گیلان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج ایرانی است. این استان ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار دارد که ۱۸۰ هزار هکتار از این اراضی به صورت ماشینی کشت می‌شود. رقم‌های بومی هاشمی و علی کاظمی بیشترین رقم کشت شده برنج در گیلان است.
برنجکاری از ارکان مهم اقتصاد کشاورزی این استان به شمار می‌آید و هر ساله حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک و ۷۵۰ هزار تن برنج سفید در گیلان تولید می‌شود.
واردات بی رویه برنج در سال گذشته، هزینه بالای تولید و قیمت پایین خرید محصول از کشاورزان، تنظیم بازار را به هم ریخته است و تداوم این وضعیت؛ شالیزار‌های گیلان را به سمت تغییر کاربری سوق داده و این زنگ خطری برای کشاورزی این استان است که جلوگیری از آن باید از سوی مسئولان امر جدی گرفته شود.
با توجه به هزینه‌های بالای تولید و قیمت تمام شده محصول، دولت باید حمایت های لازم همچون خرید توافقی برنج از کشاورزان را انجام دهد تا محصول تولیدی روی دست تولید کننده نماند.
محمدرضا احمدی سنگری، نماینده مردم رشت و خمام در مجلس شورای اسلامی هفته گذشته در تذکر شفاهی خطاب به رئیس جمهور و وزیر جهاد کشاورزی گفت: دغدغه و نگرانی کشاورزان شمال کشور به ویژه استان گیلان را چه کسی باید پاسخگو باشد، چرا مشکلات کشاورزان شمال کشور به ویژه برنجکاران را پیگیری نمی‌کنید؟
او افزود: برنجکاران شمال کشور به ویژه استان گیلان را با وارد کردن برنج بیش از نیاز مردم نابود کردید، لازم است نسبت به خرید برنج کشاورزان با وضعیت اقتصادی کشور و مشکلات معیشتی مردم به صورت فوری اقدام شود.
آیت الله رسول فلاحتی، نماینده ولی فقیه در گیلان هم در خطبه‌های نماز جمعه اخیر رشت با اشاره به مشکلات کشاورزان شمالی گفت: ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که ۶۵ تا ۷۰ درصد برنج هنوز روی دست کشاورز مانده است.
او با بیان اینکه بعضی از سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ قدرت خرید محصول کشاورز را دارند، افزود: توصیه من این است که دولتمردان محصول را مستقیم از کشاورز خریداری کنند و از طریق واسطه برنج نخرند، زیرا یکی از آسیب‌های عرصه کشاورزی، دست‌های واسطه‌گران است.
امام جمعه رشت تأکید کرد: سازمان‌های ذیربط و جهاد کشاورزی حتما برنامه‌ریزی مناسبی در جهت رفع مشکلات برنجکاران داشته باشند و محصول برنج اگر چند ماه دیگر دست کشاورز بماند، آسیب بیشتری خواهد دید.
در آخرین جلسه بررسی مسائل برنج و شالیکاران استان‌های شمالی کشور در نیمه دی ماه، مقرر شد با همکاری و هماهنگی بانک مرکزی و وزارت جهاد کشاورزی و ایجاد خط اعتباری و ارائه مشوق‌های لازم از جمله تسهیلات بانکی برای شرکت‌های بزرگ زنجیره ای، برنج انبار‌های استان‌های شمالی کشور در اسرع وقت خریداری شود.
محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور در این جلسه که با حضور وزیر جهاد کشاورزی و استانداران گیلان، مازندران و گلستان برگزار شد، گفت: پس از خرید برنج کشاورزان استان‌های شمالی، هر چه سریعتر کارگروهی با حضور یک نماینده از استانداران شمالی کشور برای بررسی وضعیت تولید برنج و نیاز مصرف سرانه داخلی و برنامه ریزی آتی در خصوص این محصول تشکیل شود.
او همچنین با تأکید بر حمایت از محصولات تولیدی کشاورزان استان‌های شمالی کشور افزود: تا زمانی که برنج کشاورزان داخلی در انبار‌ها موجود و ذخیره شده است، همچنان از ثبت سفارش و واردات این محصول جلوگیری شود.
