مقایسه یک عادت و روش رایج، برای تعیین کیفیت عملکرد کودک است. شاید تفاوت وزن کودک با سایر بچه‌ها در بدو تولد، اولین چیزی باشد که مورد مقایسه قرار می‌دهیم. می‌بینید ما همینقدر زود شروع به این کار می‌کنیم! بعد ممکن است به سراغ میزان ساعت خواب و بیداری نوزاد، شدت گریه، شیر خوردن و ... برویم. درک تفاوت ها، توجه به کودک و تامین نیاز‌های او به شیوه‌ای مختص خودش مفید است. با این وجود زمانی که رنگ و بوی مقایسه به خود می‌گیرد، آسیب‌های جبران ناپذیری به همراه دارد.
شما نمرات فرزندتان را با سایر بچه‌ها مقایسه می‌کنید، آن هم نه فقط با همکلاسی هایش! بلکه با بچه‌های همسایه، اقوام، دوستان و حتی تا دوران تحصیل خود و همسرتان هم پیش می‌روید! سپس تعیین می‌کنید که آیا موفقیت‌های تحصیلی فرزندتان معمولی ست، بهتر است یا عالی. سپس کودکی را انتخاب می‌کنیم و به عنوان مرجع مقایسه به او متوسل می‌شویم تا برای فرزند خود ایجاد انگیزه کنیم! مثلا: ببین! ارزشیابی علوم دختر خاله ات بسیار خوب شده یا پسر همسایه طبقه اولی، همون که با تو می‌اومد استخر، مدال طلای شنا گرفته یا از بچه‌های دیگه یاد بگیر، به جای اینکه همه اش سرت توی گوشی و پلی استیشن باشه، از کلاسهات استفاده کن قطعا شما قصد آسیب رساندن به فرزند خود را ندارید و دلسوزترین فرد برای او هستید. اما ناآگاهانه با این اظهارات کلامی به او ضرر می‌زنید.
درواقع مقایسه با دیگران، یک کار بی فایده است و باعث استرس شما و فرزندتان میشود. اما مقاومت در برابر اشتیاق این کار، سخت است هیچ دو کودکی کاملا یکسان نیستند، حتی دو قلو‌های همسان! آنها سرعت رشد، استعداد‌ها و علایق مختلف و نقاط قوت و ضعف متفاوتی دارند. والدین با ابراز ناراحتی از عملکرد ضعیف فرزندان یا لاف زدن در مورد دستاورد‌های خود می‌توانند اعتماد به نفس و عزت نفس را در فرزند خود ایجاد یا از بین ببرند.
عواقب مقایسه کردن کودکان
مقایسه کردن کودکان آسیب‌های روحی جدی به آنها وارد می‌سازد. از بین رفتن اعتماد به نفس کودک و ایجاد خشم و کینه در دل مهربان آنان نتیجه تلخ برای این رفتار نادرست والدین است. برای اینکه فرزندانتان را با کودکان دیگر مقایسه نکنید، دلایل زیادی وجود دارد. این مقایسه چه با خواهر و برادر‌های او باشد و چه با بچه یکی از آشنایان، قرار دادن فرزندتان در معرض اینگونه مقایسات، اعتمادبه نفس آنها را به شدت خدشه‌دار کرده و باعث میشود احساس حقارت کنند. باوجود این، بسیاری از والدین وقتی می‌بینند فرزندشان به خوبی بچه‌های دیگر نیست، دست به این مقایسه‌ها می‌زنند!
