دویدن در صحن‌های حرم امام‌رضا (ع) از این طرف به آن طرف، آب خوردن از آبخوری‌ها، شکلات گرفتن از خادم‌ها، نگاه کردن و گفتن آرزوهای‌مان رو به گنبد طلایی، شستن دست‌ها و صورت‌ها در حوض‌های زیبا و تزیین‌شده با گل و ... جزو خاطرات مشترک و شیرین بسیاری از ما برای زیارت امام هشتم (ع) در کودکی بوده است. دهه کرامت فرصت بسیار خوبی است که تا کودکان را بیشتر با فلسفه زیارت آشنا کنیم و از راهکار‌هایی کمک بگیریم تا آنها بیشتر با اماکن مذهبی و زیارت‌گاه‌ها انس بگیرند و اشتیاق برای رفتن به آن‌جا داشته باشند.
امروز با کمک یک روان‌شناس و یک مشاور مذهبی به نکاتی در همین باره اشاره خواهیم کرد.
از آمادگی برای زیارت تا نهادینه‌سازی شوق زیارت
زیارت یکی از اولین مفاهیم دینی است که در ذهن و قلب کودکان ماندگار می‌شود بنابراین اهمیت زیادی دارد که به درستی ارزش‌گذاری شود.
جواد رستمی کارشناس مذهبی می گوید: زیارت که تمایل قلبی به حضور در کنار مزار اهل‌بیت (ع) و ایجاد ارتباط روحی با ایشان است، عملی مقدس و محترم محسوب می‌شود که بسته به بزرگی و اعتبار زیارت‌شونده، ارزش و اعتبار متفاوتی خواهد داشت. زیارت اهل قبور، علما، امام‌زادگان و ائمه‌اطهار (ع) هر کدام درجات متفاوت و با ارزشی خاص دارد. خاطره هر کدام از ما از زیارت، به دوران خوش کودکی بر می‌گردد که همراه پدر و مادر به یکی از مشاهد شریفه مشرف شدیم. اما برای آموزش فلسفه زیارت به کودکان باید چه کنیم؟
کسب آمادگی برای حضور در حرم
معمولا زیارت‌ها به واسطه لزوم سفر و قرار گرفتن در فضای خارج از منزل و زندگی روزمره، در خاطر ما ثبت و ضبط می‌شود. بر این اساس از اولین مفاهیم دینی است که در ذهن و قلب ما ماندگار می‌شود. از آن‌جا که تربیت کودک به گفتار بدون کردار میسر نیست، باید هر آن‌چه را که به او می‌آموزیم، بدان عمل کنیم؛ بنابراین وقتی قصد زیارت می‌کنیم و از اهمیت آن با کودک سخن می‌گوییم، باید توجه به این موضوع را در رفتار خویش هم به نمایش بگذاریم. به همین دلیل است که ما باید به آداب زیارت و آمادگی برای حضور در حرم در ضمن آموزش به کودک، به دقت عمل کنیم تا در یاد و خاطر او باقی بماند چنان‌که ما اعمال و رفتار پدرومادرمان در زمان زیارت و حضور در حرم را به یاد داریم. به طور مثال، استفاده از عطر، پوشیدن لباس زیبا و مرتب، خوشحال بودن و ... به درک کودک از حال خوب زیارت کمک زیادی خواهد کرد.
نهادینه شدن ذوق و شوق زیارت
همچنین تشویق کودک با کلام محبت‌آمیز و اهدای جایزه از مواردی است که زیارت را برای او شیرین و پرجاذبه می‌سازد. از این رو بهتر است تدارک آن را در مسیر زیارت ببینیم تا ذوق و شوق تکرار زیارت در او نهادینه شود. با توجه به این که کودکان سعی در تکرار رفتار بزرگ تر‌ها و تشبیه خویش به آنها دارند، در مقوله زیارت باید تلاش کنیم تا با همراهی گفتار و کردار، اعمال و رفتارمان جنبه آموزش داشته باشد.
سخن گفتن از شخصیت امام (ع)
در زمان حضور در حرم یا در مسیر آن از شخصیت و بزرگی آنکه به زیارتش می‌رویم، سخن گفته و کرامات او را یادآور می‌شویم که البته لازمه آن و وظیفه پدر و مادر مطالعه در این زمینه است. در این زمینه می‌توانیم با تهیه کتاب‌های داستان مناسب گروه سنی کودکان در زمینه ائمه و زیارت به آموزش پرداخته و به سوالات احتمالی آنها پاسخ مناسب بدهیم. یکی از این کتاب‌ها که در بخش پایانی پرونده امروز هم به معرفی بیشتر آن پرداختیم، کتاب «قصه‌های مامان‌جونی و زیارت» است.
