یازدهم اردیبهشت ۱۴۰۱ خبر تولد سه توله از یوزپلنگ ماده «ایران» در قلب توران شاهرود در استان سمنان به روش جراحی سزارین در جهان مخابره و موجی از شادی و البته نگرانی از بابت سلامت مادر ایجاد کرد که اکنون متخصصان نوید سلامت و قدرت باروری این یوزپلنگ ماده را می‌دهند.
یوزپلنگ گربه‌سان ارزشمندی است که به شدت در معرض انقراض قرار دارد، زمانی بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند جولانگاه این حیوان زیبا بود، اما امروزه جمعیت آن به شدت کاهش یافته، به طوری که گونه آسیایی آن فقط در ایران یافت می‌شود؛ از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی هم می‌گویند، البته این مساله هم چندان جای خوشحالی ندارد چون چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که وضعیت یوزپلنگ‌های ایرانی بحرانی است، حسن اکبری گفته بود که سرشماری‌ها نشان می‌دهد ۲۰ قلاده یوزپلنگ در زیستگاه‌ها وجود دارد.
این آمار زنگ خطری برای نسل یوزپلنگ‌ها است؛ البته چند سالی است سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ اینگونه ارزشمند اقدام‌هایی را در پیش گرفته است که از جمله اسارت «کوشکی» یوزپلنگ نر بهمن ۱۳۸۶ در چهار ماهگی و «دلبر» یوزپلنگ ماده فروردین ۱۳۹۰ در سه ماهگی بود که سپس در ادامه تلاش‌ها معرفی این ۲ یوز در پارک پردیسان اتفاق افتاد، تلاش‌ها برای باروری بی‌نتیجه ماند و در نهایت به زادگاهشان در توران بازگردانده شدند و تلاش‌ها برای بقای اینگونه ارزشمند در مرکز تحقیقات تکثیر یوزپلنگ آسیایی در پارک توران در شهرستان شاهرود استان سمنان از سرگرفته شد.
«ایران» یوزپلنگ ماده سه ساله‌ای بود که اواسط فروردین سال ۱۳۹۹ از پارک پردیسان تهران به پایگاه پشتیبان ۷۰۰ هکتاری در پارک ملی توران در شهرستان شاهرود استان سمنان منتقل شد و یوزپلنگ نر با نام «فیروز» سال ۱۳۹۱ در منطقه توران شناسایی و نامگذاری شده بود و در آن زمان «فیروز» یوز بالغ بود و حدود ۲ سال و نیم سن داشت و سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱ سال و نیم سن داشت که فروردین ماه ۱۴۰۰ در پارک توران شاهرود استان سمنان با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و معاونت طبیعی این سازمان، با روش‌های استاندارد جهانی زنده‌گیری شد و سرانجام عاشقانه‌های «فیروز» و «ایران» امید را در دل دوستداران محیط‌زیست و بقای گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی زنده کرد و منجر به تولد سه توله به ناچار از طریق عمل جراحی سزارین شد و در نهایت ۲ توله به دلیل ناهنجاری مادرزادی تلف شدند و تنها توله نر این عاشقانه به نام «پیروز» به پارک پردیسان تهران منتقل شد.
به گفته متخصصان، وقتی جمعیت یک گونه کوچک می‌شود و از یک حدی پایین تر می‌آید خود به خود درون آمیزی اتفاق می‌افتد که به مرور موجب بروز اختلال ژنتیکی در توله‌ها و در بلندمدت در جمعیت آن‌گونه می‌شود.
درباره خانواده «پیروز» بیشتر بدانیم
یکشنبه یازدهم اردیبهشت ۱۴۰۱ معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت که نوزادان «ایران»، یوز ماده سایت مرکز تکثیر یوز ایرانی در توران واقع در استان سمنان، به روش سزارین به دنیا آمدند و ساعتی پس از اعلام تولد یوزها، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تاکنون یوز مادر (ایران) سه توله تازه به دنیا آمده خود را تحویل نگرفته است از این رو امکان اینکه توله‌ها دستی بزرگ شوند وجود دارد.
حسن اکبری درباره نحوه زایمان و سزارین یوز ایرانی سایت مرکز تکثیر یوز در توران واقع در استان سمنان توضیح داده بود: یوز ماده در آغاز زایمان درد خیلی زیادی را تحمل کرد و مجبور شدیم برای اینکه مادر آسیب نبیند و توله‌ها تلف نشوند، عمل جراحی سزارین انجام دهیم، بعد از اینکه توله‌ها متولد شدند، آنها را در لانه‌ای که از قبل آماده شده بود، قرار دادیم و یوز مادر نیز در دهانه ورودی لانه قرار گرفت.
