با چند تا از همسایه‌ها روی صندلی پارک نشسته بودیم مشغول صحبت. یک نفس راحتی کشیدم و رو به خانم‌های همسایه گفتم بالاخره فرصتی شد تا بچه‌ها را از آپارتمان بیرون بیاوریم تا مشغول بازی‌های پر تحرک‌تری شوند. هنوز جمله ام تمام نشده بودکه یک مرتبه دخترم با چشمان گریان به سمتم آمد، در حالیکه سر زانوهایش زخمی شده و عروسکش هم خاکی بود. ترسیدم. از او پرسیدم چی شده؟ با آب و تاب شروع به تعریف کرد که یکی از دوستانش او را کتک زده و عروسکش را هم زیر پا لبه کرده است.
از اینکه دخترم را در این موقعیت می‌دیدم خیلی عصبانی شده بودم، اما از طرفی هم دوستانش کسانی بودند که مادرهایشان در حال صحبت با من بودند، آن‌ها هم ناراحت شدند و گفتند که الان بچه هایشان را کتک می‌زنند. کمی مکث کردم، دستی روی سر مائده کشیدم تا به اعصابم مسلط شوم، از آن خانم‌ها هم خواستم که آرامششان را حفظ کنند، بعد هم دست دخترم را گرفتم و به او گفتم که اشک هایش را پاک کند و پیش دوستانش برویم تا ببینیم که چه شده؟ وقتی به زمین بازی رسیدیم، بچه‌ها هر کدام مشغول بازی بودند. به مائده گفتم: «بگو کدام یک از دوستانت تو را کتک زده؟» او هم به یک نفر اشاره کرد. بسمت این پسر رفتم و کار اشتباهش را به او متذکر شدم، بعد هم گفتم که حق ندارد دست روی هیچ بچه‌ای بلند کند و در نهایت هم از مائده باید عذرخواهی کند.
آن پسر به جای عذرخواهی گفت: «حقش بوده، چرا عروسکش را به من نداد؟» مائده که با حضور من جرأت گرفته بود، گفت: «عروسک خودم است، دلم نمی‌خواد عروسکم رو به کسی بدم.» من هم به او گفتم: «وسیله هر کسی برای خودش است و اگر دوست داشته باشد برای بازی به دیگران می‌دهد، و دیگران حق ندارند که بچه‌های دیگر را کتک بزنند.» پس از آن مادر‌های آن بچه‌ها هم به جمع ما وارد شدند، مادر این پسر که عصبانی هم شده بود، شروع به هتاکی به فرزندش کرد و گفت: «این جیگر سوخته به کسی رحم نمی‌کنه، همه رو کتک می‌زنه، نمی‌دونم از دستش چیکار کنم؟»، بعد هم گوش پسرش را تاباند تا صدایش در آمد.
*وظیفه والدین در آموزش دفاع کودکان از خود چیست؟
والدین از زمان نوزادی مراقبان بچه هایشان محسوب می‌شوند، به ویژه تا سه سالگی که بچه‌ها قدرت دفاع از خود را ندارند و نمی‌توانند خوب و بد یا درست و غلط را از هم تشخیص دهند. «فرزانه محرری» روان شناس کودک در این باره می‌گوید: «کودکان کمتر از سه سال را والدینشان باید مورد مراقبت دائم قرار دهند، تا اگر کتک خوردند یا هر مشکلی برایشان در جایی پیش آمد، زیرنظر والدین باشند، اما نحوه رفتار والدین در این زمینه می‌تواند الگوی مناسب یا نامناسبی برای بچه هایشان باشد. به طور مثال اگر کسی فرزند شما را هول داده و او به زمین خورده و شما هم در مقابل همین رفتار را پیاده کنید و با خشونت با آن بچه رفتار کنید، این رفتار الگوی فرزند شما قرار می‌گیرد که برای گرفتن حق خودش در هر جایی مقابله به مثل کند.
اما رفتار مناسب این است که شما با طرف دعوای فرزندتان که حق او را خورده صحبت کنید و به او بگویید که کارش درست نبوده و نباید سایر بچه‌ها را هول دهد یا کتک بزند یا به آن‌ها فحاشی کند، وگرنه بچه شما با او بازی نمی‌کند و اگر تغییر رفتاری حاصل نشد، بلافاصله فرزندتان را از آنجا دور کنید و به او بگویید که ما نباید به دیگران آسیب بزنیم، اما می‌توانیم در موقعیت بازی با آن‌ها قرار نگیریم. مسئله مهم این است که شما نباید با هیچکسی در این زمینه رودربایستی کنید و حق فرزندان را تمام و کمال باید بگیرید، البته همانطور که مطرح شد با خشونت و مقابله به مثال نباید باشد؛ بنابراین برای کودک شما که قدرت گرفتن حقش را ندارد، باید شما در هر لحظه در کنارش باشید و اجازه ندهید که کسی آرامش او را خراب کند و باعث ناراحتی یا پرخاشگری و کتک زدنش بشود. در مقابل خودتان هم باید آرامشتان را حفظ کنید».
