شصت و نهمین جلسه نقد و بررسی ادبیات معاصر افغانستان با حضور عارف جعفری مدیر خانه ادبیات افغانستان در تهران، مصطفی رحماندوست و هادی خورشاهیان (از شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان) به بررسی آثار حسن نوروزی اختصاص داشت.
این جلسه با حضور نوجوانان افغانستانی که از کرج برای دیدار با مصطفی رحماندوست به سالن اوستا حوزه هنری آمده بودند آغاز شد. عارف جعفری در این جلسه با یادآوری اینکه شعر کودک در افغانستان هنوز نوپاست و حسن نوروزی جزو اولین کسانی است که روی این موضوع کار کرده به این جلسه رسمیت بخشید.
خورشاهیان که دیگر سخنران این جلسه بود به بررسی ادبیات کودک و نوجوان بویژه آثار نوروزی پرداخت.
وی آشنایی‌اش با داستان افغانستان را به واسطه محمد امان وارسته معرفی کرد و گفت: کتاب «بازی سرنوشت» این نویسنده از آثاری است که همه هم نسلان من آن را خوانده‌اند. من همچنین شعر افغانستان را با محمدکاظم کاظمی شناختم. من با ادبیات کودک افغانستان آشنا نبودم تا اینکه دو کتاب حسن نوروزی که سال گذشته چاپ شد را مطالعه کردم.
این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان با بیان اینکه اولین کتاب کودک و نوجوان افغانستان برای ما غریبه نیست خاطره‌ای از محمد کاظم کاظمی را بازگو کرد که وی برای هر یک از ۵۰ غزل خورشاهیان حدود ۹ صفحه یادداشت نوشته بوده و همین امر نشانگر اهمیت نقد آثار برای فعالان این حوزه است.
تنوع قالب اشعار، آزادی اندیشه می‌دهد
وی در ادامه اظهار کرد: من تنوع قالب و وزن آثار حسن نوروزی را دوست داشتم و احساس میکردم تنوع قالب اشعار وی به کودک آزادی اندیشه فرمی می‌دهد. شعر‌های ما به طبیعت خیلی نزدیک است و اینکه نوروزی درباره طبیعت می‌گوید، طبیعت آرمانی است، طبیعتی است که در محیط پیرامونمان است و ما با آن آشنا هستیم. در شعر حسن نوروزی این مبحث مشخص است که این شاعر یا حتی مخاطبش در جایی زندگی می‌کند که دود و بوق ممتد در آن وجود دارد، اما طبیعتی هم در اطرافش وجود دارد.
فضای شهر در آثار کودک و نوجوان ناامیدکننده است
خورشاهیان با بیان اینکه شاید وظیفه ما بهتر نشان دادن جهان به کودکان نباشد، ولی به عنوان والدین تلاش میکنیم جهان کودکان جهان بهتری باشد گفت: فضای طبیعت در آثار حسن نوروزی بسیار خوب است، فضای شعری که درباره زندگی بچه‌های ماست که عموما در شهر زندگی می‌کنند، یک فضای ناامیدکننده است و همه شهر را بد نشان می‌دهیم در حالی که می‌توان این موقعیت زندگی را بهتر نشان داد. بچه‌های ما به جبر در آپارتمان زندگی می‌کنند پس این فضا را بهتر نشان دهیم و در اشعارمان هم به این نکته توجه کنیم.
وی همچنین تاکید کرد: شعر نوروزی شعر روانی است و وی در آن از فرهنگ خود استفاده کرده است. شعر نوروزی، شعر معیار کودک است و معیار تصویرگری کتاب وی بسیار خوب است.
مصطفی رحماندوست نیز در بخش بعدی این جلسه گفت: زمان زیادی از آشنایی من با حسن نوروزی می‌گذرد. قبل از شیوع ویروس کرونا ما دور هم جمع می‌شدیم و شعر‌های هم را می‌خواندیم و آن‌ها را نقد می‌کردیم، اما بعد این جلسه در فضای مجازی ادامه پیدا کرد و من هم از این اتفاق بسیار راضی هستم چراکه از شهرستان‌ها و کشور‌های مختلف هم در این جلسه شرکت می‌کنند و این خیلی خوب است.
وی ادامه داد: من شعر کودک تاجیکستان را خیلی خوب خوانده‌ام و بار‌ها به این کشور سفر کرده ام و در دانشگاه دوشنبه حضور پیدا کرده‌ام از آنجا دکترای افتخاری گرفته‌ام، اما درباره شعر کودک افغانستان فکر میکردم کم خوانده‌ام و وقتی برای این جلسه با من تماس گرفته شد سعی کردم کمبود سوادم را با خواندن جبران کنم، اما بعد فهمیدم که کم دانستنم از ادبیات افغانستان زیاد نیست.
شعر افغانستان هنوز پانگرفته
وی خطاب به حاضران در این نشست با بیان اینکه شعر تاجیکستان تا قبل از فروپاشی شوروی در فضای ابرآلود بود، اما شعر افغانستان هنوز پانگرفته و شما هر کاری کنید همان کار می‌شود گفت: من خود را در اینکه شعر کودک چارپاره باشد بیشتر مقصر میدانم و بعد سعی کردم این اتفاق را جبران کنم و پیش از من محمود کیانوش (نویسنده و شاعر کودک) این کار را کرده بود.
بچه‌ها باید از زندگی لذت ببرند
این شاعر کودک تاکید کرد: من برای آوردن وزن جدید در شعر کاری نکردم بلکه همان وزن‌های عروضی خودمان است، اما عشق بچه‌ها، بازی‌شان و قصه‌هایشان را دوست داشتم و آن‌ها روی من تاثیر گذاشتند. میخواهم بگویم بچه ها، بازی‌شان، عشق‌شان، رقص‌شان و فولکلور را جدی بگیرید، چون ارتباط بچه‌های شما ارتباطشان با کشور مبدا قطع شد به فولکلور رو آوردند.