لزوم اثبات مهر و محبت‌مان به امام (ع)
حفظ حرمت مکان زیارتی بسیار مهم است که باید از سوی والدین رعایت و به فرزندان تفهیم شود. به‌واسطه حرمت زیارت‌شونده، پرداختن به امور غیر معنوی و احتمالا منافی با روح زیارت، ریختن زباله، بازی‌های نامناسب و پرسروصدا و هر کاری که از منظر عقل نادرست است، باید ترک کنیم و به کودک هم تذکر آموزنده بدهیم. رسیدن به روح زیارت و قبولی آن در گرو فهم این مقوله است که آن هم با درک جایگاه امام (ع) و اطاعت پذیری صورت می‌گیرد. این موضوع را باید به زبان ساده در ذهن کودک جای داده و با ابراز خوشحالی از حضور در حرم به او بگوییم که به زیارت چه کسی آمده و از محبت و دوستی با امام (ع) حرف بزنیم. ضمن بیان اهمیت رضایت حضرات از ما، به لزوم اثبات مهر و محبت خویش با فرمان‌پذیری و عمل به دستورات آنها تأکید کنیم.
مشغول‌شدن به نماز و دعا در مکان زیارتی
شکل رفتار و گفتار ما در زیارت باید به گونه‌ای متفاوت از زمان حضور در محل کار و زندگی باشد تا کودک به خوبی به این موضوع پی ببرد. حفظ زبان از غیبت و بدگوئی یا خدای نکرده ناسزا و ترک رفتار و اعمال دون شان فضای زیارتی همگی باید به دقت رعایت شود. اشتغال به نماز و دعا در مکان زیارتی و توجه به مراسم مذهبی در حال برگزاری در حرم، جنبه‌ای دیگر از آموزش زیارت به کودکان است که باید مورد توجه والدین قرار بگیرد. فرزندی که در کودکی روح و روانش به قرآن و دین و اهل بیت (ع) انس و الفت پیدا کند در آینده مقابل هجمه‌های فرهنگی و بی‌دینی در جامعه و فضای‌مجازی از ایمنی خاصی برخوردار بوده و به راحتی از صراط مستقیم منحرف نمی‌شود.
حضور در کبوترانه حرم
وجود اماکنی مخصوص کودکان که اخیرا در حرم امن علی‌بن‌موسی الرضا (ع) شاهد آن هستیم، کار بسیار پسندیده‌ای است که در نظر کودکان هم زیبا و جذاب جلوه می‌کند و مشوق زیارت و حضور آنها در این گونه اماکن مذهبی و شریف خواهد بود. توصیه می‌شود والدین در زمان زیارت، دقایقی را هم برای حضور کودک در بخش کبوترانه رضوی اختصاص دهند تا خاطرات خوبی از زیارت در ذهنش شکل بگیرد.
فهم زیارت در سنین مختلف متفاوت است
زیارت به همراه کودکان، چالش‌های خاص خودش را دارد، اما رعایت برخی اصول به تجربه زیارتی شیرین منتهی خواهد شد.
دکتر فریده ناصری روان‌شناس کودک می گوید: حضور خانواده با فرزندان‌شان در حرم امام رضا (ع) به ترویج فرهنگ زیارت و آموزش آن به کودکان و نوجوانان منجر می‌شود. البته زیارت به‌خصوص با کودکان، دردسر‌ها و چالش‌هایی دارد و اگر والدین برخی نکات را رعایت نکنند، ممکن است تاثیرات سویی بر روان کودکان و احساس‌شان درباره این عمل داشته باشد.
کفایت حضور در حرم برای زیر ۷ ساله‌ها
فهم زیارت در سنین مختلف متفاوت است؛ در سن کودکی که زیر هفت سال و نگاه فرزند ما کودکانه است باید والدین فرزندان را به مشاهده حرم و آن‌چه به آن تعلق دارد دعوت کنند، هم‌نوایی با بزرگ تر‌ها در سلام دادن و احترام گذاشتن به امام معصوم برای این سن مناسب است و کفایت می‌کند. بهتر است خانواده‌ها در این سن با بیان داستان‌هایی با زبان کودکانه، انس و الفت فرزندشان را به امام معصوم افزایش دهند.