*احقاق حق پس از سه سالگی را به فرزندتان آموزش دهید
محرری می‌گوید: «پس از سه سالگی شما وظیفه دارید که احقاق حق را به عهده خود فرزندتان بگذارید و زمانی که مشکلی پیش بیاید، به خودش آموزش دهید که از حقش درست دفاع کند. به طور مثال در دفعات اول که برایش در جایی مشکلی پیش می‌آید، با او صحبت کنید و درباره حس و حال و سپس نحوه واکنشش بپرسید، سپس به او بگویید که نباید خشن باشد و بچه دیگری را کتک بزند، بلکه تنها از خود دفاع کند، مثل دست طرف مقابل را بگیرد و اجازه ندهد او کتکش بزند. اما در دفعات اول بهتر است او را همراهی کنید تا احساس اعتماد به نفس داشته باشد و راه درست را یاد بگیرد.
مثلا در برابر فردی که کودک شما را کتک زده، قرار بگیرید وبه او بگویید که خودش از حق خودش دفاع کند مثلا بگویید: «تو وقتی من را زدی، خیلی دردم گرفت، پام خون اومد، ناراحت شدم و دوست ندارم با من اینطوری رفتار کنی و در نهایت اجازه نمی‌دم که منو کتک بزنی» اگر باز هم کسی به او تعرضی کرد، دست بچه مقابل را بگیرید و به فرزندتان آموزش دهید که نباید او هم کتک بزند، بلکه باید بگوید زدن کار درستی نیست و من با تو بازی نمی‌کنم. فقط از خودش دفاع کند.»
بنابراین نکته کلیدی این است که فرزند شما یاد بگیرد نباید کسی او را کتک بزند و به او دست درازی کند، خودتان مستقیم وارد نشوید، اما اگر جایی احساس کردید که او کتک می‌خورد و چیزی نمی‌گوید، واردعمل شوید و با او صحبت کنید تا اجازه ندهد کسی به او آسیبی برساند. مثلا به او بگویید که به دوستش بگویید اجازه ندارد، دیگران را کتک بزند یا به کسی آسیب برساند. حتی گاهی لازم است این چیز‌ها را زمانی که در موقعیت هم قرار نگرفته به او آموزش دهید تا زمانی که شما نیستید هم بداند چطور باید از خود دفاع کند.
*اگر زد، تو هم بزن!
برخی والدین با دامن زدن به پرخاشگری فرزندشان با جملاتی مثل «اگه زد، تو هم بزن» آسیب زدن به دیگران، خشم، انتقام و کینه ورزی را آموزش می‌دهند، در حالیکه بچه‌ها باید مهربانی و گذشت و دفاع از حقوق از روش صحیح را آموزش ببینند. سیره اهل بیت (ع) در این زمینه باید الگوی ما باشد، پیامبری که با مهربانی جواب هر چیزی را می‌داد، یادآوری مرام اهل بیت (ع) در این راستا می‌تواند راهگشای ما باشد.
«سپیده بشول»، روانشناس کودک در این زمینه می‌گوید: «بچه‌ها باید دفاع از خود را بدون خشونت یاد بگیرند. به هرحال بین بچه‌ها هم مثل بزرگتر‌ها تنش و دعوا امری طبیعی است که گاهی اتفاق می‌افتد، بچه‌ها با کتک زدن و اهانت به دیگران، آن‌ها را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند حال ما نباید چنین روشی را برای مقابله به مثل به بچه‌های خودمان هم یاد دهیم. به جای روش‌هایی برای مقابله به مثل به بچه هایتان یاد دهید مثل «قیافه مغرور گرفتن در برابر اینطور بچه‌ها که به دیگران اهانت می‌کنند»، «فرار از دست بی ادب‌ها یا قلدرها»، «گفتن به مربی مهد یا مدرسه»، «پاسخ هایی، چون خودت اینطوری، اینطوری فک کن یا آینه» برای افزایش اعتماد به نفس بچه‌ها مناسب است و در نهایت هم به بچه‌ها یاد دهیم که با کسانی دوست شوند که به آن‌ها آسیب نمی‌رسانند یا به آن‌ها توهین نمی‌کنند.
نقش بازی کردن برای دفاع از خود می‌تواند روش مناسبی برای آموزش بچه‌ها باشد. به این صورت که مثلا من می‌خواهم تو را اذیت کنم، تو هم باید از خودت دفاع کنی یا به بزرگتر‌ها اطلاع بدی، در این زمینه کشتی گرفتن خیلی مناسب است، خشونت را کاهش می‌دهد، در نهایت اجازه دهید بچه‌ها شکستتان بدهند، اما در حین بازی به بچه‌ها تذکر دهید که توهین، گاز گرفتن، پرتاب اشیا ممنوع است؛ بنابراین با این کشتی گرفتن بدون خشونت به بچه‌ها اعتماد به نفس و شجاعت را آموزش می‌دهید تا کسی جرأت اینکه بخواهد آن‌ها را اذیت کند، نداشته باشد چرا که افراد قلدر عموما بچه‌های ضعیف و خجالتی را قربانی خود می‌کنند.»
