روش‌های درمانی برای فحاشی کودکان

شیما وفا روانشناس گفت: بدزبانی و فحش دادن فقط از طریق آموزش و مواجه شدن با این اتفاق در کودکان ایجاد می‌شود.  یعنی فرزند شما در موقعیت بدزبانی قرار گرفته و استفاده از لغات و کلمات زشت یا انواع و اقسام فحش‌ها را از زبان فرد دیگری آموخته است. موقعیت بدزبانی می‌تواند شامل یک سریال تلویزیونی باشد که مناسب پدر و مادر است نه کودک یا اینکه ممکن است دوستی در مهد این کار را انجام داده است.

وی افزود: البته بدزبانی فقط شامل فحش دادن نمی‌شود و مواردی مثل صدا زدن بزرگتر‌ها با اسم کوچک، تهدید کردن، طعنه زدن، گستاخی و فریاد زدن به جای آرام صحبت کردن را هم باید در گروه بدزبانی قرار داد.

این روانشناس به علت بکارگیری الفاظ زشت در کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت:  الگوها: اگر والدین و نزدیکان، با خود او یا با دیگران این گونه برخورد کنند و سخنان زشتی را بر زبان جاری سازند، او نیز چنین خواهد کرد؛ پس باید محیط اصلاح شود. نمایش استقلال: گاهی نوجوان برای تثبیت استقلال خود، به این کار دست می‏زند که باید با راهکار‌های ذیل، او را متوجه زشتی این عمل کرد. عصبانیت: با توجه به اهمیت و تأثیر فراوان این عامل در بد دهنی کودک و نوجوان، بکوشید زمینه‏‌های عصبانیت او را از بین ببرید. همسالان: نوجوان، از همسالان فحاش تأثیر جدی می‏پذیرد؛ بنابراین، با نرمی و عطوفت و آگاهی غیر مستقیم دادن درباره‏ رفیقان بد، رابطه‏ اش را با آنان قطع کنید. 
 
وفا ادامه داد: برای مصونیت فرزندان از این رفتار نابهنجار، از دوران کودکی باید توجه شود. وقتی فرزند خردسال و شیرین زبان شما، کلمه‏ زشتی را بر زبان جاری می‏کند، شادمانی نکنید و مغلوب احساسات خود نشوید و همان لحظه، با آرامش به او بفهمانید که سخنش ناپسند است.  در مقابل سخنان زشت فرزندانتان داد و فریاد نکنید و ادای شوکه شدن را در نیاورید.  هنگام مواجهه با بد دهنی فرزندان فقط رو ترش کنید و در موقعیت‏های عاطفی، با سخنی نرم، او را از این عمل باز دارید (کودک و نوجوان، هر از چند گاهی، احساس عاطفی شدیدی به پدر و مادر می‏ یابد؛ آنان را در آغوش می‏گیرد و می‏بوسد و اظهار محبت می‏کند. این رفتار به این دلیل است که شاید شب قبل کابوسی درباره‏ از دست دادن پدر یا مادر دیده یا در مدرسه شنیده است که یکی از همسالان، پدر یا مادرش را از دست داده و یا فیلمی عاطفی را دیده است. این موقعیت عاطفی، بهترین زمان برای نهی فرزند از رفتار‌های ناپسند است؛ زیرا مقاومت روانی‏اش به پایین‏ترین حد می‏رسد). به او بگویید فحش دادن و بد دهنی، احساسات دیگران را جریحه‏ دار می‏کند و ممکن است به او آسیبی برسد. 

وفا افزود:  هنگام نهی فرزندان، از روش استدلال خود محوری (وقتی فحش می‏دهی، به شخصیت تو لطمه می‏خورد و در جامعه بی‏ ارزش می‏شوی)، و استدلال دیگر محوری (وقتی ناسزا می‏گویی، به شخصیت من لطمه می‏خورد؛ چون مادر تو هستم)، استفاده کنید. اگر ناسزاگویی برایش عادت شده است، به او بیاموزید که تا مدتی، واژه‏ زشت را در ذهن خود یا زیر لب و آرام بگوید. می‏ توانید الفاظی مناسب‏تر را جایگزین واژگان زشت کنید تا هنگام عصبانیت، با آن واژگان تخلیه شود؛ برای مثال، به جای «بی‏شعور» می‏تواند از «واژه‏ بی‏ منطق» استفاده کند.  در صورت استمرار بد دهنی، از ساز و کار‌های بازدارنده و به ویژه کاستن از پول توجیبی و ... استفاده کنید. به او بگویید که در برابر هر کلمه‏ زشت، مقداری از پول توجیبی‏اش کم خواهد شد. در صورت پیشرفت، از تحسین و تشویق غافل نشوید.

