نوغان، باغ‌های توت، کرم ابریشم، پیله و چرخ نخ‌ریسی سنتی فرآیندی است که از سال‌ها پیش مردمان منطقه مرزی جرگلان را از ابتدای اردیبهشت تا اواخر تابستان درگیر خود می‌کند و شرایط آب و هوایی و نیز استقبال و گرایش رو به افزون ساکنان این منطقه مرزی و ترکمن نشین به عنوان منبع درآمد موجب شده تا این منطقه به یکی از قطب‌های تولید محصولات باغی و توت نوغان تبدیل شود.
نوغانداران این خطه امسال با مشکل تلفات کرم ابریشم در مرحله تفریخ مواجه هستند و از این ناحیه متحمل خسارات زیادی شده اند و خواستار توجه بیشتر دستگاه‌های ذیربط به مشکلات خود و جبران این زیان‌ها شدند.
مراحل پرورش کرم ابریشم به ترتیب شامل مرحله تفریخ، کرم جوان، کرم بالغ، کرم ابریشم و تشکیل پیله است و خروج کرم از تخم را تفریخ می‌گویند که در شرایط مساعد ۱۳ روز طول می‌کشد و بنا به ادعای نوغانداران جرگلانی تخم‌ها در همین مرحله تلف می‌شوند.
جهاد کشاورزی معتقد است که خشکسالی بعنوان عامل اصلی مرگ و میر کرم شناخته می‌شود و نوغانداران باید از دستگاه رطوبت ساز استفاده کنند و نوغانداران نظری متضاد دارند و در مقابل می‌گویند که سال‌های گذشته نیز ما با خشکسالی مواجه بودیم، ولی مرگ و میر کرم در آن سال‌ها صفر بود و آن‌ها دلیل را زمان نامناسب توزیع تخم نوغان و تخم بی کیفیت چینی می‌دانند.
گرچه بر اساس نظر دست اندرکاران این حوزه خشکسالی و تغییرات دمایی موجب تلف شدن کرم‌ها در مرحله تفریخ می‌شود، ولی آنچه که مسلم است کارشناسان حوزه کشاورزی باید در این زمینه نظارت بیشتری انجام می‌دادند و حداقل دامنه آموزش خود را در این فصل گسترده می‌کردند.
یکی از تولید کنندگان در شهرستان راز و جرگلان ضمن گلایه از تلف شدن کرم ابریشم در مراحل مختلف تفریخ می‌گوید: متاسفانه بهره برداران در سال جاری با تلفات زیادی مواجه شدند که علت این امر نیز توزیع پیله‌های چند ساله، توزیع نابهنگام تخم نوغان و نوع نامناسب تخم چینی است.
صاحب جمال رحیمی می‌افزاید: نوغانداران در سال‌های گذشته تلفات زیادی نداشتند، ولی متاسفانه امسال مرگ و میر کرم ابریشم زیاد به چشم می‌خورد و نوغانداران از این موضوع ناراحت هستند چرا که بسیاری از زنان سرپرست خانوار در این فصل درآمد چندماهه خود را از دست داده اند.
این نوغاندار در بخش دیگری از سخنانش از قیمت پایین پیله‌تر کرم ابریشم اظهار گلایه کرد و می‌گوید: متاسفانه قیمت پیله‌های‌تر حتی از سال گذشته نیز پایینتر خرید و فروش می‌شود و یک کیلوگرم پیله‌تر که در سال گذشته با قیمت ۲۷۰ هزار تومان فروش می‌رفت امسال پایینتر از ۲۵۰ هزار تومان است.
این نوغاندار پیش بینی کرد که با این روند مردم این منطقه سال دیگر از نوغانداری استقبال نمی‌کنند چرا که تولید پیله اگرچه در مدت زمان کوتاهی به بهره وری می‌رسد، ولی با مشقت و زحمت زیادی همراه و در مقابل قیمت خرید پیله‌تر در آن بسیار پایینتر از هزینه تولید است.
مرجان درخشان یکی دیگر از نوغانداران روستایگ رکز در مرزی‌ترین نقطه خراسان شمالی است و چندسالی به این صنعت مشغول است وی نیز از قیمت پایین خرید پیله کرم ابریشم در سال جاری گلایه داشت و می‌گوید: سال‌های گذشته یک شرکت از سوی نهاد کمیته امداد امام خمینی (ره) برای خرید پیله‌تر کرم ابریشم به روستای گرکز و سایر روستا‌ها در راز و جرگلان مراجعه و از بهره برداران خرید می‌کرد که این اقدام باعث تعادل قیمت و تا حدودی کوتاه شدن دست واسطه‌ها می‌شد و همین شرکت در سال جاری قیمت خرید را پایین آورده که این امر موجب گلایه مندی تولید کنندگان شده است.
وی می‌افزاید: قیمت نخ ابریشم در طول سال بالا است و همین که فصل نوغانداری آغاز می‌شود قیمت نخ ابریشم تا حد زیادی پایین آورده می‌شود و به تناسب آن قیمت پیله‌تر کرم ابریشم نیز پایین می‌آید.
این نوغاندار می‌گوید: اگر قیمت هر کیلوگرم پیله‌تر کرم ابریشم بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان باشد ما توانسته ایم به حاشیه سود مناسبی دست یابیم و باید در این زمینه چاره اندیشی شود.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی دلیل تلفات کرم ابریشم نوغانداران این استان را خشکسالی عنوان کرد و می‌گوید: خشکسالی، کاهش رطوبت و افزایش دما باعث مرگ و میر در این صنعت می‌شود که این شرایط نیز قابل کنترل است.
