از قدیم مردم به زن و مردی که دچار غش کردن می‌شد، می‌گفتند: «این آقا یا خانم جنی شده یا دچار جن زدگی شده است!»
این را تنها نگذارید. برایش دعا بگیرید و رمال و دعانویس بیاورید. خلاصه، کار عده زیادی در مناطق مختلف به خصوص روستا‌ها که با فرد دچار عش می‌شد سر و کله زدن با دعانویس و ... بود. اما بعد با مراجعه چنینی بیمارانی به متخصصان مغز و اعصاب تشیخص این بوده است که فرد یاد شده مبتلا به بیماری مغزی به نام صرع شده است. امروز روز جهانی صرع است.
صرع یک بیماری عصبی است که باعث تشنج‌های غیرقابل تحریک و مکرر می‌شود. تشنج به معنی هجوم ناگهانی فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز است. پزشکان صرع را زمانی تشخیص می‌دهند که فرد دو یا چند تشنج بدون هیچ دلیل قابل شناسایی دیگری داشته باشید. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) ۵۰ میلیون نفر از مردم در سراسر جهان به بیماری صرع مبتلا هستند.
هرکسی ممکن است به صرع مبتلا شود، اما معمولاً در کودکان خردسال و بزرگسالان مسن‌تر شروع می‌شود. بر اساس تحقیقات منتشر شده در سال ۲۰۲۱، مردان بیشتر از زنان به صرع مبتلا می‌شوند. دلیل این مورد نیز احتمالاً به دلیل قرار گرفتن در معرض عوامل خطر بیشتر مانند مصرف الکل و ضربه به سر است.
تشنج عمومی کل مغز فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تشنج‌های کانونی یا جزئی، فقط یک قسمت از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تشنج خفیف ممکن است به سختی قابل تشخیص باشد.
تشنج شدیدتر می‌تواند باعث اسپاسم و انقباضات غیرقابل کنترل عضلانی شود. این نوع تشنج‌ها می‌توانند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند و ممکن است باعث سردرگمی یا از دست دادن هوشیاری شوند.
پس از آن نیز معمولاً فرد هیچ خاطره‌ای از وقوع تشنج ندارد. در حال حاضر هیچ درمانی برای صرع وجود ندارد، اما می‌توان آن را با دارو‌ها و استراتژی‌های دیگر مدیریت کرد. تشنج علامت اصلی صرع است.
گفت‌وگو با دکتر «داریوش نسبی طهرانی، متخصص مغز و اعصاب و مدیر عامل انجمن صرع ایران» برای آشنایی بیشتر با بیماری صرع و فعالیت‌های انجمن صرع ایران.
آقای دکتر! در ابتدای گفتگو توضیح دهید که بیمار صرع چه نوع بیماری است و علل ایجاد آن بستگی به چه عواملی دارد؟
قدمت بیماری صرع خیلی طولانی است؛ به طوری که خیلی‌ها می‌گویند با خلقت بشر این مشکل زاده شده است. در تاریخ پزشکی از این بیماری یاد شده است. تعریف و تشخیص داده شده که اختلالی است ازگروه بیماری خارج و به اختلال عملکرد مغز به صورت حمله‌ای گذرا به فرد دست می‌دهد؛ یعنی باید گذارا و حمله‌ای باشد؛ یعنی ممکن است در موقعیت‌های خاصی چه در خواب یا بیداری فرد دچار حمله صرع شود.
آقای دکتر! چند نوع صرع داریم؟
بیش از ۲۰ نوع صرع در جهان شناخته شده است، اما آنچه بیشتر در ذهن مردم عادی است مانند دست و پا زدن و غش کردن افراد است که این یک نوع صرع است. صرع علل متعددی دارد؛ بخشی از آن ژنتیکی است و بخشی نیز عللی همچون این موضوع دارد که قسمتی از مغز حساس می‌شود و به صورت حمله‌ای و گذرا دچار عملکرد می‌شود و بستگی به این دارد که این محل کجای مغز دچار این حالت می‌شودعلائم آن متفتوت است.
مثلاً اگر در قسمت حرکتی باشد فرد دچار حرکات اضافه می‌شود؛ مانند اینکه اگر شئی در دستش باشد آن را پرت می‌کند و ... در نتیجه متخصص مغز و اعصاب است که تشخیص می‌دهد فرد مبتلا به صرع شده است؛ چرا که خیلی اوقات صرع با دیگر بیماری‌ها اشتباه می‌شود.
آقای دکتر! در ایران چه تعداد بیمار مبتلا به صرع وجود دارد؟
یک میلیون و ۳۰۰ هزار ایرانی مبتلا به صرع هستند
در ایران یک میلیون ۲۰۰ تا یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر دچار صرع هستند. اکنون نیز بسیاری بیماری صرع را جن‌زدگی می‌دانند و دچار عقاید خرافی در این خصوص هستند و دنبال رمال و دعانویس می‌روند و این تفکر متأسفانه در خیلی جا‌ها به خصوص در روستا‌ها حاکم است؛ به طوری که بیمار از درمان دور می‌افتد و همین ممکن است زندگی عادی فرد را دچار اختلال کند.
