تاریخ معماری ایران مملو از آثار باشکوهی است که هنرمندان و معماران توانمند این سرزمین با بهره‌مندی از هندسه و اصول مهندسی، آن‌را خلق نموده‌اند.
در این میان روستاهای تاریخی منطقه جهانی هورامان/ اورامانات، از زیباترین روستاهای تاریخی ایران و حتی جهان به‌شمار می‌روند که در دوره‌های مختلف و طی سالیان متمادی توانسته است اصالت طرح‌ها و تناسبات هندسی موجود در آثار معماری و هنری خویش را حفظ نمایند.
ساکنان این منطقه در طول چندین هزار سال سکونت خود در غرب ایران همواره کوشیده‌اند که کمترین آسیب را به مناظر طبیعی وارد کنند.
معماری "خشکه‌چین" یکی از سبک‌های معماری سنتی منطقه هورامان است که مردمان خوش‌ذوق آن بدون استفاده از مصالح ساختمانی مدرن و ملات و تنها با بهره‌مندی از سنگ‌های موجود منطقه و در هم‌خوانی کامل با طبیعت بکر کردستان، برای ساختن منازل خود برگزیده‌اند.
در کنار این سبک از معماری، پنجره‌های آبی، سقف‌های چوبی و گل و گلدان‌ها زینت‌بخش خانه‌های هورامان تخت است؛ برخی خانه‌ها در این دیار قدمتی بیش از ۹۰۰ سال دارند و آسیب زیادی ندیده‌اند.
خانه‌ها در روستاهای این منطقه با توجه به شیب تند دامنه‌های صخره‌ای، به‌صورت پلکانی ساخته شده است؛ این خانه‌ها در بیشتر موارد در دو طبقه ساخته شده و براساس نیاز‌های معیشتی فضا‌های خانه‌ها با یکدیگر متفاوت است؛ خانه‌های افراد باغ‌دار، کشاورز و دامدار تا حدودی با هم متفاوت است، در بسیاری از موارد طبقه همکف به محل نگهداری احشام و انبار اختصاص دارد، فضای اصلی مسکونی در طبقه بالاتر واقع است و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود.
در این سبک از معماری بام هر خانه، حیاط خانه دیگر محسوب می‌شود؛ این معماری سنتی در منطقه جهانی هورامان و صد‌ها روستا در شهرستان‌های کامیاران، سنندج، مریوان و سروآباد استان کردستان مرسوم است و سالانه هزاران گردشگر از این آثار فرهنگی و تاریخی دیدن می‌کنند.
مردمان این منطقه که از دیرباز بر دامان سبز کوه‌های زاگرس سکنی گزیده‌اند با دستان هنرمند خود، سنگ‌ها را بر روی هم نهادند تا سرپناهی برای خود بنا کنند و امروزه این سرپناه ساده در فهرست آثار ملی ثبت و به جاذبه‌ای توریستی تبدیل شده است.
مسجدی قدیمی در منطقه جهانی هورامان وجود دارد که از مساجد کم‌نظیر ایران محسوب می‌شود و با وجود بازسازی، هنوز هم می‌توان اصالت را در بافت این بنا دید و از دیدن آن لذت برد؛ در ساخت این مسجد از سنگ برای ساختن دیوار‌های بنا و از چوب گردو برای در و پنجره‌ها استفاده شده است؛ همچنین در هورامان و در مسیری موسوم به بلبر، مهم‌ترین مکان تاریخی منطقه را که آرامگاه پیرشالیار نام دارد می‌توان دید؛ بنایی ساده که از سنگ ساخته شده و گنبدی فیروزه‌ای دارد و از ارزش و احترام بسیاری نزد مردم برخوردار است.
در سفر به روستاهای زیبای کردستان و به‌ویژه منطقه جهانی هورامان ضمن آشنایی با پدیده‌های طبیعی و سازه‌های دست بشر، با مردمی از جنس سادگی، مهربانی و البته بسیار مهمان‌نواز لحظات خوشی را به‌دور از دغه‌دغه‌های روزمره زندگی، سپری و زیباترین خاطره‌ها را در طبیعت بی‌نظیرش تجربه خواهید کرد.