آداب زیارت در کودکی دوم
در دوره دبستان که کودکی‌دوم نامیده می‌شود، آموزش کودکان باید با درس‌هایی از خداشناسی آغاز شود یعنی کودک بداند که ائمه معصومین (ع) واسطه‌هایی از سوی خداوند متعال برای هدایت مردم هستند که به مردم از خودشان مهربان‌ترند. بهتر است خانواده‌ها در این سن با استفاده از کتاب‌های داستانی که رفتار ائمه یا امام رضا (ع) را نسبت به مردم بیان می‌کند، آنها را به شناخت هر چه بیشتر از این ساحت نورانی دعوت کنند تا کودکان با مطالعه و تفکر به این موضوع برسند که ائمه الگو‌های کاملی هستند که باید از آنها درس زندگی گرفت. یکی از راهکار‌های تاثیرگذار آن است که کودکان با رفتار‌های امام رضا (ع) با کودکان که لبریز از عشق و محبت و دوستی بوده است، آشنا شوند. از این رو می‌توان از کتاب‌ها و فیلم‌هایی که در این باره ساخته شده هستند، کمک گرفت؛ بنابراین دوره دوم که دوره تعلیم و تادیب است باید منجر به ایجاد شناخت و معرفتی درخور دوره دبستان در کودکان‌مان شود. در این رده سنی لازم است با ایجاد راهکار‌هایی موجب افزایش معرفت در کودک‌مان شویم. همراهی با کودکان در قرائت زیارت‌نامه‌های کوچک هم بسیار حائز اهمیت است. از کودکان بخواهیم با امام رضا (ع) سخن گفته و حاجات خود را از او طلب کند. این آشنایی در کودکی به تعمیق معرفت در نوجوانی و جوانی ختم می‌شود.
ثبت لحظه‌های خاطره‌انگیز زیارت
اگر برای رسیدن به مقصد زیارت از وسیله نقلیه‌شخصی استفاده می‌کنیم گوش فرا دادن به صوت خوش قرآنی و ادعیه مناسب اثر ماندگاری بر ذهن کودک برجای خواهد گذاشت. همچنین در لحظات حضور در حرم، ثبت لحظه‌های شیرین با عکس گرفتن و فیلم‌برداری‌های کوتاه باعث ماندگار شدن خاطرات می‌شود تا کودک در آینده با دیدن آنها، دوباره دلتنگ زیارت شود. البته با رعایت این اصل که زیارت تحت‌الشعاع فیلم و عکس گرفتن قرار نگیرد.
آزادی عمل نسبی به کودک در حرم
به‌طور کلی در حین انجام مراسم و مناسک زیارت با آزادی عمل نسبی به کودک در حرم، او را راضی نگه دارید. در برابر انجام فعالیت‌های کودکانه او با محبت کلامی و رفتاری واکنش نشان دهید. همچنین گاهی شلوغی و وسعت یک مکان، ممکن است برای بچه‌ها ترس‌آور باشد. با هم گوشه گوشه حرم را کشف کنید و در هر قسمت تاملی بکنید تا بچه‌ها در آرامش، با فضا‌های مختلف حرم مانوس شوند.
پاسخ به نگرانی‌های بچه‌ها
بعد از این‌که تصمیم گرفتید در یکی از صحن‌ها، رواق‌ها یا ... بنشینید، بچه‌ها را مطمئن کنید که از آن‌جا تکان نمی‌خورید. جای خلوتی را انتخاب کنید که نگران گم شدن بچه‌ها هم نباشید. وقتی شما صبورانه بنشینید و زیارت کنید، خیال بچه‌ها هم راحت می‌شود و می‌توانند دنبال دوست جدید و بازی‌های جدید بگردند. همچنین اگر فرزندتان نگران چیزی بود، با او درباره‌اش صحبت کنید. گاهی فرزندتان از این که دستشویی‌اش بگیرد و نتواند به موقع خودش را به سرویس بهداشتی برساند، نگران است. با توجه به نگرانی‌های فرزندتان، در صدد رفع و رجوع برآیید و به او متذکر شوید که حواستان به او هست و نزدیک‌ترین سرویس بهداشتی را پیدا کنید.
به بچه‌ها مسئولیت بدهید
مثلا بیا برویم پول نذری‌مان را داخل ضریح بیندازیم یا بیا برویم از آن خادم، نبات بگیریم یا بیا آب برایم بریز که بخورم. کار‌های کوچکی که به کمک آنها باید انجام شود، برای خودتان جور کنید. نکته پایانی هم این که، بعضی اوقات هوا گرم یا سرد است یا مثلا بچه‌ها گرسنه و تشنه هستند. خسته شده‌اند و نمی‌توانند بیشتر از یک زمانی در حرم بمانند. نباید طولانی مدت در حرم بمانید چراکه بچه‌ها از فضای حرم زده می‌شوند.
منبع: روزنامه خراسان