انسان‌های زیادی در طول تاریخ از بیماری سل رنج برده اند، و طبیبان برای کاهش درد‌های بشر ناشی از سل تلاش زیادی کرده اند. آن چه دانش امروز ما را در مورد بیماری سل تشکیل می‌دهد، حاصل تجربه دانشمندانی مثل؛ بقراط، رازی، ابن سینا، جالینوس، کخ و دیگر عالمان طب است. مبارزه برای ریشه کن کردن بیماری سل قدمت زیادی دارد، اما هنوز از ۱۰ علت مرگ و میر در جهان است.
در قرن هجدهم و نوزدهم، یک اپیدمی بیماری سل در سراسر آمریکای شمالی و اروپا شیوع پیدا کرد. در آن زمان هنوز رابرت کخ ریشه میکروبی سل را کشف نکرده بود. بعد از کشف بیماری توسط رابرت کخ و تولید واکسن‌ها و درمان دارویی سل، کم کم دانشمندان تصور کردند که این بیماری ریشه کن شده است.
سازمان ملل متحد پیش بینی کرد که تا سال ۲۰۲۵ این بیماری در سراسر جهان از بین خواهد رفت. ولی در اواسط دهه ۱۹۸۰ تعداد بیشتری از مردم به سل مبتلا شدند تا جایی که در سال ۱۹۹۳ سازمان بهداشت جهانی، بیماری سل را در مرحله فوریت جهانی قرار داد، این اولین باری بود که این سازمان یک بیماری‌ای را به این عنوان برچسب می‌گذاشت.
سازمان بهداشت جهانی بر آورد کرده است، که سالانه ۹ میلیون نفر به سل مبتلا می‌شوند و البته حدود ۳ میلیون نفر در سامانه‌های بهداشتی جهانی ثبت نمی‌شوند.
۲۴ مارس (مصادف با ۴ فروردین) روزی که رابرت کخ باکتری توبرکلوزیس را کشف کرده است، روزجهانی مبارزه با سل نام‌گذاری شده است و هر ساله همزمان با این روز در همه کشور‌های جهان، تکانی دوباره به فعالیت‌های همگانی ملی و جهانی مبارزه با سل داده و با طرح شعار‌هایی نو و ارائه برنامه‌هایی جدید، تنور مبارزه با سل را گرم‌تر و گرم‌تر می‌کنند.
امسال نیز سازمان بهداشت جهانی برای روز جهانی سل شعار «بله! ما می‌توانیم به سل پایان دهیم!» را انتخاب کرده است.
سل یک بیماری عفونی واگیر است که عامل آن «باسیل سل» است؛ این میکروب به صورت ذرات ریز وارد هوا می‌شود، این ذرات با سرفه، عطسه، صحبت کردن، خندیدن یا فریاد زدن در هوا پخش می‌شود؛ این بیماری قادر است تمام اعضای بدن را مبتلا کند، اما بیشترین عضو درگیر ریه‌ها هستند که حدود ۸۰٪ موارد سل را تشکیل می‌دهد.
همچنین، بیماری سل قابل درمان است، به شرط آن که بیمار مبتلا به TB دارو‌های تجویز شده را طبق دستور استفاده کرده و از قطع خودسرانه دارو‌ها خودداری کند.
با یک سرفه سه هزار از این ذرات عفونی وارد هوا می‌شوند، این بیماری از طریق انتقال خون، غذا، آب، تماس جنسی و نیش حشرات منتقل نمی‌شود، بیماری سل می‌تواند تمام اعضای بدن را مبتلا کند، ولی مهمترین عضوی که در گیر می‌شود ریه‌ها است که در حدود ۸۰ درصد آن را درگیر می‌کند.
این بیماری ریشه در تاریخ بشر دارد. در مومیایی‌های کشف شده در مصر، آثار ضایعات سل مشاهده شده است و همیشه از بیماری‌هایی بوده است که انسان‌ها از آن هراس و وحشت داشته اند. در حال حاضر بیش از ۸۰۰۰۰۰۰ انسان مبتلا به سل شناخته شده در جهان وجود دارد. سازمان بهداشت جهانی حدس می‌زند که بیش از یک سوم جمعیت کره زمین تحت تاثیر این بیماری قرار دارند.