مقایسه یک دزد شادی است. برخی اظهارنظر‌ها و مقایسه‌های ظاهراً بی ضرر می‌تواند برای بچه‌ها مضر باشد. در اینجا به تعدادی از آسیب‌های مقایسه اشاره کرده ایم. این یادداشت را دنبال کنید و با فرزندان خود آگاهانه‌تر رفتار کنید
۱) ایجاد استرس
اگر کودک مرتباً مقایسه شود، احساس فشار می‌کند. سپس تلاش می‌کند والدین خود را راضی کند، عدم توانایی در انجام این کار می‌تواند او را مضطرب کند. وظیفه ما به عنوان والدین، این نیست که برای انجام کار‌ها او را تحت فشار قرار دهیم و مضطرب و بیخوابش کنیم. بلکه اگر او دچار مشکلی شده و بر عملکردش تأثیر گذاشته، بنشینید و با او صحبت کنید. در نتیجه با هم راه حل‌هایی را طراحی و امتحان کنید
۲) کاهش عزت نفس و احساس ارزشمندی
وقتی شروع به مقایسه می‌کنید، کودک باور می‌کند که دیگران از او بهتر هستند. در نتیجه با خود می‌گوید: من عملکرد خوبی ندارم. نمی‌توانم انتظارات والدینم را برآورده کنم پس من پسر/ دختر دوست داشتنی و ارزشمندی نیستم. من به اندازه کافی خوب نیستم. این احساس برای رشد شخصی و تحصیلی کودک بسیار مخرب است
۳) پرهیز از حضور در اجتماع
اگر کودک شما به طور مداوم مورد مقایسه یا تمسخر قرار گیرد، از تعامل با دیگران و حتی همسالان خود، اجتناب می‌کند؛ بنابراین به مرور تبدیل به فردی منزوی و گوشه گیر میشود
۴) سرکوب استعداد‌ها
کودکی را در نظر بگیرید که استعداد نقاشی دارد، ولی والدین آن را نادیده گرفته و او را به سمت دیگری مثل شنا سوق می‌دهند و تلاش می‌کنند با مقایسه‌ی با دیگران به او انگیزه بدهند. در چنین موقعیت کودک دچار تعارض میشود. زیرا ممکن است برای جلب نظر والدین استعداد نادیده انگاشته خود را سرکوب کند و با بی میلی شنا را ادامه دهد و در این زمینه هم موفقیتی کسب نکند
۵) کاهش دغدغه مندی
اگر استعداد‌ها یا موفقیت‌های کودک به طور مداوم نادیده گرفته شود، ممکن است او دیگر حتی زحمت نکشد که توجه شما را جلب کند. زیرا شما به وضوح کودک دیگری را که موفقیت‌های “مناسب تری” دارد، به او ترجیح می‌دهید. در نتیجه تبدیل به فردی بی دغدغه میشود که برای حل مسائل و پذیرش مسئولیت‌های زندگی تلاشی نمی‌کند
۶) فاصله گرفتن از والدین
واضح است که اگر کودک نسبت به خواهر و برادر، پسر عمو، دوستان یا همسایگان مرتبا مقایسه شود، آشکارا نتیجه می‌گیرد که برای شما فردی غیرقابل قبول است و شما از او ناراضی هستید. در نتیجه شما منبع آزار او شوید و او سعی کند فاصله خود با شما را حفظ کند؛ بنابراین ممکن است کودک، احساس ناامنی کند و اعتماد خود را از دست دهد. در نتیجه در دوران نوجوانی و بلوغ، مشکلات رفتاری و ناسازگاری‌های بیشتری را تجربه خواهید کرد
۷) افزایش رقابت بین خواهر و برادر‌ها
یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که والدین باید مراقب مقایسه فرزندان خود با یکدیگر باشند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که باور‌های والدین در مورد فرزندان، ممکن است بر رشد آنها تأثیر بگذارد. برای والدین سخت است که تفاوت‌های بین فرزندان خود را متوجه شوند یا به آنها فکر کنند، این امری طبیعی ست. اما برای کمک به موفقیت همه کودکان، والدین باید به جای مقایسه بر شناخت نقاط قوت هر یک از فرزندان خود متمرکز شوند.
هنگامی که به جای تمجید ویژگی‌های منحصربفرد هریک از فرزندان، شروع به مقایسه می‌کنید، ممکن است فرزند شما مخفیانه، شروع به نفرت از خواهر و برادر خود کند. این ممکن است او را به سمت رفتار پرخاشگرانه، دعوا و حتی ضرب و جرح یکدیگر سوق دهد. در نتیجه دعوا‌های خواهر و برادری شروع شود. همچنین در حال انتقال این پیام هستید که کودکی دوست داشتنی‌تر است که کار‌ها را بهتر انجام دهد و این موفقیت بچه هاست که آنها را محبوب می‌کند نه صرف وجود آنها. در نتیجه، ممکن است کودک شروع به تحقیر و سرزنش خودش کند.
در زیر به دلایل مهمی دیگر اشاره می‌کنیم که به شما نشان می‌دهد چرا نباید فرزندتان را با دیگران مقایسه کنید.
تربیت کودک با اعتماد به نفس بالا
یک نکته مهم برای تربیت کودک با اعتماد به نفس بالا این است که مقایسه کردن کودک‌تان با دیگران را به کل حذف کنید. نتایج ناخوشایند این نوع رفتار را در ادامه می‌خوانید.
موجب از بین رفتن اعتمادبه نفس کودک میشود
یکی از مهمترین دلایلی که نباید فرزندتان را با بچه‌های دیگر مقایسه کنید این است که بر اعتمادبه نفس آنها اثر منفی خواهد گذاشت. آیا دوست دارید خودتان را مدام با دیگران مقایسه کنند؟ بیشتر مشکلات مربوط به ضعف اعتمادبه نفس در کودکی ریشه دارد، بنابراین کاری نکنید که آنها احساس کنند از دیگران پایین‌تر هستند.