وی تصریح کرد: در سن دو تا سه سالگی واکنش به فحش دادن بچه باید بی اعتنایی و بی تفاوتی باشد در غیر این صورت میفهمم که میتواند با فحش شما رو کنترل کند و یا خشمگین کند و به کارش ادامه میدهد. اگر ممکن است کودک رو از محیطی که فحش داده میشه دور کنید مثلا مهد و یا محیط دوستانش رو تغییر بدهید. از پنج سال به بالا کودک متوجه مفهوم فحش میشود و بی اعتنایی فایده‌ای ندارد. با اوصحبت کنید و قاطع باشید. در صورت ادامه رفتار از محروم سازی استفاده کنید. مثلا به مدت یک روز اجازه ندارد از اسباب بازی مورد علاقه اش استفاده کند. اگر کودک در جمع فحش داد به یه اتاق دیگه ببرید و بگویید که این رفتار را تموم کند در غیر این صورت جمع رو ترک میکنید. البته این تهدید نیست اگر ادامه داد عملی کنید تا بفهمد جدی هستید.

وفا در ادامه به روش‌های درمانی برای فحاشی کودکان اشاره کرد و گفت:  والدین باید به طور کلی ناسزاگویی را ترک کنند همچنین به کودک توضیح دهند که رفتار قبلی آن‌ها صحیح نبوده است. کنترل محیط و تعاملات کودک بسیار حائز اهمیت است باید با دور کردن کودک از محیط‌های ناسالم، دوستان و رفت و آمد‌های مناسبی را نیز جایگزین کرد. مناسب‌تر است که والدین به طور ویژه از دو سالگی یعنی زمانی که کودک تقلید کلامی رو به پیشرفتی را نشان می‌دهد به این نکته توجه داشته باشند. والدین با دقت بیشتری کارتون ها، فیلم‌ها و بازی‌های رایانه‌ای را برای کودکانشان انتخاب کنند.

وی افزود:  روش‌های سختگیرانه والدین، رفتار‌های پرخاشگرانه به خصوص ناسزاگویی کودک را افزایش می‌دهد، تغییر شیوه‌های تعامل با کودک از تثبیت این رفتار جلوگیری می‌کند. در مقابل فحاشی کودک هیچ گونه واکنشی نشان ندهید و کاملا حرکات او را نادیده بگیرید تا حس کنترل کردن دیگران در او تقویت نشود. با شنیدن حرف‌های زشت کودک نخندید، بلکه با او صحبت کنید و برایش توضیح دهید هر روزی که حرف‌های ناپسند نزند یا در مهمانی‌ها این رفتار را نداشته باشد پاداش خواهد گرفت.  باید در پی ایجاد کردن موقعیت‌هایی باشید که کودک احساس نشاط و دوست داشتنی بودن را تجربه کند. در چنین مواردی باید به درمان حالات افسرده وار او نیز بپردازیم. این حس را باید در تمامی تعاملات بگنجانید تا از افسردگی و اضطراب او کم شود.

این روانشناس گفت: در مورد ناسزا گفتن فرزندتان در جمع، نکته کلیدی این است که او را به خاطر رفتارش جلوی دیگران مورد سرزنش قرار ندهید تا احساس شرمندگی و تحقیر شدن نکند.در این مواقع بهتر است او را به کناری برده و خیلی جدی به او تذکر بدهید که این طرز صحبت کردن اصلا شایسته‌ی جمع نیست و نباید تکرار شود.همچنین می‌توانید به فرزندتان یاد بدهید که از کسی که در جمع به او فحش داده، معذرت خواهی کند.حتی شاید لازم باشد قبل از مهمانی هم از روش‌های تشویقی استفاده کرده و به فرزندتان گوشزد کنید که از این الفاظ استفاده نکند. البته توجه داشته باشید که روش‌های تشویقی باید تاحد امکان کلامی و غیر مادی باشد، تا فرزندتان شرطی نشود. به عنوان مثال یک لبخند محبت آمیز یا آفرین گفتن و نهایتا دادن جایزه مختصری به فرزندتان کافی است. در نهایت در صورتی که فرزندتان به این روش توجه نداشت و رفتار خود را تکرار کرد، به همراه او محیط را ترک کنید. 

وفا گفت: بچه‌های کوچک، چیز‌هایی را که می‌شنوند، حتی وقتی معنای آن را نمی‌دانند، تکرار می‌کنند اگر فرزندتان کوچک است و معنی کلمه زشتی را نمی‌داند، اما به تقلید از دیگری آن را گفته است فقط بگویید: «آدم‌های خوب نباید چنین کلماتی را به کار ببرند. در عوض می‌توانی بگویی ...» و کلمه قابل قبولی را جایگزین کنید. بهتر است از همان لحن و همان میزان صدایی استفاده کنید که او برای بیان کلمه زشت به کار برده است. اگر کودک بزرگتری حرف‌های زشت می‌زند و معنی آن‌ها را نیز می‌داند، می‌توانید با آرامش بگویید: «این نوع حرف زدن غیر قابل قبول است. می‌دانم آنقدر باهوش هستی که عبارت قابل قبولی به جای آن‌ها پیدا کنی.» وقتی فرزند خردسال و شیرین زبان شما، کلمه زشتی را بر زبان جاری می‌کند، شادمانی نکنید و مغلوب احساسات خود نشوید و همان لحظه با آرامش به او بفهمانید که سخنش ناپسند است.