وی ادامه داد: اینکه دست روزگار باعث شده بچه‌های افغانستانی گوشه خیابان زندگی کنند تقصیر آن‌ها نیست و حتی اگر بچه‌های ما در چادر، حتی اگر در خانه ۴۰ متری زندگی می‌کنند باید از همان زندگی هم لذت ببرند.
وی با اشاره به کتابش که برای تجلیل از شب و زیبایی‌های شب است پیشنهاد داد: ما باید از گرفتاری بچه‌ها چیزی برای لذت بردنشان و شادی درآوریم و به آن‌ها بگوییم که زندگی زیباست. آنچه باعث می‌شود به بچه‌ها بگوییم زندگی زیباست این است که ما دنیایشان را به رسمیت بشناسیم و برای این امر باید خود را فراموش کنیم.
جای خالی نگاه امیدساز و زندگی‌بخش
وی اعلام کرد: جای نگاه شاد، امیدبخش و زندگی‌ساز در شعر‌های محمدحسین محمدی و رجایی را در آثار شاعران معاصر افغانستانی کم است.
رحماندوست در ادامه خاطره به آتش کشیده‌شدن ۱۰ هزار عنوان کتاب کتابخانه کودک در کابل توسط طالبان را بازگو کرد و سپس اهمیت کتاب و کتابخانه کودکان را یادآور شد.
اهمیت توجه به ادبیات فولکلور و طنز
این نویسنده کودک و نوجوان همچنین خطاب به نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان افغانستانی تاکید کرد: در آثار شما دو چیز کم است اول توجه به ادبیات فولکلور و دوم طنز‌های بسیار شیرین داستان‌ها افغانستان. افغانستان ادبیات فولکلور بسیار قوی دارد، اما شما به آن توجه چندانی ندارید و از سوی دیگر شخصیت و کاراکتر‌هایی از جنس ملانصرالدین در داستان و ادبیات افغانستان زیاد است بنابراین به طنز هم بپردازید و امید و شادی و لذت از آنچه داریم را به بچه‌ها منتقل کنید و به نوستالژی و بیان اینکه چه بودید و چه شد، نپردازید.
بچه‌ها باید با حقیقت‌های تلخ کنار بیایند
وی در ادامه گفت: من کتابی درباره طلاق و مرگ دیده بودم که آن را به دوستان توصیه میکردم و می‌خواستم درباره طلاق و مرگ شعر بگویند و داستان بنویسند، چون یک چهارم زندگی‌ها به طلاق منجر می‌شود و یک چهارم افراد دچار طلاق عاطفی می‌شوند؛ بنابراین بچه‌ها باید با این حقیقت کنار بیایند. به نظر من می‌شود تلخی‌ها و آنچه به نظرمان تلخی است مثل گرسنگی‌ها، بی خانمان‌هاطلاق و حتی اعدام را به شکل دیگری دید طوریکه بچه‌ها امید به زندگی داشته باشند.
حسن نوروزی، آلوده به محاوه‌گویی نشده است
وی در بخش دیگری سخنانش، حسن آثار نوروزی را عدم آلودگی به محاوره‌گویی دانست و افزود: به اعتقاد من محاوره‌گویی، ادبیات نیست و، چون ما نمی‌توانیم صمیمانه شعر بگوییم و مخاطب را جذب کنیم، سراغ محاوره می‌رویم.
رحماندوست با اشاره به گسترش واژگان در آثار نویسنده‌ای، چون محمدحسین هیکل بیان کرد: بعضی کلمات برای فارسی زبانان بوده و جو جغرافیا ما را از هم جدا کرده، اما بیایید با هم آشتی کنیم و آن‌ها را به هم بیاموزیم. سعی کنید فارسی محاوره و متداول حرف بزنید؛ فارسی ادبی که اشتراکات زیادی با افغانستان دارد خیلی به دردمان می‌خورد؛ بخصوص که فارسی افغانستان مورد هجوم سیاسی هم قرار گرفته است.
همزبانی مقدمه همدلی
وی با اشاره به کتاب «همدلی و همزبانی: کندوکاوی درباره ادبیات کودک و نوجوان افغانستان» اثر حسن نوروزی، همزبانی را مقدمه همدلی معرفی کرد و اظهار کرد: اگر زبانمان مشترک نباشد نمی‌توانیم دل‌هایمان را به هم نزدیک کنیم و همزبانی باید وجود داشته باشد تا همدلی ایجاد شود.
این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان با بیان اینکه گاه شعر باید معنی داشته باشد، گاه شعر باید امید داشته باشد، گاه باید شادی ببخشد و گاه نیز باید فقط بازی داشته باشد، با خواندن شعری که به گفته خودش فقط بازی داشت به سخنانش پایان داد.
حسن نوروزی در بخش دیگر این نشست با یادآوری اینکه از دهه ۸۰ شاگرد مصطفی رحماندوست بوده، به جلساتی که با حضور بزرگان عرصه ادبیات معاصر افغانستان در حوزه هنری مشهد برگزار می‌شد اشاره کرد و سه شعر که برای قشر نوجوانان سروده را برای حاضران خواند.
در بخش پایانی این جلسه نصرالله اکبری نکاتی از کتاب «همدلی و همزبانی» حسن نوروزی را مطرح و در ادامه اظهار کرد: کودکان بیشتر مجذوب آهنگین بودن شعر و مفاهیم می‌شوند و با استعاره آشنایی چندانی ندارند، ولی کتاب چاپ شده تصویرگری و طراحی جالبی دارد.