هنر برآمده از روح انسان است و هنرمند به مدد این نیروی الهی، به انسان و هستی، می نگرد و فرآورده هایی بدیع، شگفت انگیز و چشم نواز می‌آفریند.
هنر مذهبی گونه‌ای بسیار اصیل و تاریخی از انواع هنرهاست که هنرمندان بسیاری را در طول دوره‌های گوناگون تاریخ هنر، شیفته خود کرده و چون همیشه از وجه اخلاقی انکارناپذیری برخوردار بوده است، محققان و منتقدان هنر از آن با عنوان شریف‌ترین هنر نام برده‌اند و در این مسیر الهی، هنرمندان شیعی، اثر گذار و نقش آفرین بوده‌اند.
حضرت علی بن ابی‌طالب در آثار هنری هنرمندان بسیاری از کشورهای مختلف جهان به عنوان موضوع یا مضمون اصلی تولید اثر دستمایه کار نقاشان، خوشنویسان، فیلم‌سازان، خوانندگان، آهنگسازان و… بوده‌است.
بیشترین آثاری که در این زمینه تولید شده‌اند مربوط به کشورهای شیعه‌نشین مثل: ایران، عراق، سوریه، لبنان است که هنرمندان ایرانی نقشی غیرقابل مقایسه با هنرمندان کشورهای دیگر در این زمینه داشته‌اند.
در این گزارش مروری بر آثار تولید شده با مضمون حضرت علی (ع) داریم.
استاد محمود فرشچیان؛ استاد نقاشی و مینیاتور ایران، یکی از برجسته‌ترین هنرمندان کشور است که در دوره‌های مختلف زندگی، به آموزه‌ها و سوژه‌های دینی توجه داشته‌است؛ آنچنانکه آثار بی‌بدیل و ارزشمندی مانند «ظهر عاشورا» را از خود به جای گذاشته است.
او همچنین آثار ماندگار را در ارتباط با امام علی (ع) خلق کرده که در زمره هنر دینی، بسیار ارزشمند و فوق‌العاده‌اند.
حسن روح‌الامین هنرمند نقاش اثری رنگ روغن با عنوان «اسدالله» ولادت مولی الموحدین حضرت امیرالمونین از علی بن ابی طالب علیه السلام خلق کرده است.
حسن روح‌الامین از نقاشان جوان آئینی است که اغلب آثارش مفاهیم عاشورایی و جلوه‌هایی از آئین‌های مذهبی اسلامی را با خود دارد و محوریت موضوعات منتخب او غالباً مضامین شیعی و اسطوره‌های دینی است. حسن روح‌الامین در به تصویر کشیدن مقاتل و روضه‌ها دقیق، ظریف و دستی قوی دارد. او از جذابیت و شکوه و عظمت سبک باروک و همچنین شیوه کلاسیک برای نمایش سیر و سلوکی که به آن معتقد است بهره کامل می‌برد و تصاویر باشکوه وقایع مذهبی‌ای که برای مسلمانان آشنایی دارد و موضوعات مورد علاقه مسلمانان است را به خوبی ترسیم می‌کند.
آیدین آغداشلو از چگونگی خلق تابلویی که در آن حضرت علی (ع) را به تصویر کشیده است، گفت و اینکه جمله "لا فتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار" را به خط کوفی با آب طلا نوشته است.
آغداشلو، هنرمند پیشکسوت نقاشی و کارشناس هنری در مورد نقاشی‌ای که از وی با موضوع امام علی (ع) کشیده شده گفته است که مثل هر اثر دیگری که خلق می‌کنم از من خواسته شد که برداشت شخصی خودم را از زندگی و شخصیت امام علی (ع) به تصویر بکشم. برای چنین برنامه‌هایی معمولا یک سری داور وجود دارد که به کار خلق شده توسط هنرمند نظارت کرده و آن را از نظر مفهومی و تکنیکی مورد تائید قرار می‌دهند ولی در خاطرم هست که در آن جریان و در آن سال داور خود هنرمند بود. در خلق آن آثار مهم این بود که برداشت خود هنرمند از زندگی امام علی (ع) چیست.
وی معتقد است که همه ویژگی‌های مرد بزرگی مانند امیرمومنان نمی تواند در قاب یک تصویر بگنجد چون زندگی حضرت علی (ع) حوادث متعددی دارد و مالامال از وقایع مختلفی است.
من مرغ عشق حیدرم عنوان اثری از حبیب‌الله صادقی، هنرمند نقاش است که معتقد است هنرهای دینی و معرفتی ریشه در تاریخ بشریت دارد که همچنان نیز برخی هنرمندان آثار زیادی در حوزه هنرهای دینی خلق می‌کنند و لازم است بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
در تابلوی «ضربت خوردن امام علی (ع)» اثر یوسف عبدی‌نژاد، نقاش با چنین دوگانگی مواجه است. شهادت امام به همراه شمشیر زدن قاتل، مقرر شده تا در کنار هم قرار گیرند و داستان ترک جهان مادی توسط امام را با جنایتی هولناک و زشت، بیان کند.
دوگانگی اشاره شده، ابتدا در استفاده از رنگ‌ها خود را نمایان می‌سازد. هنرمند میخواهد با آمیختگی رنگ‌ها که هم به موضوع عروج معنوی امام اشاره دارد و هم به زشتی عمل قاتل امام، تابلویی بیافریند که حس خاصی که مدنظرش است را به مخاطب منتقل کند.
یوسف عبدی نژاد نقاش بهاری است که نگارگری (نقاشی ایرانی) را از سال ۱۳۷۴ شروع کرد.
در تاریخ هنر دینی و اسلامی ایران، هنر بدون فیگور رواج داشته است و قالب فیگوراتیو که فضائل اهل بیت (ع) را دنبال می‌کند، بعد از دوره صفویه در ایران به وجود آمد؛ قالبی که شعر و نقاشی قهوه‌خانه‌ای را در سه بخش حماسی، رزمی و بزمی و مذهبی در کنار هم داشت.
آثار زیر توسط نقاشان ناشناس در اواسط دوره قاجار تا اواسط دوره پهلوی کشیده شده است که عمدتا در تکایا، حجره ها، قهوه خانه ها و مکان های پر رفت و آمد نصب می شدند.
وجه ایمان، هنر دینی را خاص و متمایز می‌کند. آفرینش صحنه‌های هنر مذهبی برای هنرمند به‌هیچ‌وجه ساده نیست، چرا که اثر هنری باید ضمن حفظ تقدس موضوع و رعایت نظریات و روایات دینی، از خلاقیت هنری برخوردار باشد. پس هنرمند دینی مسئولیتی دوگانه دارد: اگر هنجارگرایی را از الزامات هنر دینی بدانیم، حفظ آزادی و خلاقیت هنرمند وجه دیگر آن است.در طول تاریخ هنر جهان دین یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده هنر بوده و در سرزمین ما نیز هنر ایرانی با تکیه بر مفاهیم والای مذهب تشیع همواره اعتقادات، باورها و شعائر مذهب شیعه را در قالب‌های نمادین، تصویری یا نوشتاری مرتبط با حضرت علی(ع) اولین امام شیعیان، حضرت فاطمه(س) و فرزندانش، متجلی کرده است.
منبع: ایرنا