شیخ فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، از بزرگان مشایخ تصوف ایران در قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است. وی در سال ۵۳۷ هجری در قریه (کدکن) از توابع نیشابور به دنیا آمد و، چون در آن شهر به داروفروشی و عطاری اشتغال داشت، به لقب عطار معروف شد.
عطار در دکان داروفروشی به درمان بیماران می‌پرداخت و به کسب علوم و درک صحبت مشایخ و بزرگان اهل تصوف از جمله "شیخ نجم الدین کبری" و دیگران بزرگان عصر خود نیز روزگار می‌گذراند.
او در جوانی، به شیوه سالکان طریقت، یک دوره سفر به ماوراء النهر، هند، عراق، شام و مصر داشت و در این سفر‌ها بزرگان ادب و دین را زیارت کرد؛ به حج رفت و سپس به شهر خود نیشابور بازگشت و در آنجا اقامت گزید و در راه عرفان مجاهدات فراوان کرد.
عطار در این راه آن قدر پیش رفت که خود از پیشوایان این طریقت گشت و مقامش به جایی رسید که مولانا جلال الدین محمد بلخی (مولوی) درباره او گفت: "هفت شهر عشق را عطار گشت/ ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم".
عطار در سال ۶۲۷ هجری در فتنه مغولان در نیشابور به قتل رسید؛ درباره کشته شدن او به دست مغولان داستان‌های فراوانی نقل کرده‌اند هر چند برخی داستان‌ها نیز از مرگ طبیعی او حکایت دارد.
آفرین جان آفرین پاک را، آنکه جان بخشید و ایمان خاک را
عرش را بر آب بنیاد او نهاد، خاکیان را عمر بر باد او نهاد
آسمان را در زبردستی بداشت، خاک را در غایت پستی بداشت
آن یکی را جنبش مادام داد، وان دگر را دایما آرام داد
آسمان، چون خیمه‌ای برپای کرد، بی ستون کرد و زمینش جای کرد
عطار نیشابوری، سیمرغ آسمان شعر و عرفان ایران
شیخ عطار با سنایی غزنوی، دیگر شاعر عارف قرن ششم همدوره بوده است و مولانا باز در جایی آنان را مقدم و پیشرو خود در وادی عرفان خوانده و گفته است که "عطار روح بود و سنایی دو چشم او، ما از پی سنایی و عطار آمدیم".
البته باید اقرار کرد که عطار در داستان سرایی به مراتب چیره دست‌تر از سنایی است. در آثار عطار می‌توان یک نوع سیر تکاملی درونی را به وضوح مشاهده کرد که در مورد شاعران دیگر نادر است. تالیف‌ها و تصنیف‌های عطار را در نظم و نثر به عدد سوره‌های قرآن ۱۱۴ دانسته اند و معروف‌ترین آن‌ها عبارت از دیوان قصیده‌ها و غزل‌های اوست که شامل حدود ۱۰ هزار بیت می‌شود.
الهی نامه، خسرونامه، پندارنامه، اسرارنامه و مصیبت نامه از مثنوی‌های اوست، اما در این میان شاهکار او "منطق الطیر" از مثنوی‌های بسیار مشهور عطار با ویژگی‌های منحصربه فردی است که نزدیک به هفت هزار بیت دارد و مراتب سیر و سلوک و رسیدن به حق و توحید را از زبان مرغان که در طلب سیمرغ حرکت می‌کنند، بیان کرده و هفت منزل عرفان شامل 'طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فنا' را در آن شرح می‌دهد.
از دیگر تالیف‌های مهم شیخ عطار به نثر فارسی "تذکره الاولیا" است که آن را در سال ۶۱۷ هجری نوشته است.شیخ عطار از شاعران بزرگ و از عارفان نامی ایران است که مقام معنوی و تاثیر وجوید او در تاریخ تفکر معنوی ایرانیان بسیار با اهمیت و درخور توجه است.
به گفته صاحبنظران این عرصه، عطار نیشابوری یکی از حاملان بزرگ فلسفه اشراق بود به نحوی که اساتید شعر فارسی همچون استاد محمدرضا شفیعی کدکنی او را یکی از بزرگان شعر عرفانی فارسی می‌داند.
