نحوه تهیه آش پشتِ پایی و نان پشتِ سری در شهر تاریخی نراق

واژه‌های پشت پا و پشت سر علاوه بر معنی لغوی که دارند اگر کلمه‌ای یا حروفی به عنوان پسوند یا پیشوند به آن‌ها اضافه شود معنی آن‌ها تغییر می‌کند و تقریبا حالت گویش به خود می‌گیرد مانند پشت سری و پشت پایی و ...

واژه‌های پشت پایی و پشت سری هر دو از گویش‌های محلی شهر نراق بوده و هر کدام برای خود معنی خاص خویش را دارد، واژه پشت سری در ارتباط با پخت نان خانگی که در قدیم در خانه‌های نراق مرسوم بود کاربرد داشت که به مرور زمان وبا تولید نان صنعتی و عدم پخت نان خانگی این واژه منسوخ شد.

در قدیم در تمام خانه‌های نراق یک مطبخ (تنورخانه) وجود داشت و نان مصرفی نراق از طریق این تنور‌ها که توسط بانوان پخت می‌شد تامین می‌شد.

معمولا پخت نان خانواده با توجه به میزان آرد مصرفی تا عصر آن روز طول می‌کشید، در این اثنا برخی از خانواده‌ها که نیاز به پخت نان کمتری در حد یک مَن یا دو مَن سنگ شاه یا بیشتر داشتند از قبل با نانوا هماهنگ می‌کردند که اگر وقت اجازه می‌دهد این مقدار آرد را پشت سر صاحب خانه خمیر کند یعنی بعد از پایان کار صاحب خانه این مقدار نان را بپزد، این عمل را به اصطلاح نان «پشتِ سری» می‌گفتند.
از مزایای این کار این بود که تنور برای پخت بعدی گرم بود و نیاز به گرم کردن مجدد نداشت و اگر نیاز هم بود با مقدار کمی هیزم تنور را داغ و نانوا شروع به پختن می‌کرد. در پایان کار هم نانوا نان‌های آخر تنوری را به تنور می‌چسباند و درِ تنور را می‌گذاشت.

نان آخر تنوری را به گویش محلی «کوله مال» یا دوباره پزی می‌گفتند، به این معنی که خمیری که موقع چسباندن نان به داخل تنور می‌افتاد و آغشته به خاکستر می‌شد، جمع آوری می‌کردند و در پایان کار مجددا چنگ می‌زدند و در صورت لزوم آرد اضافه می‌کردند و زمانی که آتش تنور خاکستر می‌انداخت همه نان‌ها را به تنور می‌چسباندند و در تنور را می‌گذاشتند.

این نان‌ها معمولا حجیم و به اندازه یک بشقاب کوچک بود و با حرارت ملایم و زمان طولانی کاملا مغز پخت می‌شد و برشته می‌گردید، این نان برای افرادی که از مشکلات گوارشی رنج می‌بردند مناسب بود.

این نان را قبل از مصرف با کمی آب مرطوب می‌ساختند و با چای و پنیر مخصوصا عصرانه میل می‌کردند.

این واژه اگر پیشوند آش به خود بگیرد تبدیل به نام یک غذای سنتی ایرانی می‌شود که آش پشت پایی نام دارد، آش پشت پایی گونه‌ای آش و سنتی ایرانی بین عامه است و پخت آن در شهر نراق هم از قدیم مرسوم است.

به این ترتیب که خانواده شخص مسافر، سه روز پس از رفتن او این آش را می‌پزند و به خویشاوندان، همسایگان و فقرا می‌دهند و اعتقاد دارند برای مسافر شگون دارد و به سلامتی از مسافرت بر می‌گردد.

به این آیین و رسم آش پشت پایی می‌گویند، این آش مانند آش‌های معمولی دیگر از حبوبات و سبزیجات مرسوم آش به همراه ادویه و کشک تهیه می‌شود و با پیاز داغ و نعناع داغ تزیین می‌گردد و یکی از آش‌های سنتی کهن شهر نراق است.

منبع: فارس