استعداد‌های او را کود می‌کند
هر کودک یک فرد خاص است و استعداد‌ها و توانایی‌های خاص خودش را دارد. چه اهمیتی دارد که یک کودک در موسیقی استعداد دارد و دیگری ندارد؟ آن کودک ممکن است در ورزش استعدادی فوق العاده داشته باشد یا عاشق کتاب خواندن باشد. هیچکدام از این استعداد‌ها بهتر از دیگری نیست، همانطور که هیچ بچه‌ای از بچه‌ای دیگر برتر نیست. به هیچ عنوان نباید طوری رفتار کنید که احساس کنند باید سعی کنند شبیه دیگران باشند.
خشم او را برمی انگیزد
مقایسات مستقیم باعث عصبانی شدن بچه‌ها میشود. وقتی برایشان مشخص میشود که به اندازه کافی خوب نیستند، نه تنها حس تلخی و ناراحتی نسبت به شما پیدا می‌کنند بلکه نسبت به آن خواهر و برادر و یا دوست هم همین حس ناراحتی و عصبانیت در آنها ایجاد میشود. آیا واقعاً می‌خواهید بین بچه‌هایتان خصومت ایجاد کنید؟ مطمئناً نه. پس از مقایسه کردن آنها با همدیگر خودداری کنید، حتی اگر تصور کنید متوجه آن نمی‌شوند، چون ممکن است کسی به اطلاع آنها برساند.
در دلش می‌ماند
شاید تعجب کنید وقتی بفهمید که خاطرات این مقایسات تا چه مدت می‌تواند در ذهن فرزندتان بماند. مدت زمانی طولانی بعد از آخرین باری که به خاطر می‌آورید به فرزندتان گفته باشید، «چرا تو نمی‌تونی مثل برادرت باشی؟»، فرزندتان به خاطر خواهد داشت که چقدر احساس حقارت کرده است. این پیام خیلی زود در آنها ماندگار میشود، حتی اگر واقعاً در آن لحظه منظور خاصی نداشته باشید.
پیش گویی کامبخش ممنوع
این هم خطراتی دارد. فرزندتان به مرور زمان این پیام را که به اندازه کافی خوب نیستند جذب کرده و کم کم آن را باور می‌کنند. اگر قرار نیست موفق شوید اصلاً چرا باید چیزی را امتحان کنید؟ و این دقیقاً همان اتفاقی است که می‌افتد. با این روش فرزندتان را فقط برای شکست آماده می‌کنید.
با سرعت خودشان رشد می‌کنند
دوران کودکی مسابقه‌ای برای اول شدن نیست. بچه‌ها با سرعت خودشان رشد می‌کنند. اما بیشتر اوقات والدین وقتی می‌بینند که فرزندشان در همان سن فرزند دوستشان راه می‌افتد یا به زبان می‌افتد، نگران می‌شوند. هیچ برنامه زمانی برای رشد کودکان وجود ندارد، به همین دلیل هیچ جای نگرانی نیست. مطمئن باشید که به زمان خودشان رشد خواهند کرد.
خودخواهی کودک را نتیجه می‌دهد:
برعکس این مقایسات هم همینطور است. عاقلانه است که فرزندتان را به طریق مثبت هم با دیگران مقایسه نکنید. دوست دارید فرزندتان طوری بزرگ شود که تصور کند از بقیه آدم‌ها برتر است؟ تحسین کردن بچه‌ها کار خوبی است، اما باید مراقب باشید که به طور مداوم به آنها نگویید که از بقیه بچه‌ها بهتر و بالاتر هستند. اگر بخواهید آنها را خودخواه و متکبر بار بیاورید هیچ لطفی در حقشان نکرده اید.
مقایسه کردن فرزندتان با دیگران تصویری منفی از خودشان به آنها می‌دهد.
پدر یا مادر بودن یک مسابقه نیست و لازم نیست به بقیه والدین نشان دهید که فرزندتان چقدر بهتر از بقیه است یا نگران باشید که بقیه بچه‌ها بهتر از بچه شما هستند. فقط باید با محبت آنها را تشویق کنید که خودشان را باور داشته باشند و کمکشان کنید که توانایی‌های خودشان را کشف کنند.
چطور از مقایسه کردن دست بکشیم؟
در حالیکه ما در تمام مدت عمرمان مورد مقایسه قرار گرفته ایم، این رفتار تبدیل به یک عادت شده است. در نتیجه تغییر آن بسیار دشوار است. راهکار‌های زیر کمک می‌کند تا مقایسه کردن را متوقف کنیم
یک) نقاط قوت او را تحسین کنید
هرگاه کودک شما عملکرد مثبتی داشت و کار‌های خود را به درستی انجام داد، او را تشویق کنید.