وی درباره عکس العمل مادر نسبت به توله‌ها گفته بود: مادر توله‌ها را پس‌نزد یعنی عکس‌العمل منفی نداشت، اما خیلی هم آنها را تحویل نگرفت و از آنها مراقبت نکرد، تا ساعت ۳ و نیم بعد از نصف شب هم همکاران صبر کردند، اما چون هوا سرد بود نگران این بودند که هم سرما و هم گرسنگی توله‌ها را از بین ببرد ؛ از این رو مجبور شدند توله‌ها را از لانه بیرون بیاورند و دستی تغذیه کنند و دوباره به مادر معرفی کردند، اما باز هم خیلی رفتار مادر تفاوت نکرد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرده بود از حدود ششم اردیبهشت ۱۴۰۱ متخصصان منتظر زایمان یوزپلنگ «ایران» بودند و دامپزشک معتمد هم از چند روز قبل در آنجا مستقر بود و انصافاً زحمت زیادی کشید تا اینکه اواخر ساعات روز نهم و اوایل ساعات روز دهم متوجه شدند که یوز وارد سیکل زایمان شده است. مرتبا شرایط را مدیرکل استان سمنان برای بنده گزارش می کرد و همه چیز طبیعی بود و منتظر یک زایمان طبیعی بودیم.
در نهایت عصر روز دهم مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان تلفنی اعلام کرد که احتمالاً سخت‌زایی داشته باشیم. از او خواستم مجدداً نظر دامپزشک معتمد را بگیرد و ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه دامپزشک معتمد در دسترس آمد و عنوان کرد وضعیت یوز مادر خوب نیست و به دلیل اینکه چندین ساعت از ترشحات زایمان گذشته و دچار ضعف و بیحالی جدی شده نیاز به جراحی سزارین است. به سرعت به او گفتم تیمی از دامپزشکان را اعزام کنیم. اما عنوان کرد شرایط یوز خوب نیست، زمان کم است و هوا تقریبا سرد و به تاریکی شب می خوریم و بهتر است سزارین را انجام دهیم، از امکانات او سوال کردم گفت همه چیز فراهم است و با کمک دکتر مرعشی دامپزشک دفتر حیات وحش که در آنجا مستقر بود و همچنین با همراهی مدیر کل حفاظت محیط زیست استان که او هم دامپزشک است سزارین انجام می شد.
وی افزود: جراحی سزارین انجام شد و تقریبا ۲ ساعت بعد مدیر کل حفاظت محیط زیست استان در دسترس آمد و از زنده بودن هر سه توله و موفقیت آمیز بودن جراحی خبر داد و این نکته را هم اضافه کرد که یکی از توله ها بسیار ضعیف است. البته جراحی سزارین در آن شرایط و امکانات کار بسیار بزرگی بود.
اکبری گفت: نخستین سوال مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان از بنده این بود که آیا توله‌ها را پس از به هوش آمدن مادر به او برگردانیم یا خیر، اگرچه ابتدا مشکوک شدم به دلیل اینکه ترس از حمله مادر به توله های ضعیف را داشتم، اما پس از هماهنگی با کارشناس حیات وحش در خارج از کشور که با مراکز تکثیر یوز در آفریقا ارتباط داشت، پیغامی برای او فرستادم و قرار شد حتماً توله ها را به مادر برگردانند.
اگر چه توله ها ساعاتی در کنار مادر بودند، اما متاسفانه به دلیل سردی هوا در آشیانه ها امکان بازگرداندن توله ها به مادر به مدت زمان کافی فراهم نشد زیرا مادر عکس العمل قابل قبولی نداشت و حاضر به گرم نگه داشتن توله ها نبود.
از دست رفتن تدریجی توله ها
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت به ناچار با شرایط جدیدی روبرو شدیم که هیچ تجربه ای در مورد آن در کشور وجود نداشت. با نظر مدیر کل استان یک نفر کارشناس که دکترای حیات وحش داشت برای شیر دادن به توله ها انتخاب شد و به رغم توانایی علمی که این کارشناس داشت اما تجربه شیر دادن به توله های کوچک وجود نداشت.
درست سه روز پس از نگرانی در زمینه پذیرا نبودن توله یوزپلنگ‌ها از سوی مادر ۱۴ اردیبهشت ماه بود که تلف شدن یکی از سه توله یوز «ایران» رسانه‌ای شد و سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام این خبر افزود: این توله از زمان تولد ضعیف بود و در این چهار روز افزایش وزنی نداشت و بعد از کالبدشکافی، علت تلف شدن یکی از سه توله، ضعیف بودن وزن (۳۰۰ گرم) و ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تعیین و صورتجلسه گزارش با حضور حاضران در جلسه فوری و اضطراری بررسی علل تلفات تکثیر گربه سانان در اسارت با توجه به یافته‌های علمی و تجارب جهانی با حضور معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، تیم علمی و اجرایی و دامپزشک معتمد امضاء شد.
