مله، پنبه‌ای با رنگ قهوه‌ای است که در خراسان جنوبی تنها در شهرستان خوسف دیده می‌شود و بعد از فرآوری و تبدیل آن به پارچه، به دست خارجی‌ها می‌رسد.
این پنبه به دلیل شباهت زیادی که به رنگ خاک بند سار‌هایی دارد که در آن کشت می‌شود به آن خاک مل می‌گویند؛ به این پنبه قهوه‌ای رنگ هم مله می‌گویند.
این پنبه به دلیل قهوه‌ای بودنش به نام مله مشهور شده است، اما گاهی به رنگ‌های کرمی و قهوه‌ای روشن نیز دیده می‌شود که از مزایای مهم این پنبه می‌توان به ارگانیک و لطیف بودن آن اشاره کرد.
هم اکنون ۱۰ هکتار از زمین‌های زراعی شهرستان خوسف زیر کشت پنبه مله است و ۹۰ نفر در چرخه مله بافی مشغول به کار هستند.
پائیز فصل به بار نشستن پنبه مله
با رسیدن فصل پاییز کار و تلاش مله کاران خوسفی هم بیشتر می‌شود و زمان برداشت دسترنج شان فرا می‌رسد.
سری به مزارع پنبه مله شهرستان خوسف زدیم قلی زاده مله کار خوسفی به ما می‌گوید: از فروردین تا اردیبهشت زمان کاشت پنبه مله و از پائیز نیز زمان برداشت آن است.
او علت روییدن پنبه مله در شهرستان خوسف را وجود خاک مرغوب در این شهرستان می‌داند و اضافه می‌کند: لطیف بودن، سازگاری با محیط و گرم بودن از مزایای این نوع پنبه است.
پارچه‌های مله خاصیت درمانی دارند و از سوزانده پنبه مله برای تولید سرمه چشم نیز استفاده می‌شود، ازسوی دیگر این پارچه به دلیل خاصیت بالایی که دارد در زمستان‌ها گرم و در تابستان‌ها خنک است.
این مله کار خوسفی در خصوص وضعیت برداشت محصول پنبه مله نیز گفت: امسال وضعیت پنبه مناسب است؛ پارسال نیز ۵ تن پنبه مله از زمین‌های شهرستان خوسف برداشت شد.
بیشتر بخوانید
هم اکنون هر مَن پنبه با کالک را بین ۲۸ تا ۳۰ هزار تومان خریداری می‌کنند. گویا امسال قیمت‌های این پنبه بهتر شده، اما بازهم نیاز است تا قیمت این پنبه با ارزش افزایش یابد تا دل کشاورزان به محصولشان بیشتر از قبل گرم شود و هزینه‌های دخل و خرجشان به هم بخورد.
کوسن‌های مله‌ای در خانه مالزی‌ها
پنبه‌های مله بعد از برداشت در شهرستان‌های بیرجند و خوسف فرآوری می‌شود و در داخل و خارج از کشور به فروش می‌رسد.
خانم هادربادی یکی از فعالان عرصه پنبه مله در شهرستان خوسف می‌گوید: بعد از آنکه پنبه مله را از مله کار خریداری کردیم در کارگاه‌های تولیدی به فرآوری آن می‌پردازیم.
او افزود: پنبه مله بعد از فرآوری به نخ و بعد از آن پارچه تبدیل می‌شود و از پارچه آن برای تولید کوسن، قدیفه، سجاده و لباس استفاده می‌شود.
دبیرِ خانه شهر ملی مله بافی خوسف با بیان اینکه تعدادی کوسن و قدیفه به گردشگرانی از کشور‌های مالزی و سوئیس فروخته شده است اظهار کرد:، چون قیمت این پارچه‌ها بالاست مشتری خاص خودش را دارد و کمتر کسی طالب خریدن آن است و بیشتر کاربری لوکس دارد.
از خانم هادربادی در خصوص مشکلات تولید کنندگان پرسیدیم که گفت: تولید پارچه مله به دلیل آنکه بیشترروند تولید با دست است به زمان طولانی نیاز دارد و از سوی دیگر نیز تولید کننده برای پرداخت هزینه‌های تولید نیاز به دریافت تسهیلات ارزان قیمت و کم بهره دارد.
هم اکنون در خراسان جنوبی ۴ تولید کننده در حال فرآوری محصول پنبه مله هستند که به تولید پارچه، کوسن، لباس و ... می‌پردازند.
از ابتدای سال ۹۰۰ متر پارچه به ارزش ۲۹۰ میلیومان تومان به فروش رسیده است.
پنبه مله دارای قدمت کاشت بیش از ۳۰۰ سال در منطقه خوسف خراسان جنوبی است، پنبه مله علاوه بر حفظ سرمایه ملی و فرهنگی، در توسعه صنایع دستی و پارچه بافی استان نقش بسزایی دارد.
صالحی مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف می‌گوید: بعد از چیدن پنبه صنعتگران، جداسازی غوزه و چله کشی پنبه را انجام می‌دهند و وقتی پنبه را چوب می‌زنند نخ مرغوبی به دست می‌آید و برای بافندگی آماده می‌شود.
او افزود: حدود ۹۰ نفر در چرخه مله بافی در بخش‌های حلاجی، نخ ریسی، بالشت زنی، رنگرزی سنتی، چله کشی مله، بافت رودوزی‌های سنتی و تبدیل به محصول نهایی با هدف جلوگیری از خام فروشی مشارکت دارند.
صالحی عنوان کرد: بانوان این خطه کویری، تولیدات پارچه مله را در گذشته‌های دور در صندوق‌های جهیزیه نوعروسان می‌گذاشتند و این رسمی مرسوم بود.
مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف تصریح کرد: علاقمندان به تولید و فعالیت در چرخه مله می‌توانند به شهر خوسف خیابان مطهری ۱۵ دبیرخانه شهر ملی مله مراجعه کنند.
پنبه مله پس از سال‌ها ناآشنا بودن به همت مسئولان استان در تیر ۹۷ به شماره ۱۶۲۳ در فهرست میرات معنوی کشور ثبت ملی و در ۳۱ تیر ۹۸ شهر خوسف به عنوان شهر مله بافی ثبت ملی شد.
پرونده شهرملی پارچه بافی مله درقالب کتابچه‌ای به دوزبان فارسی و انگلیسی برای جهانی شدن راهی میراث فرهنگی استان شده است و در انتظار جهانی شدن است.
پنبه مله تنها در شهرستان خوسف رویش می‌شود و یک ظرفیت بی نظیر نه تنها برای شهرستان خوسف که برای خراسان جنوبی است و می‌تواند یکی از عوامل مهم اشتغالزایی و رونق بخشی در این منطقه باشد
در این بین نیاز است تا مسئولین هم همراه با تولید کنندگان باشند و با ارائه تسهیلات کم بهره به تولید کنندگان و فعالان پارچه بافی، آن‌ها را در زمینه تولید این پارچه‌های مرغوب و با ارزش یاری کنند.
گزارش از ز هرا رضوانیان