ایده‌ای که از یک روستا جهانی شد

گاهی برگشت به عقب مفهومی از تغییر دارد به آن معنا که حرکت برای رشد و شکوفایی در انسان ایجاد شود. این تغییر برای فاطمه ذاکریان زمانی بود که تصمیم گرفت یک تنه به روستای پدری‌اش که زیر تازیانه خشکسالی نفس نفس می‌زد زندگی دوباره ببخشد و این گونه بود که هنر ۳۰۰ ساله، اما منسوخ شده پارچه بافی سنتی را احیا کرد و حالا صدای تار زدن بر پود‌های زندگی از تک تک خانه‌های خراشادی‌ها شنیده می‌شود.

اوایل دهه ۸۰ از دیار غربت بازگشت و با سه فرزند و همسرش در سرزمین مادری زندگی آرامی را در پیش گرفت، در خانه هم از فرزند معلولش پرستاری می‌کرد و هم مشغول حرفه بافندگی بود و انواع سفارش لباس‌های گرم را انجام می‌داد تا اینکه روزی از اداره تعاون به او زنگ زدند و خواستند تا مدیریت شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد را برعهده بگیرد. ابتدا تعلل داشت، اما با پشت گرمی‌های پدر و همسر قدم در راهی گذاشت که اکنون او را بانوی کارآفرین ملی کرده است.

به شوق احیای یک شرکت تعاونی در حال ورشکستگی، دلسوزانه به دنبال دمیدن روح بر کالبد هنر توبافی یا حوله بافی رفت، آنچه به او انگیزه داد شوق دوباره شنیدن صدای «ذِق ذِق» دستگاه‌های توبافی در کوچه و پس کوچه‌های روستا بود.

نخستین بار ایده‌اش را در یک مجلس قرآنی با بانوان روستا بازگو کرد، اما آنچه تحویلش دادند خنده‌های تمسخرآمیز بود که البته برایش اهمیتی نداشت، پس به همه منازلی که گمان می‌کرد دستگاه توبافی داشته باشند سر زد.

راهی برای رسیدن به انبار‌های خاک گرفته یافت تا شانه‌های توبافی را از زیر خروار‌های خاک بالا کشد بلکه بتواند زنان روستا را دوبار پای کُلکار (دستگاه توبافی) بنشاند.

بالاخره از یک انباری توانست وسایل توبافی را بیرون بکشد و نخستین دار بعد از گذشت سال‌ها در خانه یک مادربزرگ برپا شد مشروط به اینکه نام و نشانش را کسی نداند، چون گمان می‌کردند شنیدن خبر توبافی تمسخرآمیز باشد.

هفته‌های بعد دستگاه‌های دیگر هم از زیرزمین‌ها بیرون کشیده شد و در مدت ۲ سال ۴۲ زن در خراشاد صاحب شغل شدند.

بعد از آن با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف، خراشاد با نام «توبافی» سری در سر‌ها پیدا کرد و چیزی نگذشت که تلاش‌های بانوان روستا باعث شد، توبافی خراشاد عنوان یک صنعت دستی ملی را به خود اختصاص دهد و اهالی روستا در سال ۱۳۹۶ ملی شدن این هنر اصیل را جشن گرفتند.

نتیجه همه تلاش‌ها این شد که شورای جهانی صنایع دستی در سال ۱۳۹۷، روستای خراشاد از خراسان جنوبی را به عنوان روستای جهانی توبافی معرفی کرد.

کسب درآمد برای بانوانی که شروع به توبافی کردند آنان را به سر ذوق آورد و اکنون هر خانه در خراشاد یک کارگاه توبافی شده است.

پارچه سنتی خراشاد در بازار‌های جهانی

مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد که مدیریت مرکز تخصصی آموزش هنر توبافی در بیرجند را هم به عهده دارد، از زاویه دیگری این پیشرفت را روایت کرد و از مهاجرت معکوس به روستا، جذب گردشگر و عرضه محصولات تولیدی بانوان روستا در کشور‌های خارجی به عنوان اثرات احیای توبافی نام برد.