۱۵ اردیبهشت امسال بهرامعلی ظاهری سرپرست وقت اداره کل محیط زیست استان سمنان خاطرنشان کرد: کارشناس تغذیه حیات وحش مرکز تکثیر یوز آسیایی به درخواست پزشک معتمد امروز تغییر و بعد از تولد آغوز به توله‌ها با سرنگ داده شد و در حال حاضر از شیر خشک مخصوص گربه سانان با برند معتبر جهانی برای تغذیه استفاده می‌شود و وزن توله‌ها در زمان تولد ۳۵۰ گرم توسط دامپزشک معتمد در گزارش اعلام و بعد از چهار روز به ۵۰۰ گرم افزایش داشت.
۲۸ اردیبهشت ماه نیز خبر تلف شدن توله دوم هم در تیتر خبرها قرار گرفت و بعد از آن گمانه زنی‌هایی از بی تجربگی دست اندرکاران این کار و داشتن خطا در بسیاری موارد مطرح شد.
اکبری گفت: شیر تهیه شده با مارکی متفاوت که مورد توصیه دامپزشک معتمد بود تحویل مدیرکل استان سمنان شد اما شیر تحویل شده در اولین فرصت به محل سایت منتقل نشد. عده ای علت مرگ توله دوم را استمرار استفاده از شیر رویال کنین عنوان می‌کنند و برخی این ادعا را قبول نداشته و به نحوه شیردهی، تشخیص دیر هنگام یبوست و گرفتگی دستگاه گوارش و غیره نسبت می دادند.
وی اظهار داشت: بدیهی است وقتی عملیات تکثیر در فاصله زیادی از مراکز تخصصی دامپزشکی انجام می‌شود ویزیت به موقع دامپزشکان متخصص امکان‌پذیر نبوده و امکان کاهش ریسک تلف شدن توله ها ناشی از چنین مشکلاتی وجود ندارد.
و ماجرای «پیروز»
«پیروز» توله یوز پردیسان که به علت نارسایی کلیوی از پنجشنبه هفته گذشته (پنجم اسفند) در بیمارستان دامپزشکی مرکزی بستری شده بود، بعد از انجام دیالیز، امروز نهم اسفند در ۱۰ ماهگی تلف شد.
امیر مرادی رییس بیمارستان دامپزشکی مرکزی امروز سه شنبه نهم اسفند در ویدیویی از تلف شدن پیروز اظهار تاسف کرد و گفت: با از دست دادن پیروز و عدم اثربخشی تمام تلاش‌هایی که تیم درمان در چند روز گذشته برای نجات حیوان انجام داد همراه بود، باعث تاسف من و تمام همکاران است و از همه عذرخواهی می‌کنیم که نتوانستیم این حیوان را نگه داریم.
منطقه توران یا خارتوران یکی از سه منطقه حفاظت شده ایران با مساحت یک میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار، زیستگاه یوزپلنگ ایرانی به شمار می‌رود که در شهرستان شاهرود در شرق استان سمنان قرار دارد؛ این منطقه یکی از سه منطقه حفاظت شده ایران با مساحت قابل توجه، خاستگاه زیست یوزپلنگ ایرانی به شمار می‌رود.
یوزپلنگ جزو گربه‌سانان محسوب می‌شود و گربه‌سانان امکان زادآوری ۲ بار در سال را دارند.
یوزپلنگ دوره بارداری سه ماه دارد و معمولا فصل‌هایی که رطوبت هوا بیشتر است برای جفت‌گیری این گونه ارزشمند مناسب است و بر پایه تحقیقات انجام شده دی و بهمن بهترین ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰ روز معمولا در اردیبهشت ماه توله به دنیا می‌آید.
براساس تحقیقات انجام شده یوزپلنگ جزو پستانداران چندهمسری است و یوزپلنگ آسیایی از ۲ تا سه سالگی بالغ شده و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و نوع زایش یوزپلنگ آسیایی چندقلوزایی است.
یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، به معنای اینکه گونه‌ای در خطر انقراض است، حدود ٢ هزار سال پیش یوزها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند، اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده اند.
طبق گزارش‌ها، ایران از دهه ۱۹۷۰ به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی شناخته شده است، از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می گویند.
در زمان حاضر یوزپلنگ آسیایی، ایران و بخش‌هایی از استان سمنان را خانه امن خود یافته و اکنون متخصصان بومی در سایت تکثیر در اسارت و ارتقای امنیت پارک ملی توران تغییر سرنوشت یوزپلنگ از خطر انقراض را دنبال می‌کنند.
یوزپلنگ به عنوان سریع‌ترین گونه جانوری بر روی کره خاکی است که با خط و خال‌های سیاه روی صورت و پوستش شناخته می شود.
منبع ایرنا