بنای آرامگاه شیخ‌امین‌الدین بلیانی که با ۷ قرن قدمت، یکی از کهن‌ترین سازه‌های تاریخی باقی مانده در محیط شهری کازرون محسوب می‌شود، نیاز ضروری به مرمت و استحکام‌بخشی دارد. در حال حاضر این بنا با چالش‌های مختلفی دست و پنجه نرم می کند که از آن جمله می‌توان به رویش گیاهان در جداره‌های نمای سنگی این ساختمان اشاره کرد، زنگ خطری که در خصوص تشدید فرسایش‌ها در این سازۀ تاریخی به صدا در آمده است.
این بنا که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده در سال ۷۱۰ هجری قمری و به عنوان خانقاه شیخ امین‌الدین بلیانی، از عارفان قرن هفتم و هشتم قمری کازرون و توسط ۲ معمار اهل کرمان ساخته شده است. پس از فوت شیخ امین‌الدین بلیانی در سال ۷۴۵ هجری قمری، پیکر او در همین محل دفن شد و از آن پس به عنوان آرامگاه شیخ‌امین‌الدین بلیانی محسوب شده است.
آرامگاه شیخ‌امین‌الدین بلیانی چه به لحاظ استفاده از مصالح بومی و چه به لحاظ جزئیات مختلف معماری و سازه‌ای اعم از نمای ساختمان، تقسیم‌فضا و محل استقرار اتاق‌ها، نوع اجرای سقف و تزئینات به عنوان سازه‌ای ارزشمند محسوب می‌شود که می‌تواند معرف معماری کازرون در قرن هفتم هجری قمری باشد و اطلاعات قابل توجهی را در اختیار معمارانی قرار دهد که قصد احیای معماری بومی کازرون را دارند.
این سازۀ تاریخی دارای ویژگی‌های برجسته و بسیار قابل توجهی است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ۲ مقرنس سنگی با تزئینات و حجاری‌هایی در ۲ درگاه مختلف آن اشاره کرد که در نوع خود یکی از موارد نادر و کم‌تعداد در ایران محسوب می‌شوند؛ چرا که عمدۀ مقرنس‌های موجود در سایر بناها از مواد و مصالح دیگری مانند گچ، آجر و کاشی ساخته شده‌اند.
محسن عباسپور فعال میراث فرهنگی در فارس اظهار کرد: در حال حاضر رویش گیاهان در جدارۀ سنگ‌های استفاده شده در نمای ضلع غربی ساختمان آرامگاه شیخ‌امین‌الدین بلیانی، روند فرسایش آن را تشدید کرده است.
او ادامه داد: حرکت آرام و در عین حال مداوم ریشه‌های گیاهان در لابه‌لای جداره‌ها، به مرور باعث آسیب‌هایی به بنا همچون ایجاد ترک در ملات و ورقه شدن می‌شود.
عباسپور گفت: این اتفاق به ویژه از آنجا حائز اهمیت است که سنگ‌های نمای آرامگاه شیخ‌امین‌الدین بلیانی، از جنس سنگ‌های ریشه‌دار هستند و با سایر مصالحی که دیوار‌ها را ایجاد کرده‌اند، یکپارچه شده‌اند، بنابراین هرگونه آسیبی به آن‌ها می‌تواند تبعاتی برای دیوار‌ها نیز به دنبال داشته باشد.
سنگ‌های ریشه‌دار
سنگ‌هایی که در نمای ساختمان‌ها کار گذاشته می‌شوند دارای نمونه‌های مختلفی هستند، بعضی سنگ‌ها مانند سنگ‌های امروزی عرض کمی دارند و وقتی کار ساخت دیوار تمام می‌شود آن‌ها را روی سطح دیوار می‌چسبانند مشابه کاری که امروزه انجام می‌شود. اما بعضی دیگر از سنگ‌ها ریشه دار هستند، اینگونه سنگ‌ها همزمان با ساخت دیوار، در دیواره کار گذاشته می‌شوند. نمای سنگ ها سمت بیرون است و ریشه‌های آن ها در داخل دیوار قرار می‌گیرد، درست مانند دندان و ریشه اش.
