حدود ۲۸۰ سال پیش وقتی نادرشاه افشار به زیارت نجف رفت، دستور داد کاشی‌های سبزرنگ صفوی گنبد و دو گلدسته حرم امام علی (ع) را که به‌جامانده از معماری شیخ بهایی بودند، با خشت‌های طلا جایگزین کنند. به این ترتیب گنبد که تا پیش از آن، پوشش کاشی‌کاری داشت، طلاکاری شد.

 تعمیر و طلاکاری گنبد، گلدسته‌ها و ایوان حرم هزینه سنگینی داشت، با این حال نادرشاه علاوه‌بر تأمین آن، هدایایی به خزانه علوی پیشکش کرد که می‌گویند هنوز در خزانه مانده است. رضیه بیگم، همسر نادرشاه افشار نیز در این نوسازی دستی داشت. وقفی کرد که خرج کاشی‌های آستان از آن محل تأمین شد.

اقدام نادرشاه افشار به چشم شیعیان آمد و در این وصف اشعاری به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و هندی سرودند که آثار آن‌ها در ایوان طلا به جای مانده است.

در زمان رژیم بعث و به دستور صدام «کتیبه گریو» گنبد برداشته شد و فقط نمایی آجری باقی ماند. بعد‌ها نیز خسارت‌ها و آسیب‌های فراوانی به این حرم و گنبد وارد شد.

ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران پس از سقوط رژیم بعث به عنوان متولی بازسازی و توسعه اعتاب مقدس در مرحله اول کتیبه گریو گنبد را به شکل اول خود با رعایت حفظ ارزش میراث فرهنگی زیر نظر کارشناسان احیاء و نصب کرد و در مرحله دوم به مقاوم‌سازی، مرمت، آبکاری و نصب خشت‌های قدیمی گنبد حرم با حفظ ارزش میراث تاریخی اقدام کرد. آن زمان بسیاری از خشت‌ها که اثر گلوله روی آن‌ها نشسته بود، مرمت و جایگزین شد.

ایوان طلا در حرم امام علی (ع) که ۴۰ متر ارتفاع و ۴۵ متر طول دارد نیز به خواست نادر شاه در سال ۱۱۲۱ خورشیدی (۱۱۵۶ قمری) طلاکاری شد.

از داخل ایوان طلا، دری به داخل رواق باز می‌شود و چهل‌چراغ زیبایی در وسط ایوان نصب شده که هدیه ناصرالدین شاه است.

قبلا در مقابل این ایوان حوض بزرگی قرار داشت که به نام «کوثر» مشهور بود.

بازسازی کتیبه‌ها و ترمیم خشت‌های طلا از سوی هنرمندان ایرانی

در شمال و جنوب این ایوان، دو گلدسته زرین به ارتفاع ۳۵ متر برافراشته شده که برخی از آیه‌های سوره «جمعه» روی آن‌ها کتیبه‌نگاری شده است.

در میان ایوان طلا، در کنار در ورودیِ رواق، چکامه‌ای فارسی از «عرفی شیرازی» به خط «محمدجعفر اصفهانی» نصب شده که به ستایش علی بن ابی‌طالب (ع) پرداخته است.

اشعار فارسی که بیشتر به‌جامانده از معماری «شیخ بهایی» است و از دوره مرمت‌های نادرشاه افشار باز مانده، در زمان رژیم صدام با حمله توپ و تانک، تخریب و بعد‌ها جای خالی آن‌ها با خشت‌های طلا، پوشانده شد. اما بعد‌ها که پروژه بازسازی و توسعه این حرم به ستاد بازسازی عتبات عالیات سپرده شد، اشعار عیناً بازسازی و دوباره نصب شد.

اشعار فارسی در ایوان طلای حرم امام علی (ع)
«زائران درگهت را بر در خلد برین» که بازسازی شده است

ترمیم و جایگزینی خشت‌های طلا

بازسازی کتیبه‌هایی منقوش به شعر فارسی

نمایی از ایوان و حرم امام علی (ع)، سال ۱۳۲۴ هجری قمری

منبع: ایسنا