محمدعلی نیکبخت، وزیر جهاد کشاورزی نیز با ارائه گزارشی در خصوص کاهش ۴۲ درصدی واردات برنج در ۹ ماهه امسال به نسبت سال گذشته و جلوگیری از ثبت سفارش واردات پس از دستور معاون اول رئیس‌جمهور در تابستان، بر حمایت همه جانبه از برنج تولید داخل و زمینه سازی برای ایجاد بازار‌های صادراتی تأکید کرد.
استانداران استان‌های شمالی کشور هم گزارشی از ظرفیت برنج تجاری (طارم و هاشمی) و انواع برنج پرمحصول، سرانه مصرف برنج در استان‌های خود و کشور، هزینه تمام شده تولید برنج، میزان تولید برنج در ۳ استان شمالی کشور و میزان موجودی و ذخیره برنج در انبار‌ها ارائه و بر ضرورت خریداری هر چه سریعتر محصول برنج کشاورزان استان‌های شمالی کشور تأکید کردند.
خلیل بهروزی فر، نماینده مردم فومن و شفت در مجلس شورای اسلامی اما هفته گذشته در تذکر شفاهی گفت: هنوز مسئله برنج استان‌های شمالی از جمله استان گیلان حل نشده است.
او خطاب به معاون اول رئیس جمهور افزود: چرا فکری به حال کشاورزان مظلوم و زحمتکش برنجکار که با زحمت محصولاتشان را به دست می‌آورند، نمی‌کنید؟
این نماینده مجلس یازدهم تصریح کرد: کشاورزان انگیزه‌ای برای تولید ندارند، آیا برنج قوت مردم و محصول استراترژیک نیست، چرا چاره‌ای برای خرید و قیمت برنج داخلی نمی‌اندیشید، چرا فقط به فکر واردات برنج خارجی هستید؟
طبق گزارش مرکز آمار ایران و انستیتو تغذیه، هر ایرانی به طور متوسط ۳۵ کیلوگرم در سال برنج مصرف می‌کند و با توجه به جمعیت ایران، به ۳ میلیون تن برنج سفید برای مصرف سالانه و ۲۰۰ هزار تن هم برای ذخیره راهبردی نیاز است.
قاسم پیشه‌ور، رئیس اتاق اصناف کشاورزی ایران در گفت‌وگویی تأکید کرد: واردات بی رویه برنج در سال گذشته به بهانه کاهش قدرت خرید خانوار‌ها موجب شد تا مقادیری برنج مربوط به تولید سال گذشته در انبار‌ها بماند.
به گفته او، ظرفیت تولید ۲ میلیون و ۲۰۰ تا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن برنج و با احتساب کشت راتون ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن برنج در ۳ استان شمالی وجود دارد.
رئیس اتاق اصناف کشاورزی افزود: با احتساب سرانه مصرف و ذخایر استراتژیک، سالانه ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن برنج باید وارد کشور شود و این در حالی است که سال گذشته بنا بر آمار رسمی بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن و با احتساب واردات غیر رسمی ۲ میلیون تن برنج وارد کشور شد که همین امر موجب شد تا برنج زیادی در انبار‌ها باقی بماند.
پیشه‌ور تصریح کرد: معاون اول رئیس جمهور در جلسه اعلام کرد تا یک گرم برنج در کشور داریم، از کشاورزان داخل خرید انجام دهیم و به هیچ عنوان حق ورود برای واردات نداریم، در حالی که طبق آمار‌های اعلامی از ابتدای سال ۷۰۰ هزار تن برنج وارد شده است و طبق گزارش‌های اعلامی به دنبال واردات ۳۰۰ هزار تن تا پایان سال هستند که این خلاف آیین نامه و قوانین و مقررات است که تجار بدون هیچ برنامه‌ای برنج وارد می‌کنند.
او با بیان اینکه واردات بی رویه برنج، تولید داخل را دچار چالش کرده است، گفت: اگر دولت ۵۰ درصد منابعی را که در اختیار تجار خارجی قرار می‌دهد، به بخش حمایت از کشاورزان داخلی تخصیص دهد، بدون افزایش سطح زیرکشت با ارتقاء عملکرد در واحد سطح امکان خودکفایی برنج وجود دارد.
به گفته رئیس اتاق اصناف کشاورزی، دلالان و بازرگانان غیرمجاز بدون توجه به نیاز کشور واردات انجام می‌دهند و به رغم تأکید مقام معظم رهبری بر حمایت از تولید داخل و خوداتکایی ۵ محصول استراتژیک، اما مسئولان متأسفانه توجهی به این موضوع نکردند.