بیماری سل بیماری مشترک بین انسان و حیوان است؛ بنابر این می‌توان جمعیت حیوانی تحت تاثیر بیماری سل را نیز در همین حدود بر آورد کرد. بالا رفتن جمعیت انسان و دام در کره زمین، سوء تغذیه، بیماری‌های مخرب ایمنی مثل ایدز و مهاجرت‌های رو به افزایش انسان و حیوان در کشور‌های مختلف و با سطح بهداشتی متفاوت از عوامل تشدید بیماری سل در بین جمعیت انسان و حیوان است.
پزشک برای اینکه بیماری سل را تشخیص دهد با استتوسکوپ به صدای ریه بیمار گوش می‌دهد و گره‌های لنفاوی را معاینه می‌کند و همچنین از بیمار درباره علائم بیماری سوال می‌کند.
همان طور که گفته شد فرد مبتلا به بیماری سل پنهان، نشانه‌ای ندارد، ولی آثار عفونت ممکن است در آزمایشگاه دیده شود. افرادی که برای تشخیص بیماری باید آزمایش دهند، عبارت اند از:
افرادی که با فرد مبتلا به بیماری سل در ارتباط بوده اند
افرادی که در محیط‌هایی کار می‌کنند که بیماران مبتلا به سل حضور دارند
افرادی که مدتی را در کشورها، با آمار بالای مبتلا به بیماری سل سپری کرده اند
دو روش برای تشخیص باکتری سل در بدن وجود دارد: آزمایش خون و آزمایش پوستی.
متداول‌ترین آزمون تشخیص بیماری سل، آزمایش پوستی است که به مقدار بسیار کمی از توبرکولین (عصاره باکتری سل) را به بازو تزریق می‌کنند. پزشک بعد از ۲ تا ۳ روز ناحیه تزریق را بررسی می‌کند، که اگر در این ناحیه برآمدگی قرمز و سفت وجود داشته باشد ابتلا به بیماری سل وجود خواهد داشت. متاسفانه آزمون پوستی خیلی دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت یا منفی را اشتباه نشان دهد.
این آزمایش‌ها پنهان بودن یا فعال بودن بیماری را مشخص نمی‌کند، برای تشخیص درست بیماری سل پزشک رادیو گرافی از قفسه سینه و آزمایش خلط را تجویز می‌کند.
وقتی که باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس از طریق تنفس به بدن انسان وارد شود، ممکن است او را دچار بیماری سل کند. هنگامی که این بیماری ریه‌ها را در گیر کرد، در بالاترین سطح سرایت پذیری قرار خواهد گرفت. تماس با فرد مبتلا به بیماری سل ممکن است باعث انتقال بیماری شود.
سل پنهان: در این حالت بیماری در بدن به شکل غیر فعل باقی خواهد ماند. این نوع سل نشانه‌ای ندارد و مسری هم نیست، ولی ممکن است در آینده به نوع فعال تبدیل شود.
سل فعال: در این حالت باکتری فعال است و نشانه‌های بیماری سل در بیمار مشاهده می‌شود. این نوع سل به دیگران سرایت خواهد کرد.
بیماری سل حد و مرز نمی‌شناسد و ممکن است هر کسی با هر رده سنی و در هر نقطه از جهان که باشد به این بیماری مبتلا شود. مردمی که در کشور‌های در حال توسعه زندگی می‌کنند، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به بیماری سل هستند.
شایع‌ترین نشانه این بیماری سرفه پایدار بیشتر از دو هفته است. موارد دیگری که در افراد مشکوک به سل باید بررسی شود، خلط خونی، ضعف، بی اشتهایی و کاهش وزن، تب و تعرق شبانه، تورم در ناحیه گردن و درد سینه است. تشخیص بیماری سل ریوی با انجام دادن آزمایش بر روی نمونه خلط افراد مشکوک انجام می‌شود و تشخیص سل خارج ریوی با گرفتن آزمایش از نمونه‌های ارگان‌های دیگر در گیر بیماری انجام می‌شود.
علائم سل با توجه به ناحیه درگیر شده متفاوت است. اگر این بیماری درمان نشود با جریان خون به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌شود.
اگر عفونت بیماری سل استخوان‌ها را درگیر کند، درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل به وجود می‌آید.
اگر عفونت بیماری سل به کلیه‌ها و کبد آسیب بزند، در عمل کرد سم زدایی آن‌ها مشکل ایجاد می‌کند که در این صورت خون در ادرار دیده می‌شود.