ذاکریان گفت: خراشاد بعد از زنده شدن هنر سنتی توبافی متحول شده و اکنون دارای ۲ خانه بوم‌گردی است که همین مسئله پای گردشگران و مسافران را به روستا باز کرده لذا فروش دستباف‌های بانوان روستا افزایش یافته است.

وی با اشاره به اینکه پارچه سنتی خراشاد در بازار‌های جهانی شناخته شده است افزود: هنر دست زنان خراشاد و دیگر بانوانی که در خراسان جنوبی این هنر را آموزش دیده‌اند اکنون در انگلستان، آلمان، ایتالیا، اتریش و دیگر نقاط دنیا به فروش می‌رسد.

این بانوی کارآفرین تاکید کرد: تولیدات زنان در عرصه هنر سنتی پارچه بافی به روز شده و محدود به بافت حوله نیست بلکه سرویس‌های اتاق خواب، نوزاد و آشپزخانه از محصولات پر فروش به خصوص در خارج از کشور است.

وی با اشاره به اینکه فروش محصولات به شکل مجازی، نمایشگاهی و فروشگاه مرکزی است تصریح کرد: در حال حاضر ۳۰۳ نفر عضو شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد هستند.

ذاکریان گفت: در حال حاضر چهار نسل کنار هم در روستای خراشاد توبافی می‌کنند لذا بانوان نسل به نسل آموزش‌ها را از مادر و مادربزرگ‌ها یاد گرفته و منتقل کرده‌اند.

وی عنوان کرد: در حال حاضر ۹۷ کارگاه خانگی توبافی در روستای خراشاد فعال است و به تعداد اعضای مونث هر خانوار دستگاه توبافی در خانه‌ها وجود دارد.

مهاجرت معکوس با رونق توبافی در خراشاد

مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد با اشاره به اثرات جهانی شدن این هنر سنتی گفت: مهمترین اثر این موفقیت، مهاجرت معکوس روستاییان و باز شدن پای گردشگران به استان و روستای خراشاد بوده و البته امید است با تکمیل بازارچه صنایع دستی، فروش محصولات روستا هم رونق بیشتری بگیرد.

وی تاکید کرد: انتظار می‌رود بعد از جهانی شدن توبافی خراشاد شاهد افزایش کمک‌ها در عرصه‌های بین المللی باشیم که قول‌هایی هم در این خصوص داده شده، اما محقق نشده است.

ذاکریان که در حوزه تسهیل گری با بسیج سازندگی نیز همکاری دارد گفت: سالانه حدود ۱۵ نمایشگاه ملی و بین‌المللی شرکت می‌کنیم که در معرفی محصولات بسیار اثرگذار بوده است.

وی که سال ۱۳۹۳ عنوان بانوی بصیر را از سوی وزات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کسب کرده است افزود: علاوه بر ترویج فرهنگ صنایع دستی و روی آوردن به مشاغل سنتی استان، توانسته ایم با راه‌اندازی آموزشگاهی در خانه تاریخی «اعتمادی‌نیا» بیرجند زمینه بازدید گردشگران خارجی و آشنایی آن‌ها با دستباف‌های بانوان را فراهم کنیم.

آموزش بیش از ۲ هزار نفر

این بانوی کارآفرین با بیان اینکه بیش از ۲ هزار نفر در مرکز تخصصی آموزش پارچه بافی بیرجند این هنر را آموزش دیده‌اند گفت: برخی از این افراد امروز خودشان تبدیل به کارآفرین شده و چندین نفر را در این حوزه مشغول به کار کرده‌اند.

وی اظهار داشت: علاوه بر این موفق شدیم برای ۱۰۰ زن زندانی هم آموزش‌های توبافی را ارایه کنیم تا بعد از آزادی بتوانند روی پای خود بایستند.

خراشاد روستای خوش آب و هوا در ۲۵ کیلومتری شهر بیرجند است که سال ۱۳۹۶ با عنوان روستای صنایع دستی توبافی (حوله‌بافی)، ثبت ملی و یک سال بعد جهانی شد.

توبافی، یک هنر دستی است که بیش از ۳۰۰ سال پیش در خراشاد و مناطق اطراف آن رایج بود، اما بعد‌ها به فراموشی سپرده شد.