومنان مردود این آزمایش نیستند بلکه سرافرازانه و پیروزمندانه مسیر ۸۰ کیلومتری نجف تا کربلا را پیموده و عاشورا را به اربعین پیوند زده و به امید الهی اربعین را به ظهور می‌رسانند.»
آثار اربعین حسینی در زمینه‌سازی جامعه مهدوی
مراســم پیاده‌روی اربعین که با حضور عاشقانه و خالصانه دوستان اهل‌بیت (ع) فارغ از هر ملیت و زبان انجام می‌گیرد، یکی از بهترین فرصت‌های آشــنایی شــیعیان جهان با بحث مهدویت است. این مراسم در قالبی ساده و عاری از هرگونه خشونت و تعرض به دیگر فرق اســامی، اقتدار شیعیان را به نمایش می‌گذارد و نمونه‌ی عینی حکومت جهانی امام عصر (عج) در زمانه‌ی ما است. پیام اربعین حســینی، پیام پیروزی حق بر باطل و آغاز شــکل جدیدی از نبرد فرهنگی با قدرت‌های استکباری به شمار میرود.
اربعین، بزرگ‌ترین تجمع جهان در طول تاریخ بشریت است که برافراشتن پرچم سیدالشهدا (ع) در میان پیروان ادیان و مذاهب و همه قومیت‌ها، مقدمه بسیار مهمی برای ظهور آخرین ذخیره الهی، مهدی موعود و منجی مستضعفان جهان است. در روایات اهل تسنن و شیعه آمده است که امام زمان (عج) در آغازین لحظات ظهور میان رکن و مقام ایستاده و پنج ندا می‌دهد و خود را با نام امام حسین (ع) معرفی می‌کند. در روایات می‌خوانیم که همه انسـان‌های زنده در آن روز ندای حضرت را می‌شنوند و او را می‌شناسـند، پس نتیجه می‌گیریم پیش از ظهور باید همه بشریت از شرق تا غرب عالم، سیدالشهداء (ع) را بشناسند که این تجمع جهانی، زمینه‌ی مناسبی در راستای آن شناخت است.
تحقق امت اسلامی با نفوذ ســبک زندگی غربی به کشور‌های اسلامی دور از ذهن است که برای رفع این مشکل باید به ترویج سبک زندگی اسلامی روی آورد و در این میان تجمع اربعین ظرفیت تربیتی بالایی دارد. در واقع نوع سبک زندگی به فرد، خانواده یا جامعه، هویتی خـاص می‌بخشد. از این نظر سبک زندگی مـجموعه‌ای جامع و منسجم از عملکرد‌های روزمره و بـرآورنده حـاجات مادی و مـعنوی است که مصرف، معاشرت، پوشـش، بـیان، تفریح، اوقات فراغت، خوراک، شهرسازی، آداب دینـی و مـناسک مذهبی - عبادی و ... را شامل می‌شود و در این قالب ترکیبی از عـقاید، باورها، ارزش‌ها و عـلایق، هـویت شخصی و اجتماعی انسان‌ها را نمایان می‌کند.
می‌توان سه رکن اصلی یک تمدن را «نظام گرایش و سلیقه‌ها، نظام اندیشه و فرهنگ، ســبک زندگی و نظام محصولات» دانسـت که با یکدیگر زمینه تمدن مهدوی را شکل می‌دهند. بسیاری از دیدگاه‌ها مانند تئوری «هژمونی فرهنگی گرامشی» فرهنگ را روح و پایه اصلی تمدن می‌دانند. در این‌باره باید گفت اگرچه فرهنگ پایه و اساس شکل‌گیری عینیت‌های تمدنی است و تمامی الگوها، مدل‌ها، ساختار‌ها و دانش‌ها و علوم در بستر سیاسی، فرهنگی و اقتصادی شکل می‌گیرند، اما فرهنگ خود در بستر نظام گرایش‌ها، تمایلات، عاطفه‌ها و اخلاق اجتماعی ظاهر می‌شود و در سبک زندگی و محصولات تمدنی بروز پیدا می‌کند.