آقای دکتر! علت اصلی بروز بیماری صرع چیست؟
اختلالاتی در کارکرد الکتریکی مغز به صورت گذرا رخ می‌دهد؛ به طوری که خیلی وقت‌ها به خاطر رشد دوران جنینی باشد و اکسیژن نرسیده و حساس شده باشد؛ یا فرد زایمان خوبی نداشته است و جنین دچار کم اکسیژینی شود. همچنین عفونت دوران نوزادی، ضربه‌های مغزی و بخشی از علل مهم بروز صرع به علت تصادفات دوران جوانی است که سال‌ها بعد ممکن است فرد دچار حملات صرع شود.
عامل آن در سنین مختلف متفاوت است؛ به طوری که از علل ژنتیکی تا عفونت، عروقی، سکته مغزی تومور مغزی و یا بروز تصادفات و آسیب به جمجمه می‌توانند از علل ابتلا به صرع باشد.
اگر کسی دچار حمله‌ای شد و به آن شک کردیم حتماً باید فرد توسط متخصص مغز و اعصاب ارزیابی و بررسی شود و پزشک مطمئن شود که این حملات قابل تکرار است یا خیر؛ چراکه ممکن است فردی بر اثر پایین آمدن قند خون دچار غش و بی‌حالی شود و این حمله صرع نیست؛ زمانی صرع می‌گوییم که فرد چند وقت یکبار دچار حمله شود.
آقای دکتر! بهترین درمان صرع چه نوعی درمانی است؟
بهترین درمان صرع درمان دارویی است که مهمترین و مؤثرترین روش درمانی بوده؛ البته در مواردی که فرد بیمار با دارو کنترل نشود، عمل جراحی نیز برای برخی انجام می‌شود.
نشانه صرع در کودکان
آقای دکتر! میزان شیوع صرع در کودکان و علل بروز آن در این دوره سنی چیست؟
میزان شیوع صرع در کودکان بیشتر است. در کودکان بروز بیماری صرع به علت عفونت‌های نوزادی و مشکلات زایمانی است؛ به طوری که ممکن است فرد دچار مشکل شود و در سنین مدرسه این حملات خیلی شایع است.
مثلا بدون اینکه کودکی دچار تشنج شود یک لحظه دچار خیره‌زدگی و ماتی می‌شود و این تأثیر منفی در درس‌آموزی کودک خواهد شد. برای نمونه کودکی که تا دیروز املای خود را به صورت کامل می‌نوشته امروز کلماتی را جا می‌اندازد که این می‌تواند نشانه صرع باشد.
عامل آن در سنین مختلف متفاوت است؛ به طوری که از علل ژنتیکی تا عفونت، عروقی، سکته مغزی تومور مغزی و یا بروز تصادفات و آسیب به جمجمه می‌توانند از علل ابتلا به صرع باشد.
آقای دکتر! در چه سنینی بیماری صرع شیوع بیشتری دارد؟
در سنین مختلف علل ابتلا به صرع متفاوت است.
در افراد مسن و افراد بالای ۵۰ و ۶۰ سال تشنج‌ها علتش عروقی است؛ مثلاً سکته‌های مغزی و تحلیل رفتن مغز؛ اما در سنین جوانی علت صرع آسیب به جمجمه، عفونت مانند مننژیت باعث صرع می‌شود و در کودکان نیز علت ژنتیکی دخیل است؛ الان نیز نوعی صرع تشخیص دادند که سیستم ایمنی دچار اختلال می‌شود و حملات صرعی روی می‌دهد؛ ضمن اینکه همانطور که در خیلی از بیماری‌ها خود ایمنی را علت بروز بیماری می‌دانیم در صرع نیز این علت وجود دارد و علل برخی صرع‌ها به علت خودایمنی است که فرد دارد.
بیماران صرعی می‌توانند ازدواج کنند
آقای دکتر! آیا مبتلایان به صرع می‌توانند ازدواج کرده و فرزندآوری کنند؟
بله، البته بستگی به نوع صرع دارد. کسی که با دارو کنترل می‌شود می‌تواند ازدواج کرده و بچه‌دار شود و این به بچه انتقال داده نمی‌شود؛ البته زمانی که پدر و مادر هر دو دچار صرع باشند و بیماری آنها از نوع ارثی باشد، احتمال اینکه بچه‌شان دچار صرع شود بیشتر است. اما بیشتر علت صرع علل غیر ارثی است؛ در نتیجه افراد می‌توانند خیال‌شان راحت باشد که بیماری آنها به فرزندان‌شان انتقال داده نمی‌شود.
اما بعضی از بیماران صرع بیماری دائمی دارند که باید به صورت مرتب تحت مراقبت باشند که این افراد محدودیت‌هایی در ازدواج دارند.
مهمترین روش کنترل صرع
آقای دکتر! آیا صرع درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی به معنای کنترل بیماری است که با دارو این حملات را کنترل می‌کند و دو سوم این حملات با دارو قابل کنترل است. البته مواردی نیز وجود دارد که فرد بعد از مدتی مصرف دارو، دارویش قطع شده و بهبودی کامل به دست آورده، اما آنچه که عمدتاً به آن اشاره می‌کنیم کنترل بیماری صرع با دارو است.