طبق تحقیقات روانشناسی کودکانی که الگو‌های خشن در منزل دارند، مثل پدر و مادر یا فیلم‌های خشونت آمیز، عموما بیشتر دست به رفتار‌های پرخاشگرانه در برابر دیگران می‌زنند. لازم هم نیست حتما والدین با خود کودک پرخاش کنند تا او یاد بگیرد، همین که چنین رفتاری را بچه‌ها با چشمان خود مشاهده کنند، الگوی خود قرار می‌دهند.
*تعامل مناسب همسالان با هم
نکته دیگر آموزشی این است که والدین باید به بچه هایشان یاد دهند با همسن و سال‌های خود بازی کنند، چرا که بازی بچه‌ها با سنین بزرگتر از خود باعث می‌شود که برخی اوقات آن‌ها به خاطر ضعفی که در برابر دیگران دارند، قربانی اهانت یا کتک خوردن از آن‌ها شوند و به تدریج اعتماد به نفسشان کاهش پیدا کند و به تدریج حتی با هم سن و سال‌های خودش هم نتواند ارتباط برقرار کند چرا که حس می‌کند نمی‌تواند از خودش دفاع کند.
بشول همچنین می‌گوید: «مادر‌ها باید بدانند که بچه‌هایشان زیاد به آن‌ها وابسته نباشند و از دو ـ سه سالگی استقلال را به آن‌ها آموزش دهند تا بتوانند از خودشان دفاع کنند. این هم با ارتباط و تعامل بچه‌ها با هم فراهم می‌شود. برخی آموزش‌های غلط به بچه‌ها مثل اینکه «ولش کن با بچه‌ها بازی نکن»، «بیا خودم باهات بازی می‌کنم، کنار خودم باش» و عبارت‌هایی از این دست باعث کاهش اعتماد به نفس بچه‌ها در تعامل با دیگران می‌شود. والدین تنها زمانی که احساس کردند ارتباط یک بچه خاص با فرزندشان نادرست است و باعث آزارش می‌شود، نباید اجازه دهند این فرد در تعامل با فرزندشان قرار بگیرد.
سایر روش‌های آموزشی شامل آموزش کنترل احساسات در زمان‌های بحرانی به بچه ها، افزایش عزت نفس در تعامل با سایرین، تشکیل گروه همسالان با یکدیگر برای مقابله با گروه‌های قلدری در مدرسه، پارک یا هر جای دیگر، افزایش سرسختی در برابر زورگویی دیگران، وقت گذراندن والدین با بچه‌ها و تعامل مناسب با همدیگر، آموزش مهارت نه گفتن در برخی موقعیت‌ها و آموزش قاطع بودن و صدای رسانه و محکم داشتن بدون پرخاشگری است اگر با همه این‌ها احساس می‌کنید فرزندتان نمی‌تواند از خودش به طور مناسب دفاع کند، فرستادن او به کلاس‌های آموزش دفاع شخصی می‌تواند اثر مثبت داشته باشد هم اعتماد به نفسش را بالا می‌برد و روش‌های صحیح دفاع از خود را آموزش می‌بینید.»
آن روز که دخترم از پسر همسایه کتک خورد در مسیر بازگشت به خانه فکر می‌کردم که بچه‌ها در حین بازی ممکن است رفتار‌های خشن از خود نشان دهند، همدیگر را کتک بزنند، گاز بگیرند یا هول دهند، اما رفتار والدین در این میان خیلی مهم است که آن‌ها دفاع از خود را چطور آموزش ببینند، به روش صحیح یا روش مقابله به مثل! به عقیده من اگر والدینی به بچه‌هایشان آموزش دهند که دیگران را برای دفاع از خود کتک بزنند، بچه‌ها هم یاد می‌گیرند و این کتک زدن را حق مسلم خود می‌دانند، در حالیکه چنین چیزی جزو حقوق هیچ فردی محسوب نمی‌شود و این رفتار تا بزرگسالی با افراد باقی خواهد ماند. بعد‌ها این بچه ممکن است به زیر دستان خود هم زور بگوید و رفتار مناسبی با همسر خود نداشته باشد.
طبق گفته روان شناسان، روش‌های زیادی وجود دارد که کمک می‌کند بچه‌ها بتوانند در برابر تحقیر، طعنه، زورگویی یا مقابله، حق خود را مطالبه کنند که والدین باید به بچه‌هایشان آموزش دهند تا بچه‌ها آمادگی انجام آن را در زمان لزوم داشته باشند.
منبع: فارس