شفیعی کدکنی گفته است: اگر قلمرو شعر عرفانی فارسی را به گونه مثلثی در نظر بگیریم، عطار یکی از اضلاع این مثلث است و آن دو ضلع دیگر عبارتند از سنایی و مولوی. شعر عرفانی به یک اعتبار با سنایی آغاز می‌شود، در عطار به مرحله کمال می‌رسد و اوج خود را در آثار جلال‌الدین مولوی می‌یابد.
به گفته این استاد ادبیات فارسی، عطار با اینکه به لحاظ زبان شعر در بعضی موارد ورزیدگی سنایی را ندارد، اما در مجموع از کمال شعری بیشتری برخوردار است یعنی شعرش در قلمرو عرفان، خلوص و صداقت و سادگی بیشتری را داراست و معانی که به آن‌ها می‌پردازد در حدی فراتر از عوالم سنایی است.
استاد شفیعی کدکنی، مهمترین ویژگی عطار را در این می‌داند که تمام آثار او در جهت تصوف است و در مجموعه آثار او حتی یک بیت که نتواند رنگ عرفان به خود بگیرد، نمی‌توان یافت.
عطار رهرو راه عرفان
شعر‌های عطار همگی بیانی ساده دارند. او از معدود شاعرانی است که در طول زندگی خود هرگز زبان به مدح کسی نگشود و هیچ شعری از او که در آن امیر یا پادشاهی را ستوده باشد، یافت نمی‌شود.عطار از جمله انسان‌هایی است که خداجویی را در اشعار و اندیشه‌های خود به شیواترین روش بیان کرده است. وی با سوز و گداز سخن می‌گوید و سادگی گفتار او وقتی با دلسوختگی همراه می‌شود، بسیار تاثیرگذار است.
خالق مثنوی 'منطق الطیر' با بیان رموز عرفان، سالک این راه را گام به گام تا مقصود پیش می‌برد. هرکس گام در راه شناخت خدا می‌نهد و سختی‌ها و تنگنا‌های راه شناخت خدا را پشت سر می‌نهد، خداجوست ضمن اینکه خداجویی باید به خداخویی برسد.
او از جمله انسان‌هایی است که خداخویی را در اشعار خود به شیواترین روش بیان کرده است. ارادت عطار به خاندان عصمت و طهارت (ع) نیز تا آنجاست که تذکره الاولیا را که مجموعه‌ای از شرح احوال بزرگان دین و عرفان است به گفته خود "ˈبه سبب تبرک" با ذکر مقامات و کرامات امام جعفر صادق (ع) شروع نموده و در بخش نود و هفتم با ذکر مقامات و کرامات امام محمد باقر (ع) پایان می‌بخشد.
به طور قطع تاثیر عطار بر شعر و ادب و فرهنگ ایران زمین و جهان اسلام همچون تاثیر نیشابور بر فرهنگ ایران و جهان اسلام است که مولانا خود را پوینده و رهرو راه او می‌داند.
آرامگاه عطار، قبله گردشگران
احسان زهره وندی معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: مجموعه آرامگاه عطار و کمال الملک در شهرستان نیشابور سالانه در کنار آرامگاه فردوسی، باغ نادری و آرامگاه خیام، جزو پربازدیدترین مجموعه‌های تاریخی استان هستند.
او افزود: این مجموعه سالانه میزبان حدود ۷۰۰ هزار گردشگر داخلی و خارجی است که از جای جای ایران و جهان به نیشابور می‌آیند.
این مقام مسئول با بیان اینکه در نوروز امسال نیز این مجموعه میزبان ۴۰ هزار گردشگر بود، ادامه داد: عطار شاعری جهانی و شناخته شده است که علاقه‌مندان فراوانی در عرصه ادبیات دارد.
زهره وندی بیان کرد: هر ساله مراسم بزرگداشت عطار با هدف گرامیداشت و معرفی هرچه بیشتر و بهتر این شاعر بلندآوازه در ۲۵ فروردین ماه برگزار می‌شود و در این مراسم شمار زیادی از مهمانان خارجی، اساتید داخلی و نسل جوان علاقه‌مند حاضر می‌شوند که امسال نیز این آیین نکوداشت برگزار خواهد شد.
منبع: ایرنا