بیماران صرعی این غذا‌ها را نخورند
آقای دکتر! مبتلایان به صرع چه غذا‌هایی را باید مصرف کنند و چه غذا‌هایی را نباید مصرف کنند؟ از قدیم الایام به بیماران صرعی توصیه می‌شده که غذای طبع سرد مصرف نکنند؛ این موضوع از نظر علمی درست است؟
باید این نکته را بیان کنم که خیلی تحقیقات اثباتی در خصوص مصرف غذا در بیماران صرع وجود ندارد در فرهنگ ما این موضوع وجود دارد که مبتلایان به صرع غذا‌های با مزاج سرد نخوردند.
بنده به بیماران مبتلا توصیه می‌کنم هر غذایی که احساس کردند حملات آنها را زیاد می‌کند از مصرف آنها پرهیز کنند.
بیماران صرعی غذا‌های با مزاج سرد نخورند
تجربه نشان می‌دهد غذا‌ها با مزاج سرد می‌تواند تشدیدکننده حملات صرع در افراد مبتلا باشد. البته این نقطه را باید تأکید کنم که در کل ریتم خوابیدن و خوراک بهترین کارایی را در کنترل بیماران صرع دارد و بی‌خوابی و داشتن استرس می‌تواند تشدیدکننده بیماران صرع باشد. درخواست ما از وزارت بهداشت این است که باید کمک کند تا این بیماران صرع مقاوم در گروه بیماران خاص قرار گیرند
آقای دکتر! هنگام مواجهه با فرد مبتلا به صرع که دچار حمله صرع شده است چه کاری باید انجام داد؟
وقتی که فرد مبتلا به صرع که غش کرده و دست و پا می‌زند باید دورش را خلوت کرد. ماده غذایی به او ندهیم، چون خطرناک است. فرد دچار مشکل شده را به پهلو روی زمین بخوابانیم تا اگر دچار استفراغ شد داخل ریه فرد نشود؛ ضمن اینکه باید لباس فرد را باز کرده و اگر حمله بیش از ۵ دقیقه طول کشید یا فرد دچار حمله مجددی شد او را به مرکز درمانی برسانیم.
آقای دکتر! شما در انجمن صرع چه خدماتی به این بیماران ارائه می‌کنید؟
انجمن صرع در سال ۷۳ در ایران کار خود را شروع کرده است. مهمترین اقدام ما آگاهی رساندن به جامعه است. فعالیت‌ها در خصوص چاپ کتاب و جزوات زیادی داشته‌ایم؛ ضمن اینکه همکاری‌های با وزارت آموزش و پرورش، هلال احمر، سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت برای آموزش و تحقیقات و همچنین برگزاری همایش‌ها و مشاوره‌های لازم به خانواده برای موضوع ازدواج بیماران صرعی و مسائل مرتبط انجام می‌دهیم.
همچنین دفاع از حقوق بیماران و جلوگیری از ضایع نشدن حقوق بیماران و همکاری با قوه قضاییه در خصوص رسیدگی به مشکلات بیمارانی که کارفرمای آنها، آنها را از کار اخراج کرده اند داریم و در کنار این خدمات حمایت‌های دارویی، دندانپزشکی و درمانی به بیماران ارائه می‌کنیم.
داروی بیماران صرعی کم است/داروی صرعی‌ها تعطیل پذیر نیست
آقای دکتر! به عنوان رئیس انجمن صرع ایران چه درخواست و انتظاری از وزارت بهداشت دارید؟
متأسفانه داروی بیماران صرع به خصوص بیماران مقاوم به درمان که حدود ۴۰۰ هزار نفر هستند به شکلی است که این افراد باید داروی خارجی مصرف کنند و حتی داروی تولید داخل آنها نیز قیمت بالایی دارد و خیلی از دارو‌ها تحت پوشش بیمه نیست.
اکنون دارو برای این بیماران کم است با توجه به اینکه تولید داخل نیز هست، اما با کمبود آن روبه‌رو هستیم و خیلی وقت‌ها داروی مشابه نیز نداریم و تأکید داریم داروی بیماران عوض نشود و در دسترس قرار داشته باشد.
درخواست ما از وزارت بهداشت این است که باید کمک کند تا این بیماران صرع مقاوم در گروه بیماران خاص قرار گیرند و در خصوص دسترسی و وجود داروی بیماران مبتلا به صرع تلاش کنند. مثلاً برخی از بیماران مبتلا به صرع با داروی خاص و تولید شرکت خاصی قابل کنترل است که در صورت نبود همین داروی ایرانی و عوض شدن شرکت تولید کننده فرد دچار مشکل می‌شود؛ در نتیجه باید به این نکته توجه کنیم که نیاز بیماران صرع به دارو زمان ندارد؛ چراکه می‌تواند در صورتی که دارو در مقطعی نباشد فرد را دچار تشنج کرده و حتی جان او بگیرد.
منبع: فارس
ولی همه صرع ها ، تشنج دارند