دو) او را فقط با خودش مقایسه کنید
هر فردی اجازه دارد خودش را فقط با خودش مقایسه کند. این بدین معنی ست که اگر خواستید عملکرد تحصیلی، ورزشی، هنری و یا مهارت‌های کودک را ارزیابی کنید توانایی‌های او را با توانایی‌های خود کودک در گذشته مقایسه کنید.
مثلا وقتی که کودک از مدرسه بر می‌گردد و به شما می‌گوید که در درس ریاضی نمره ۱۸ گرفته شما می‌توانید دو عکس العمل نشان دهید
عکس العمل غلط: ۱۸ شدی؟ علی (شاگرد اول کلاس) چند شد؟
عکس العمل صحیح: ۱۸ شدی؟ آفرین! نسبت به آزمون قبل یک نمره بیشتر شدی
اگر کودک نمره بهتری نسبت به قبل خود کسب نکرده تلاش او برای آزمون را تحسین کنید. اما مقایسه نکنید. این کار باعث ایجاد اعتماد به نفس در او میشود.
گاهی فرزندان بعد از شنیدن این جملات خودشان دست به مقایسه می‌زنند. مثلا
فرزند: آره من ۱۸ شدم، ولی علی ۲۰ شد. من نتونستم ۲۰ بگیرم
عکس العمل درست والدین در این شرایط این است: کار خود را در آن لحظه رها کنید و کنار کودک بروید و به چشم‌های او نگاه کنید و با لحنی آرام و مهربان نامش را صدا بزنید و بگویید: شایان! من ازت می‌خوام که دیگه خودت رو با هیچ کس مقایسه نکنی! تو فقط اجازه داری عملکرد خودت رو با عملکرد قبلی ات مقایسه کنی
سه) از کودک حمایت کنید
در بین صحبت‌های خود با فرزندتان، از او بپرسید که آیا به کمک نیاز دارد تا از او حمایت کنید؟ به او اطمینان دهید که شما به عنوان والدین در انجام کار‌ها او را حمایت خواهید کرد
چهار) انتظارات واقع بینانه داشته باشید
اگر دخترتان استعداد نویسندگی دارد و می‌خواهد نویسنده شود، او را مجبور نکنید بخاطر اینکه بیشتر اقوام شما مهندس هستند، این رشته را انتخاب کند. او ممکن است باهوش، اما فاقد استعداد و علاقه ریاضی باشد
پنج) او را بدون قید و شرط دوست بدارید
اگر فرزند شما نتوانست نمره خوبی کسب کند، به او این احساس را ندهیدکه شما را ناامید یا شرمنده کرده است. همیشه از فرزند خود حمایت کنید. با او گفتگو کنید و او را به تمرین بیشتر تشویق کنید. همیشه از تلاش‌های او قدردانی کنید. به او بگویید که او را همین طوری که هست، دوست دارید
شش) الگو سازی کنید
اگر در نزدیکان خود فردی با ویژگی‌های مثبت هست که دوست دارید فرزندتان صفات او را داشته باشد، می‌توانید اینگونه عمل کنید. در حالی که فرزندتان صدای شما را می‌شنود، همسرتان را مخاطب قرار دهید و درباره ویژگی‌های مثبت آن شخص صحبت کنید. معمولا بچه‌ها در این موارد شروع به تقلید آن ویژگی‌های مثبت می‌کنند
هفت) به او گوش دهید
اگر فرزندتان شکایت دارد که “شما همیشه طرف دیگری هستید” یا “همیشه از پسرعمو حمایت می‌کنید نه من”، پس به احساسات او توجه کنید، شاید اعمال شما – کلامی یا غیرکلامی این احساسات را درون او ایجاد کرده است! در این مورد بیشتر دقت کنید
به خاطر داشته باشید، نه شما می‌توانید یک مادر/پدر کامل باشید و نه فرزندتان می‌توانید یک پسر/دختر کامل در تمام زمینه‌های دانشگاهی، ورزشی یا اجتماعی باشد. همه انسان‌ها باید با چالش‌های مختلفی روبرو شوند. اگر عمیق فکر کنید، دو فرزند شما در مجموعه توانایی‌ها و مهارت هایشان متفاوت هستند. فقط به خاطر آنچه که هستند به فرزندان خود افتخار کنید و عشق خود را به آنها هدیه دهید. همانطور که ابتدای یادداشت گفتیم، مقایسه دزد شادی ست؛ بنابراین لذت کودکی فرزند خود را سرقت نکنید. به او فضایی برای رشد دهید
شما چطور؟ آیا والدینتان در کودکی شما را با کودکان دیگر مقایسه می‌کرده‌اند؟ اگر اینطور است، فکر می‌کنید این مقایسه‌ها چه تاثیری بر شخصیت شما داشته است؟
منبع: روان نیک و نمناک