پیشه‌ور افزود: دلالان به بهانه کاهش قدرت خرید مردم با واردات بی رویه آسیب جدی به تولید داخل وارد کردند، در حالی که پتانسیل تولید و خودکفایی در استان‌های شمالی به سهولت وجود دارد.
حمایت از تولید داخلی به خودکفایی برنج می‌انجامد
او همچنین از افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی تولید برنج نسبت به سال قبل خبر داد و گفت: بنا بر آمار امسال تولید برنج به ۲ میلیون و ۲۵۰ تا ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تن رسیده است.
رئیس اتاق اصناف کشاورزی با بیان اینکه پتانسیل خودکفابی برنج در استان‌های شمالی وجود دارد، افزود: تولیدکننده داخل موظف به تأمین برنج است که در صورت حمایت از تولید، تضمین تأمین نیاز را می‌دهد، اما متأسفانه حمایت به سمت واردات است که آسیب جدی به تولید می‌زند.
به گفته پیشه ور، با تزریق یارانه به تولید داخل به جای واردات، سیاست خودکفایی محقق می‌شود. همچنین با توزیع بذر مناسب در بین کشاورزان و افزایش عملکرد در واحد سطح تا ۴ تن در هکتار، امکان رسیدن به خودکفایی بدون افزایش سطح زیر کشت وجود دارد.
ضرورت خرید حمایتی برنج ایرانی
او افزود: با توجه به آنکه کشاورزان بر مبنای دلار آزاد تولید می‌کنند، از این رو امکان رقابت با برنج خارجی را ندارند.
رئیس اتاق اصناف کشاورزی تصریح کرد: با توجه به آنکه برنج تولید سال گذشته و امسال در انبار‌ها است، از این رو بازرگانی دولتی بر اساس نرخ تضمینی باید خرید حمایتی کند. اما سال گذشته به واسطه آنکه قیمت تمام شده برنج ۸۰ هزار تومان بود و دولت قصد خرید با نرخ ۶۵ هزار تومان را داشت، عملا خرید حمایتی انجام نشد.
بر اساس گزارش‌های میدانی، امسال هم داستان انباشت برنج در شالیکوبی‌ها و نبود بازار فروش مناسب این محصول کشاورزی در گیلان تکرار شده است.
شالیکاران گیلانی قیمتی مناسب برای برنج با کیفیت خود را انتظار می‌کشند و حاضر نیستند محصول کیفی خود را که با هزینه بسیار بالا به دست آورده اند، به قیمتی کمتر از هزینه کرد آن بفروشند.
کیوان حسن پور لسکوکلایه؛ مدیر سازمان تعاون روستایی گیلان در نشست با اعضای اتحادیه‌های تعاونی روستایی استان که در لاهیجان برگزار شد، با اشاره به تعیین تکلیف برنج‌های انبار شده گفت: اتحادیه‌های تعاون روستایی مسئولیت خطیر خرید برنج از کشاورزان در حجم بالا را برعهده دارند؛ در راستای تأکیدات استاندار باید نسبت به خرید محصول برنج کشاورزان تا پایان سال اقدام کنیم.
او افزود: کشاورزان گیلانی فقط ۳۰ درصد محصول برنج امسال را عرضه کرده‌اند و مابقی در خانه‌ها و انبار‌های برنج مانده است.
به گفته مدیر تعاون روستایی گیلان، اتحادیه‌های این سازمان باید به عنوان بازوی دولت اقدام به خرید برنج کشاورزان کنند تا واسطه‌ها و بازارگردان‌ها و دلالان حق کشاورز را ضایع نکنند.
در سال‌های مختلف سطوح زیر کشت در ایران متغیر بوده و به طور متوسط در ۱۹ استان کشور برنج کشت می‌شود که بیش از ۷۰ درصد کشت برنج در ۳ استان شمالی کشور است.
استان گیلان با ۲۳۰ هزار هکتار رتبه نخست، استان مازندران با ۲۱۰ هزار هکتار رتبه دوم و استان گلستان با حدود ۷۰ هزار هکتار کشت برنج در رتبه سوم قرار دارد.