او افزود: یکی دیگر از چالش‌هایی که پیش‌روی این بنا قرار گرفته و علاوه بر رویش گیاهان در جداره‌های نمای ساختمان، این بنا را تهدید می‌کند، توسعۀ یکی از آرامستان‌های کازرون به نام بهشت زهرا در ضلع جنوبی این بقعه است.
فعال میراث فرهنگی در فارس اضافه کرد: توسعۀ آرامستان بهشت‌زهرای کازرون در محدودۀ این بنا، علاوه بر آنکه منظر بنا را با چالش مواجه کرده است، کاوش‌های مورد نیاز برای بررسی‌های دقیق‌تر تاریخی در محدودۀ پیرامون بقعۀ تاریخی شیخ‌امین‌الدین بلیانی را نیز با دشواری‌هایی روبرو کرده است.
عباسپور اظهار کرد: به واسطۀ اهمیتی که شیخ‌امین‌الدین بلیانی، نزد عموم مردم کازرون و مشاهیر عرفان استان فارس و جنوب کشور داشته، محدودۀ اطراف این بنا محل دفن برخی از چهره‌های مطرح است و بنابراین این احتمال وجود دارد که با کاوش دقیق‌تر بتوان سنگ قبر‌هایی که هر کدام حاوی اطلاعات و داده‌های مهم پژوهشی هستند و همچنین بخش‌های احتمالی دیگری از بنای موجود را در محیط پیرامونی آن یافت.
او تصریح کرد: به استناد داده‌های تاریخی موجود و مقایسه تطبیقی تصاویری که از این بنای تاریخی طی نزدیک به یک قرن گذشته ثبت شده، شاهد هستیم که در ادوار مختلف، تلاش‌هایی برای مرمت این بنا صورت گرفته است.
این فعال میراث فرهنگی در فارس ادامه داد: در عمدۀ مرمت‌های صورت گرفته، گرچه اهداف خیرخواهانه بوده، اما هر بار بخشی از بنا دچار آسیبی جدید گشته و یا با تغییرات غیراصولی روبرو شده است.
او اضافه کرد: از جملۀ آن‌ها می‌توان به مرمت غیراصولی و تجربه‌گرایانه‌ای اشاره کرد که در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ و توسط متولیان وقت صورت گرفت. در غیراصولی بودن آن مرمت، همین اندازه کافی است که بین سنگ‌های تاریخی که آن زمان از بنا جدا کرده و مجدداً در محل خود قرار دادند، اکنون گیاهانی روییده‌اند که حرکت ریشه‌های آن‌ها در جداره‌های بنا می‌تواند به مرور باعث کاهش استحکام و جابجایی و جداشدن سنگ‌ها شود.
فعال میراث فرهنگی در فارس بیان کرد: علاوه بر این موارد، باید یادآور شد مدت‌هاست برخی آثار سنگی که به لحاظ مطالعات تاریخی دارای اهمیت هستند، در محوطه‌های کناری این بنا رها شده‌اند و در معرض آسیب‌های مختلف فرسایشی و همچنین سرقت‌های احتمالی قرار دارند.
او ادامه داد: در این مورد باید یادآور شد که چند سال پیش اعلام شد محوطۀ پیرامونی این بنا می‌تواند به موزۀ سنگ کازرون تبدیل شود که این مورد نیز در حد همین حرف باقی ماند و عملاً گامی در جهت تحقق آن برداشته نشد.
شیخ امین‌الدین بلیانی از عارفان نامی قرن‌های هفتم و هشتم هجری قمری است. او علاوه بر مطرح بودن در حوزۀ عرفان و تصوف، خدمات عمرانی برجسته‌ای را در منطقۀ تاریخی کازرون برجای گذاشت که از جملۀ آن‌ها می‌توان به احداث تأسیسات آبی بمشق، سقایه مرشدیه، دارالحدیث، احداث و مرمت برخی بنا‌های عام‌المنفعه از جمله کاروانسرا اشاره کرد. برجستگی او در حوزۀ عرفان و خدمات عام المنفعه تا حدی بود که حافظ در اشعار خود با اشاره به خدمات او، از این عارف با تعبیر «بقیه ابدال» یاد کرده است. آرامگاه شیخ‌امین‌الدین بلیانی در محدودۀ شمال غربی شهر کازرون قرار دارد.
شهرستان کازرون در فاصله ۱۲۰ کیلومتری غرب شیراز واقع شده است.