نفوذ امنیتی و فرهنگی ایران در عراق، از نابودی داعش تا برپایی اربعین
تبدیل تهدید داعش به فرصت برگزاری بین‌المللی مراسم بزرگ اربعین یکی از نکات مهمی است که «مهمت چلنک» استاد دانشگاه «اولوداغ بورسای» ترکیه در سومین همایش بین‌المللی اربعین حسینی در تهران به آن اشاره کرد و گفت: «در نتیجه‌ی حمایت وسیع ایران از عراق در مبارزه با داعش، ضریب امنیت این کشور بهبودی فراوانی پیدا کرده و زمینه برپایی باشکوه راهپیمایی اربعین حسینی را فراهم ساخته است.»
وی بر تقویت وحدت مسلمانان جهان تاکید کرد و ادامه داد: «یک‌ونیم میلیارد مسلمان در حال حاضر از بالفعل ساختن پتانسیل‌های عظیم خود غافل مانده‌اند. ایرانی‌ها به فارسی، ترک‌ها به ترکی و دیگر مسلمانان به زبان و ملیت خود فکر می‌کنند و این‌هم یکی از مهم‌ترین موانع در ایجاد پروژه‌های مشترک بین مسلمانان است. از این‌رو بر این عقیده‌ام که پیوند و یگانگی بین علمای اسلامی حول محور آرمان‌های اسلامی، قادر به حل تک‌تک مسائل و معضلاتی است که جهان اسلام در حال حاضر با آنها دست و پنجه نرم می‌کند.»
شهیدی که راه کربلا را دوباره باز کرد
یکی از مجاهدت‌هایی که موجب برگزاری مجدد راهپیمایی اربعین پس از ظهور داعش شده بود، اجرای طرح «سفیران عاشورایی» در سازمان بسیج مستضعفین بود که بر اساس آن، بسیجیان سال ۱۳۹۳ پیاده‌روی میلیونی اربعین را بدون هیچ مشکلی انجام دادند. تامین امنیت این طرح با «سردار شهید حاج‌حمید تقوی‌فر» بود. وی از پیشگامان سپاه بدر و از فرماندهان هشت سال دفاع مقدس بود که پس از اشغال بخشی از عراق توسط گروه تروریستی داعش، علی‌رغم بازنشسته بودن به عنوان مشاور نظامی به کمک مجاهدان و مردم عراق رفت. ایشان به دلیل تسلط به زبان عربی و آشنایی با موقعیت جغرافیایی کشور عراق، مورد استقبال مجاهدین عراقی قرار گرفت.
در این طرح با توجه به این‌که مسیر پیاده‌روی زوار اربعین از میان عشایر عبور می‌کرد، حاج‌حمید با رایزنی شیوخ سنی و شیعه قبایل منطقه، امنیت زوار اباعبدالله الحسین (ع) را از مرز ایران تا عتبات عالیات و بالعکس تامین کرد. سردار تقوی‌فر موسس حزب «سرایا الخراسانی» در عراق بود و توانست با کشاندن جنگ به منطقه «بلد الصخر» شمال‌غرب بغداد، تروریست‌های داعش را مشغول کند تا زائران با امنیت کامل تردد کنند.
این مجاهد بزرگوار سرانجام در دی‌ماه سال ۹۳ در دفاع از محور سامرا به مولایش پیوست. مردم عراق به پاس خدمات ایشان در منطقه شهادتش در «عزیز بلد» سامرا مکان یادبودی بنا کردند. موکب ابومریم (شهید تقوی‌فر) که توسط فرزندان این فرمانده شهید اداره می‌شود، مانند سال گذشته واقع در منطقه «خان نص» عمود ٦١٦ برپا خواهد شد و از زائران امام حسین (ع) میزبانی خواهد کرد.
سانسور بزرگ‌ترین اجتماع بشری در رسانه‌های بین‌المللی
با وجود عظمت مراسم اربعین حسینی، رسانه‌های بین‌المللی که از هر سوژه‌ای برای ایجاد اختلاف یا اختلاف‌نمایی میان ملل مسلمان سوءاستفاده می‌کنند، این راهپیمایی و تجمع بیست میلیونی را سانسور کرده و درباره‌ی آن هیچ خبر و گزارشی مخابره نکرده‌اند. این سانسور تنها به تجمع سال‌جاری منحصر نبوده و در سال‌های گذشته نیز رسانه‌های بین‌المللی که کوچک‌ترین و کم‌ارزش‌ترین خبر‌ها مانند جشن هالوین، جشنواره پرتقال‌زنی، گوجه پرتاب کردن به هم، رژه اردک‌ها و غازها، مسابقه گِل‌بازی در روستا‌های انگلستان و ده‌ها همایش، جشنواره و تجمع مضحک دیگر را چندین بار از تلویزیون‌های خود پخش می‌کردند، در برابر تجمع عظیم بیست میلیونی اربعین، سیاست سانسور و بایکوت خبری را پیش گرفته‌اند که این سیاست همچنان ادامه دارد.