مهدی شکاری می‌افزاید: میزان تلفات زیادی تاکنون گزارش نشده است، اما با توجه به شرایط خشکسالی احتمال مرگ و میر کرم‌های ابریشم وجود دارد.
وی می‌افزاید: نوغانداران باید از دماسنج استفاده و با تغییرات آب و هوا محیط را مرطوب نگه دارند و با دستگاه‌های رطوبت ساز فضا را برای کرم مهیا کنند.
شکاری در خصوص اهمیت مرحله تفریخ تخم نوغان می‌افزید: هدف از تفریخ تخم نوغان فقط بیرون آمدن کرم ابریشم از تخم به هر شکل نمی‌باشد بلکه هدف ایجاد شرایطی مناسبی است که به وسیله آن تقریبا همه کرم‌ها به طور هم زمان یکنواخت و با قدرت کافی از تخم‌ها خارج شوند که ززمان مناسب این کار حدود ۱۲ تا ۱۳ روز از زمان خروج تخم نوغان از سردخانه است و در این مرحله محیط پرورش تخم باید نمناکی و ۱۸ ساعت نور و ۶ ساعت تاریکی مطلق لازم است.
وی در مورد کیفیت تخم‌های نوغان نیز می‌گوید: این تخم نوغان در سال‌های گذشته نیز بین نوغانداران توزیع شد با این تفاوت که سال‌های قبل تلفات نداشتیم و امسال بوده است.
رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، کرم ابریشم و زنبور عسل دامپزشکی خراسان شمالی در این خصوص می‌گوید: پرورش کرم ابریشم در مرحله تفریخ از حساسیت زیادی برخوردار است و تولید کنندگان باید شرایط دما، رطوبت و نور را رعایت کنند و رعایت نکردن هر کدام از این فاکتور‌ها می‌تواند خسارت زا باشد.
دکتر فرزین حسینی می‌افزاید: کرم ابریشم به انواع بو از جمله عطر‌ها حساس است و اگر در این مرحله نقصی داشته باشد به مرحله پیله نخواهد رسید و خود به خود از بین می‌رود.
وی دلیل تلفات کرم ابریشم را پدیده خشکسالی و تغییرات آب و هوایی عنوان کرد و می‌گوید: تاکنون شیوع بیماری خاصی توسط نوغانداران استان گزارش نشده است و تلفات تنها از ناحیه خشکسالی بوده است.
رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، کرم ابریشم و زنبور عسل دامپزشکی خراسان شمالی توصیه می‌کند: کرم ابریشم به وسیله تعداد بسیاری از عوامل بیماری زا از جمله ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و تک یاخته‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند، این بیماری‌ها تقریبا در تمامی نقاط دنیا که پرورش کرم ابریشم وجود دارد رخ می‌دهد و محصول نوغان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و با برنامه ریزی‌ها می‌توان این بیماری‌ها را کنترل و با آن‌ها مبارزه کرد، اما هیچکدام از این برنامه‌ها نمی‌تواند به قدر این مسئله مهم و تعیین کننده باشد که پیشگیری از ورود یا آلودگی درست باندازه رفع آلودگی اولیه بتواند در مبارزه نقش داشته باشد.
امسال ۶ هزار و ۴۰۰ جعبه تخم نوغان بین نوغانداران این استان توزیع شد که پیش بینی می‌شود در شرایط مناسب بیش از ۲۷۵ تن پیله‌تر ابریشم تولید شود و از مجموع این میزان جعبه تخم نوغان ۲ هزار و ۱۸۳ جعبه در شهرستان راز و جرگلان، یک هزار و ۸۲۳ جعبه در مانه و سملقان و ۸۳۶ جعبه در بجنورد و مابقی نیز در سایر شهرستان‌های این استان توزیع شد.
امسال قیمت پیله‌تر ابریشم در خرید تضمینی به ازای هر یک کیلوگرم ۱۵۶ هزار تومان اعلام شده است این در حالی است که نوغانداران این استان در سال گذشته قیمت پیله‌تر ابریشم را به ازای هر کیلوگرم ۲۵۰ هزار تومان فروخته بودند.
شهرستان مرزی راز و جرگلان مهد تولید ابریشم است و در این خطه فعالیت‌هایی از قبیل قالی بافی، بافت تابلو فرش، پشتی ترکمن و سایر دست بافته‌های داری انجام می‌شود که بخش زیادی از ابریشم در این صنایع بکار می‌رود.
سه هزار و ۲۵۹ نفر از اهالی این استان در نوغانداری مشغول به فعالیت هستند و به رغم این که استان خراسان شمالی از نظر بهره وری رتبه اول و تولید دارای رتبه چهار در کشور است، به دلیل نبود زیر ساخت‌های لازم سودی از این بخش نبرده و سود فراوان نوغانداران به جیب استان‌های دیگر می‌رود.
استان خراسان شمالی یکی از نقاط مستعد پرورش کرم ابریشم در ایران با توجه به دارا بودن زیست بوم مناسب، بارش سالانه ۲۶۴ میلی متر دارای رطوبت و خاک مناسب است.
در استان درخت توت که غذای کرم ابریشم است در ۲ فصل بهار و پاییز قابل برداشت است و در صورت برنامه ریزی و به نژادی به گفته کارشناسان می‌توان تنوع فصلی در پرورش کرم ابریشم در استان را گسترش داد که حتی در این استان به صورت آزمایشی در فصل پاییز نیز انجام شد.
خراسان شمالی در تولید پیله‌تر کرم ابریشم در کشور رتبه چهارم و در بهره وری رتبه اول را دارد، میانگین تولید پیله‌تر ابریشم در کشور ۳۷.۶ کیلوگرم و استان ۴۳ کیلوگرم است.
منبع : ایرنا