در روز های اخیر خبرهایی از کاهش سهم محصولات ایرانی در بازار عراق و پیشی گرفتن ترکیه در این کشور منتشر شده است.
آقای جهانبخش سنجابی شیرازی، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق گفت: اگر آمار شش ماهه امسال را بررسی کنیم، تقریبا ۳ میلیارد و ۳۸۲ میلیون دلار به کشور عراق صادرات داشتیم. در مدت مشابه، یعنی در شش ماهه اول سال ۱۴۰۰، میزان صادرات ۳ میلیارد و ۸۴۰ میلیون دلار بوده که کاهش حدودا ۱۲ درصدی را به لحاظ ارزش حجم صادرات نشان می‌دهد.
سنجابی شیرازی می گوید: اگر آمار یک ساله ۱۴۰۰ را بررسی کنیم تقریبا نزدیک به ۹ میلیارد دلار آمار صادرات ما به عراق بوده است. یعنی به طور متوسط در هر ماه ۷۵۰ میلیون دلار به این کشور صادرات داشتیم. در شش ماهه اول امسال اگر میزان صادرات را تقسیم بر شش کنیم متوسط آمار ماهیانه ما ۵۶۰ میلیون دلار می‌شود و چیزی در حدود ۱۹۰ میلیون دلار به طور ماهیانه نسبت به سال گذشته کاهش ارزش صادراتی داشتیم. در شهریور ماه این نقطه نگران کننده‌تر شده است، زیرا در این ماه صادرات به عراق ۴۲۱ میلیون دلار بوده که نشان می دهد در شهریور ماه امسال نسبت به شهریور سال گذشته هم کاهش داشتیم.
دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با اشاره به تاثیرگذاری تورم جهانی گفت: نسبت به سال گذشته ارزش بیشتری نسبت به حجم ثابتی از کالا برای واردات پرداخت می کنیم که آمار واردات این موضوع را ثابت می‌کند. ارزش کالای وارداتی ما در حدود ۲۲ درصد در هر تن نسبت به سال گذشته افزایش داشته و ما گران‌تر کالا‌ها را خریداری کرده ایم. وقتی وزن را وارد این مولفه‌ها می‌کنیم مشخص می‌شود که از نظر وزن کالای صادراتی هم کاهش ۱۵ درصدی داشتیم، اگرچه در ارزش صادرات با رشد مواجه بودیم. این مسئله نشان می‌دهد با رشد کاذب ناشی از قیمت‌های جهانی روبرو هستیم.
او در خصوص افزایش سهم ترکیه در بازار کشور عراق گفت: ترکیه طی بیست سال گذشته به جز یکی دو سال، شریک بالاتری نسبت به ما در بازار عراق بوده است. اگرچه عراق دومین یا سومین شریک تجاری ما بوده، اما ما هیچ وقت به رتبه‌ای بالاتر از شریک سوم تجاری عراق دست پیدا نکردیم و همیشه ترکیه شریک اول و دوم بوده است. در سال ۲۰۲۲ با رشد جهشی صادرات ترکیه به عراق و همینطور صادرات رو به رشد چین به عراق مواجه بودیم. به طوری که در آمار هفت ماهه اول سال میلادی که تا پایان مرداد ماه را پوشش می‌دهد، چینی‌ها بیش از ۷.۵ میلیارد دلار کالا به عراقی‌ها دادند و ترکیه هم طبق آمار بیش از ۸ میلیارد دلاربه عراق صادرات داشته است.
سنجابی شیرازی به تشریح دلیل اولویت داشتن محصولات ترکیه برای عراق پرداخت و گفت: وقتی ارزش لیر ترکیه کاهش پیدا می‌کند این یک فرصت برای صادرکنندگان است و تاجران این کشور از این فرصت افزایش تورم داخلی نهایت بهره وری برای افزایش صادرات را انجام دادند. این به آن معناست که عراقی‌ها عملا کالا را نسبت به سنوات قبل ارزان‌تر دریافت کردند.
او گفت: همزمان با این داستان ما در کشور با سه موضوع روبرو بودیم. تا قبل از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، صادرات بخش زیادی از کالا‌های مورد نیاز عراقی‌ها از کشور ممنوع شده بود. بخش زیادی از کالا‌هایی که ما در نیمه اول سال به عراق صادر می‌کنیم، امسال به دلیل وضعیت کشاورزی مناسب عراقی‌ها دچار ممنوعیت واردات فصلی شد. نکته سوم این است که در فهرست تفکیکی آمار صادرات گاز وارد نشده و در شش ماهه دوم شاهد افزایش ارزش صادراتی خواهیم بود.
سنجابی شیرازی می گوید: در نهایت می‌توان رشد سهم بازار چینی‌ها و ترک‌ها را یکی از علل کاهش سهم ایران در بازار عراق دانست. اگرچه ارزش پول ملی ما هم کاهش پیدا کرده، اما قیمت کالای ما در داخل افزایش پیدا کرده و هر چقدر قیمت کالای داخلی ما افزایش پیدا کند، ضریب سودآوری برای تاجر عراقی کاهش پیدا می‌کند و به دنبال منبع دیگری برای تامین کالای مورد نیازش می‌گردد.
به گفته سنجابی شیرازی، به منظور بهبود شرایط تجارت با عراق، باید چند تغییر اساسی در سازوکار خود در مورد تجارت با عراق بدهیم. اولین تغییر در بخش زیرساخت‌های تجاری است زیرا نمی‌شود به این شکل ادامه داد. عمده تجارت ما با عراقی‌ها بازارچه‌ای است و کمتر تجارت مبتنی بر مرز‌های رسمی داریم.
او می گوید: از فروش دم کارخانه و تجارت پیله وری باید به سمت ایجاد شرکت‌های بزرگ برای تامین و توزیع کالا‌های ایرانی در عراق حرکت کنیم و همینطور برای تولیدکنندگان بزرگ ایجاد انگیزه کنیم که خودشان صادرکننده باشند. در مرحله بعدی باید به سرعت ظرفیت تولید مشترک و تجارت مشترک را تقویت کنیم و از طریق نشست‌های تجارت مشترک سهم خود را در بازار عراق تثبیت کنیم.