اگر بیماری سل قلب را در گیر خود کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کم می‌شود و منجر به بیماری مرگباری به نام تامپوناد قلبی (جمع شدن مایع در پریکارد قلب و نرسیدن خون به همه قسمت‌های قلب) می‌شود.
علائمی که می‌تواند نشانه سرایت سل به بخش‌های دیگر بدن به جزء ریه‌ها باشد عبارتند از:
درد شکم
تورم ادامه دار غدد لنفاوی
گیجی
سردرد ممتد
درد استخوان یا مفاصل
تشنج
بله این بیماری قابل درمان است. امروزه با کمک دارو‌های موجود، در صورتی که دقیق مصرف شوند، به صورت کامل بهبودی حاصل می‌شود؛ به شرط این که بیمار دارو‌های تجویز شده توسط دکتر را دست کم ۶ ماه به طور دقیق استفاده کند و خود سرانه دارو‌ها را قطع نکند. خطر انتقال این بیماری دو هفته بعد از شروع درمان از بین می‌رود. درمان ناقص بیماری سل بد‌تر از درمان نکردن بیماری است، با درمان ناقص، بیمار نسبت به درمان بیماری مقاوم می‌شود که در این صورت دوره درمان ۱۸ ماه تا دو سال طول می‌کشد.
ایمن سازی بر علیه بیماری سل و با واکسن BCG جزو برنامه ایمن سازی کشوری است. با ایمن سازی نوزادان می‌توان از بروز موارد خطرناک‌تر این بیماری جلوگیری کرد. زمان تزریق این واکسن از بدو تولد تا ۱۲ ماهگی است.
مهمترین راه پیشگیری از سل حذف منابع انتشار بیماری یعنی بیماران مبتلا به سل ریوی با اسمیر خلط مثبت از راه درمان مؤثر ضد سل است، اما با رعایت یک سری اصول کلی مانند ارتقای سطح بهداشت در جامعه و محیط زندگی افراد، آموزش بهداشت، وجود تهویه و نور کافی در اتاق بیماران و تغذیه مناسب می‌توان خطر انتقال عفونت را تا حدی کاهش داد.
افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض بیماری سل فعال قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، به همین دلیل بدن توانایی کنترل باکتری‌های بیماری سل را نخواهد داشت. افرادی که به بیماری ایدز و هم به بیماری سل مبتلا هستند، ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از افرادی که بیماری ایدز ندارند، در معرض ابتلا به سل قرار دارند. مصرف تنباکو خطر ابتلا به بیماری سل را افزایش می‌دهد. حدود ۸ درصد از موارد ابتلا به بیماری سل با مصرف دخانیات ارتباط دارد.
دیابت
سوء تغذیه
برخی از انواع سرطان‌ها
بیماری‌های کلیوی
نکته:
افرادی که تحت درمان بیماری سرطان هستند، افراد بسیار مسن یا بسیار جوان به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی و معتادان به مواد مخدر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
یکی دیگر از عوامل ابتلا به سل، مسافرت به کشور‌هایی است که بیماری سل در آنجا بسیار زیاد است.
افغانستان
آفریقا، به ویژه آفریقای غربی و کشور‌های جنوب صحرای آفریقا
چین
آمریکای شمالی
روسیه
جنوب شرقی آسیا شامل (پاکستان، هندوستان، اندونزی و بنگلادش)
کشور‌های غرب اقیانوس آرام از جمله (کامبوج، ویتنام و فیلیپین)
بیماری سل اگر درمان نشود، می‌تواند مرگبار باشد. با این که این بیماری بیشتر روی ریه‌ها تاثیر می‌گذارد، ولی از طریق انتشار در خون به عوارض خطرناکی منجر می‌شود، که به موارد زیر می‌توان اشاره کرد.
منژیت یا تورم غشای پوشش دهنده‌ی مغز
آسیب به مفاصل
آسیب به کبد و کلیه‌ها
درد در ستون فقرات
مشکلات قلبی که بسیار نادر است
بیماری سل یک بیماری ریوی است که اگر این بیماری به موقع تشخیص و درمان نشود می‌تواند مشکلات زیادی برای بدن ایجاد کند و در بعضی از موارد منجر به مرگ می‌شود. کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند و یا در معرض این بیماری قرار دارند بهتر است که توسط پزشک سالانه معاینه شوند.