نمایش پیاده‌روی اربعین و قرار گرفتن مسلمانان و شیعیان از کشور‌های مختلف جهان در کنار یکدیگر و اظهار لطف‌های وصف‌نشدنی در این مسیر، شرایطی را فراهم کرده که فلسفه اربعین علاوه‌بر جنبه‌های دینی و مذهبی، پیام‌رسان تلاش برای وحدت‌بخشی بین مسلمانان و گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز در پرتو اسلام است. بی‌علت نیست که رسانه‌های بزرگ جهانی در پوشش بزرگ‌ترین مراسم و اجتماع محبّان اهل‌بیت (ع) در جهان، کمترین اقبالی به آن نشان نمی‌دهند و به سادگی از کنار آن می‌گذرند در حالی‌که کوچک‌ترین نزاع یا درگیری لفظی میان مقامات کشور‌های مسلمان را در صدر اخبار خود قرار می‌دهند و تحولات مربوط به گروه‌های تکفیری - تروریستی تیتر روزانه‌ی آنهاست.
استقرار سه‌هزار موکب ایرانی در مراسم اربعین
«حمید افضلی» مدیر امور اربعین ستاد بازسازی عتبات عالیات با اشاره به حضور و فعالیت موکب‌های ایرانی در نقاط مختلف عراق، گفت: «در ایام اربعین سال گذشته (۱۴۰۲)، تعداد ۳ هزار و ۲۴۸ موکب از ۳۱ استان کشورمان برپا شد، که از این تعداد ۱۳۷۷ موکب در کربلا، ۲۰۴ موکب در نجف، ۵۶ موکب در کاظمین، ۳۳ موکب در سامرا، ۲۷۳ موکب در مسیر نجف تا کربلا و ۱۲ موکب نیز در سایر نقاط عراق بوده است.»
وی ادامه داد: «۱۲۹۳ موکب نیز در کشورمان برپا شد که ۱۲۸ مورد از آنها در مهران، ۹۵ موکب در شلمچه، ۸۶ موکب در چذابه، ۲۶ موکب در خسروی، ۱۶ موکب در تمرچین، ۹ موکب در باشماق و ۲۲ موکب نیز در مرز‌های میرجاوه، ریمدان، بیله‌سوار، بازرگان و آستارا بوده است. بیشترین موکب‌ها نیز متعلق به استان تهران با ۴۹۶ موکب، ایلام ۳۳۶ موکب و کرمانشاه با ۲۸۴ موکب بوده است.»
البته دولت‌های ایران و عراق هم تعاملاتی برای ارتقاء رفاه زائران برقرار کرده‌اند. به‌عنوان نمونه اخیرا "علی سلاجقه" رییس سازمان حفاظت محیط زیست در دیدار با «نصیر عبدالمحسن عبدالله» سفیر عراق در ایران، اظهار کرد: «حل مسائل محیط زیستی به‌ویژه گرد و غبار، اجرای کمربند سبز کربلا و جمع‌آوری پساب و پسماند‌های مسیر پیاده‌روی اربعین در دستور کار همکاری با کشور عراق است که تحقق آن با پیگیری‌های ستاد اربعین تسهیل می‌شود.»
با توجه به مطالب فوق، حماسه بین‌المللی اربعین به‌عنوان بزرگ‌ترین تجمع مذهبی و مسیر پیاده‌روی جهان، دارای ظرفیت‌های قابل‌توجه تربیتی و اجتماعی است که نه‌تن‌ها وحدت مسلمانان جهان را موجب می‌شود، بلکه ترویج فرهنگ حسینی در دنیا موجب زمینه‌سازی ظهور امام زمان (عج) می‌شود؛ بنابراین مسئولیت کشور‌های مسلمان به‌ویژه عراق و ایران در برگزاری هرچه بهتر این مراسم مهم بوده و دارای ابعاد گسترده بین‌المللی است.
منبع: ایسنا