سهراب سهرابی، مجری طرح خودکفایی برنج وزارت جهاد کشاورزی در یک نشست تخصصی گفت: با برنامه ریزی‌های مختلف مانند جایگزینی بذر پرمحصول، واردات فناوری بذر هیبرید، مدیریت آبیاری و سایر اقدامات در تلاش هستیم تا میزان تولید برنج را افزایش دهیم.
او با بیان اینکه در زراعت برنج، هدف‌گذاری تأمین نیاز کشور از محل تولید داخل است، افزود: پارسال سطح زیرکشت برنج ۷۷۰ هزار هکتار در استان‌های مختلف کشور بود که برآورد‌ها نشان می‌دهد که از این سطح کشت، ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک و ۲ میلیون و ۵۲۰ تن برنج سفید تولید شده است.
به گفته این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی، نیاز وارداتی به این محصول سالانه نزدیک به ۷۰۰ هزار تن است که از محل واردات باید تأمین شود.
بیشتر بخوانید
سهرابی تصریح کرد: طبق برنامه ریزی باید بتوانیم نیاز را از محل تولید داخل تأمین کنیم که یکی از آنها جایگزینی ارقام پرمحصول به جای ارقام کیفی و محلی در محصول برنج است که در استان‌های مختلف این محصول کشت می‌شود.
او با بیان اینکه به طور متوسط بخش اعظمی از تولید برنج از ارقام کیفی و محلی است و بخش کمی از آن هم از ارقام پرمحصول کشت می‌شود، گفت: اگر بتوانیم با همکاری کشاورزان و مصرف‌کنندگان ارقام پرمحصول را جایگزین ارقام دیگر کنیم، تولید برنج افزایش پیدا می‌کند و می‌توانیم کسری آن را جبران کنیم.
مجری طرح خودکفایی برنج کشور جایگزینی ارقام پرمحصول به جای ارقام محلی، تغذیه بهینه و مصرف متعادل کود‌های فسفاته، ازته و پتاسه در زمان کاشت و داشت محصول، مدیریت آفات، بیماری آفات و علف‌های هرز، مدیریت مناسب آبیاری و مدیریت محصول در مزرعه را از راه‌های دیگر برای افزایش تولید برنج دانست.
سهرابی افزود: اصلاح ساختار شالیکوبی‌ها برای کاهش ضایعات محصول برنج، توسعه کشت‌های مکانیزه شامل کشت نشایی برنج در زمان کاشت، عملیات داشت برنج و توسعه برداشت برنج از دیگر برنامه‌هایی است که می‌تواند کیفیت و کمیت برنج را در کشور ارتقا دهد.
به گفته او، در صورتی‌که میزان واردات در کشور مدیریت شود، به طور قطع تولیدکنندگان داخلی می‌توانند بخش اعظمی از نیاز کشور را تأمین کنند.
مجری طرح خودکفایی برنج، پرورش راتون را یکی دیگر از روش‌هایی برشمرد که می‌تواند تولید برنج را افزایش دهد و تصریح کرد: پارسال بیش از ۷۰ هکتار برنج راتون در استان‌های گیلان و مازندران کشت شد و این موضوع در حال توسعه است.
مروری بر نامگذاری سال‌ها توسط مقام معظم رهبری به ویژه در سال‌های اخیر تأکید بر حمایت از تولید داخلی را نشان می‌دهد. موضوعی که اغلب ورد زبان مسئولان و نمایندگان و متولیان امر بوده و هست. ۱۰ ماه از سال «مهار تورم، رشد تولید» می‌گذرد. پای صحبت هر مسئول و نماینده‌ای که می‌نشینی؛ دلسوز و حامی کشاورز است، طرح و برنامه و حرف و سخنرانی ارائه می‌کند؛ دریغ از اقدامی عملی که دردی از شالیکار دوا کند.
در چند سال اخیر، واردات بی‌رویه برنج خارجی به کشور باعث شده تا انبار‌های کشاورزان (به امید تنظیم بازار) مملو از برنج شود. هزینه روزافزون کاشت، داشت و برداشت برنج وقتی به بن بست رکود بازار و قیمت پایین محصول (با توجه به هزینه کرد آن) می‌رسد، شالیکاران را هر چه بیشتر به سمت فروش، اجاره و تغییر کاربری شالیزار‌ها سوق می‌دهد. اشباع بازار از برنج خارجی، فروش نرفتن برنج ایرانی و تکرار این وضعیت، داد برنجکاران شمالی را در آورده است. آیا هنوز گوش شنوایی هست؟