در صف اول امشب موضوع امنیت غذایی مورد بررسی قرار گرفت و مجتبی خیام نکویی معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان آموزش و ترویج کشاورزی به سوالاتی پاسخ داد.
سوال: وضعیت تامین امنیت غذایی در ایران و جهان چگونه است؟
خیام نکویی: مسئله امنیت غذایی بعد از جنگ اوکراین و سوریه، یک جایگاه ویژه پیدا کرد. قبل از آن هم اهمیت امنیت غذایی آشکار بود، اما به این دلیل که کشور‌ها قادر بودند از کشور‌های دیگر خرید داشته باشند، به عنوان یک مشکل و معضل در دستور کارشان نبود؛ بنابراین امنیت غذایی امروز روی میز تمامی کشور‌ها به عنوان مسئله درجه یک قرار گرفته است. در طول این سال‌ها مقام معظم رهبری بر موضوع امنیت غذایی تاکیداتی داشتند و توجه دولت را به این موضوع معطوف کردند. در اتفاقاتی که افتاد، هم شاهد کاهش عرضه محصولات کشاورزی در دنیا بودیم و هم در موقعیتی شاهد رشد قابل توجه آن‌ها بودیم. در مواردی شاهد افزایش ۲ تا ۳ برابری قیمت بودیم.
حداقل ۴ مولفه در بحث تامین امنیت غذایی باید محقق شود. یک مورد بحث فراهمی است که دولت‌ها بتوانند محصولی را تولید کنند. مورد دوم دسترسی است و اگر مردم از نظر قیمت مواد غدایی، توانایی تامین را نداشته باشند در واقع به امنیت غذایی دست پیدا نکردیم. مورد سوم بحث سلامت است و غذایی که کشوری تولید یا وارد می‌کند، از سلامت برخوردار باشد. چهارمین عنصر پایداری است و به طور مداوم انجام شود.
سوال: از نظر این ۴ مولفه چه وضعیتی داریم؟
خیام نکویی: طی این ۴ دهه‌ای که از انقلاب می‌گذرد، تولید کشاورزی ما ۵ برابر شده است و در حال حاضر ۱۲۵ میلیون تن، تولید بخش کشاورزی است. حدود ۴۰ درصد این میزان افزایش در طول این مدت، ناشی از افزایش سطح زیر کشت بوده و بیش از ۶۰ درصد آن مربوط به انتقال دانش و فناوری بوده است. در شرایط موجود حدود ۸۰ درصد از نیاز مردم را تامین می‌کنیم. به صورت سالیانه بین ۱۰ تا ۱۶ میلیارد دلار از ارز کشور برای تامین این ۲۰ درصد به شکل واردات هزینه میشود.
سوال: محصولاتی که وارد میشود راهبردی است یا شامل همه محصولات کشاورزی میشود؟
خیام نکویی: بیش از ۲۰ درصد این ارز صرف واردات روغن میشود. متاسفانه یکی از مشکلاتی که در کشور داریم این است که میزان مصرف روغن در کشور، بالاست. طبق آمار بالای ۲۳ کیلو سرانه مصرف روغن در کشور است و به همین دلیل سالانه بیش از ۲.۵ میلیون تن نیاز به روغن داریم. تنها ۷ درصد از این میزان در داخل کشور تولید میشود و بنابراین بالغ بر ۹۰ درصد روغن مصرف کشور وارد میشود.
البته خوراک دام و طیور، کنجاله و دانه‌های روغنی هم ۵۰ درصد از واردات را تشکیل میشود. در مقوله برنج هم تقریبا در سال‌های متفاوت بین ۲ تا ۲.۵ میلیون تن به طور نوسانی تولید داشتیم و میانگین سالی ۱ میلیون تن واردات برنج داریم. بخشی از واردات نیز محصولات فناورانه است.
کشور خشک و نیمه خشکی هستیم و بارندگی ما در طول دهه گذشته از ۲۵۰ میلی متر به ۲۲۰ میلی متر کاهش پیدا کرده است. روزی در بخش کشاورزی ۹۶ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کردیم و اکنون به ۸۲ میلیارد مترمکعب رسیده است. از طرفی در دنیا شاهد تغییر اقلیم هستیم که کشور ما نیز از ان مستثنی نیست. هر یک درجه افزایش دمای زمین، ۱۰ تا ۱۵ درصد محصولات کشاورزی کاهش پیدا می‌کند. این در حالی است که جمعیت کشور در ۱۴۳۰ به ۱۰۳ میلیون خواهد رسید که برای تامین غذای آن نیازمند ۱۸۰ میلیون محصول کشاورزی هستیم.
سوال: به عنوان ناظر الگوی کشت، در حال حاضر چقدر پیشرفت داشتیم؟
خیام نکویی: راه برون رفت بخش کشاورزی از مشکلات و تامین محصولات راهبردی در کشور، دانش بنیان شدن کشاورزی به عنوان یکی از بخش‌های الگوی کشت است. یکی از دیگر از ویژگی‌های دانش بنیان شدن کشاورزی، حفظ منایع پایه، یعنی آب و خاک است. به همین جهت پیش بینی شده در برنامه هفتم، ۸۲ میلیارد مترمکعب آب بخش کشاورزی به ۶۵ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند. یکی دیگر از مزایای کشاورزی دانش بنیان این است که ذخایر ژنتیکی کشور را حفظ کنیم.
الگو کشت تنها برای محصولات زراعی تدوین شد. از ۱۲۵ میلیون تن تولید بخش کشاورزی ما، ۸۲ میلیون در حوزه زارعت است و حدود ۲۳ میلیون تن آن برای حوزه باغبانی است که البته حوزه باغبانی نیازمند الگوی کشت مهم تری است.در الگوی کشت به این نتیجه رسیدیم که نیازی به گسترش باغات نداریم. ۶۰ تا ۶۲ درصد از باغات کشور درجه ۳ و ۲ هستند. به این معنا که کمترین میزان بهره وری، بیشترین میزان مصرف آب و کمترین میزان عملکرد محصول را دارند.
در الگوی کشت مولفه‌های مختلفی در نظر گرفته شد و در یکی از آن‌ها تصمیم بر آن شد که ارتقا بهره وری پیگیری شود. در محصول گندم، امسال ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است و ۲.۵ میلیون هم میزان بذری است که کشاورزان برای خود نگه میدارند. نیاز گندم کشور با احتساب صنف و صنعت ۱۳.۵ میلیون تن است و در حقیقت امسال در آستانه خود کفایی قرار گرفتیم. در حال حاضر میانگین برداشت گندم به ازای هکتار در دیمزار ها، ۹۵۰ کیلوگرم تا یک تن است و در برنامه داریم تا آن را به ۱.۵ برابر افزایش دهیم؛ بنابراین یکی از مولفه‌های الگوی کشت عملی شده است.
سوال: مشوق‌های وزارت جهاد چقدر در تبعیت کشاورزان در الگوی کشت تاثیر گذار بوده است؟
خیام نکویی: در الگوی کشت دنبال این هستیم متناسب با نیاز کشور، مشخص کنیم در نقاط مختلف کشور چه رقمی و به چه شکلی کشت شود. بحث مشوق‌ها در تحقق این هدف تاثیرگذاری زیادی خواه داشت که حداقل نیاز به ۴۰ هزار میلیارد تومان یارانه برای تشویق کشاورزان در این حوزه داریم. تلاش ما این است که حمایت‌ها را در محصولات راهبردی متمرکز کنیم که به این ترتیب سالانه ۱۰ تا ۱۵ درصد در مسیر اجرای الگوی کشت قرار بگیریم.