مکران تاچشم کار می‌کند دریا و ساحل است و امواج خروشان دریای مکران یک لحظه هم آرام نیست، فاصله یک آبادی تا آبادی دیگر گاهی به ده‌ها کیلومتر می‌رسد. آبادی‌های محرومی که حالا چند سال بعد از طرح توسعه مکران امیدوار شده اند.
مکران جایی است که صحرا و دریا به هم رسیده اند. کوه‌های خشکی که ادامه کویر و ساحل و روستا‌هایی که پر از شن و ماسه هستند. در نگاه نخست منطقه‌ای بایر دیده می‌شود، نه صنعت بزرگی در این نقاط ایجاد شده است و نه آب آشامیدنی کافی دارند.
بنادر بزرگ این ساحل هم رونق گذشته و تاریخی شان را از دست داده اند، اما ورق از اواخر دهه ۸۰ شمسی با طرح توسعه ساحل مکران برگشت.
پیش از این همه نگاه‌ها به خلیج فارس بود، اما گویا اکنون و حداقل در آینده پیش رو این سواحل هم مانند خلیج فارس رونق می‌گیرد و چه بسا جای آن را بگیرد.
شهرهای ساحلی مکران در هرمزگان
موقعیت جغرافیایی ساحل مکران
مکران از نظر تاریخی سرزمینی ساحلی در جنوب شرقی ایران است که در مجاورت دریای عمان واقع شده است. از خلیج گواتر در مرز پاکستان آغاز می‌شود و تا غرب جاسک و برخی نقاط در شرق بندرعباس به طول ۷۰۰ کیلومتر امتداد دارد. حدود سه درصد جمعیت کشور در ساحل عمان زندگی می‌کنند که این رقم در کشورهای توسعه یافته ساحلی ۸۰ درصد است.
اهمیت توسعه ساحل مکران از دهه ۶۰ شمسی در کشور مطرح بوده و از ۱۳۸۲ در برنامه‌های اقتصاد مقاوتی بر توسعه این مناطق تاکید شده است.
از مساحت و خط ساحلی ۷۰۰ کیلومتری ساحل مکران بیش از ۲۰۰ کیلومتر آن در هرمزگان واقع شده است یعنی چیزی حدود یک سوم.
سه شهرستان میناب،سیریک و جاسک در شرق هرمزگان در این محدوده واقع شده اند که رقمی بیش از ۳۰ درصد مساحت استان را دارند.
هرمزگان همچنین در این محدوده سه بندر تیاب، آذینی سیریک و جاسک دارد.
دروازه ورودی مکران در هرمزگان از "تیاب" بندر تاریخی و قدیمی‌ترین بندرگمرکی کشور آغاز می‌شود. بر اساس اسناد توسعه ساحل مکران بر توسعه سه شهر میناب، جاسک و سیریک با کارکرد‌های مختلف توجه شده است. در این اسناد شهرستان سیریک، شهر کوچک شیلاتی و گردشگری با توسعه درون‌زا، شهرستان میناب، شهر متوسط کشاورزی و شیلاتی با توسعه درون‌زا و شهرستان جاسک، شهر متوسط صنعتی، نفتی و گردشگری با توسعه برون‌زا و درون‌زا تاکید شده است.
همچنین برای استقرار نیم میلیون نفر جمعیت و نیروی کار و ساخت نیروگاه‌های برق، شهرک‌های صنعتی و همین طور تاسیسات نفت و پالایشگاه در این منطقه برنامه ریزی شده و این امر مستلزم جذب سرمایه گذاری خارجی و ایجاد زیرساخت هایی مانند برق و آب و جاده است.
قدم نخست تامین برق ساخت نیروگاه سیریک
مهمترین طرح زیرساختی که در این منطقه درحال احداث است ساخت نیروگاه برق در سیریک است که با کمک روس‌ها ساخته می‌شود.
یکی از بزرگترین طرح‌های نیروگاهی کشور، نیروگاه حرارتی ۱۴۰۰ مگاواتی سیریک است که نخستین طرح در حال اجرا از محل وام اعتباری روسیه به ایران است و از ۱۳۹۵ عملیات ساختش انجام شده، اما به علت تحریم‌ها نیمه کاره رها مانده است.
این نیروگاه امکان تقویت شبکه برق در جنوب و جنوب شرق، توسعه سواحل مکران و ظرفیت‌سازی برای صادرات برق به عمان را می‌دهد.
پیش‌بینی این است که تا پایان دولت سیزدهم ۳۵۰ مگاوات از این نیروگاه وارد مدار می‌شود.
خائفی‌نژاد مجری طرح نیروگاه‌های بخار شرکت برق حرارتی درباره میزان پیشرفت طرح و برنامه احداث آن می‌گوید: برای این طرح تاکنون اقداماتی مانند مطالعات اولیه و اخذ مجوز‌ها از نهاد‌های ذیربط انجام شده و عملیات خاکی و تجهیز کارگاه نیز انجام شده است.
او با اشاره به اینکه حدود ۷ شرکت ایرانی و ۲۵۰ نفر به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم در پروژه نیروگاه سیریک فعال شده اند،می‌گوید:ساخت تجهیزات اصلی نیز در کارخانجات سازنده در کشور روسیه آغاز شده است و نخستین واحد نیروگاه نیمه اول ۱۴۰۴ وارد مدار می‌شود و واحد‌های بعدی نیز با یک فاصله زمانی ۴ ماهه از واحد نخست وارد مدار می‌شوند.
نیروگاه ۴ واحد دارد و در مجموع ۱۴۰۰ مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور می‌افزاید.
گفته می‌شود که تغییر پیمانکار از طرف روس‌ها و همین‌طور بهبود روابط ایران و روسیه موجب فعال شدن این طرح شده است.
کل مبلغ قرارداد ۱میلیارد و ۴۰۶ میلیون یورو است که از محل خط اعتباری روسیه رقم ۱۱۹۷ میلیون یورو تأمین مالی خواهد شد و مابقی این رقم معادل ۲۱۱ میلیون یورو به‌عنوان آورده کارفرما از منابع داخلی شرکت برق حرارتی تأمین می‌شود.
چین از دیگر کشورهای متقاضی سرمایه گذاری در بنادر جنوب ایران و بویژه در ساحل جاسک است.
کنسولگری این کشور اکنون در بندرعباس راه اندازی شده است و زمزمه‌هایی از ایجاد شهرک صنعتی ایران - چین در جاسک شنیده می‌شود.
مطالعات اولیه شهرک صنعتی ایران و چین در حد فاصل کوه مبارک و جاسک به مساحت ۲ هزار هکتار صورت گرفته است.
یکی از مسئولان اقتصادی هرمزگان گفت: ساخت این شهرک در قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین گنجانده شده و جزئیاتی از آن منتشر نشده است.
به جز طرح‌های نفتی که با سرمایه گذاری بخش دولتی در حال انجام است بقیه طرح‌های زیرساختی در حد مطالعاتی و با پیشرفت اندک فیزیکی رو به جلو است که عامل اصلی آن تحریم ها، کمبود نقدینگی و بودجه است.
پیشرفت طرح‌های نفتی با پیشرفت بیش از ۳۰ درصد تاکنون انجام شده و دیگر طرحها در حد مطالعه است.
ساخت و توسعه بنادر در شرق استان
هرمزگان اکنون سه بندر در شرق هرمزگان با نام‌های تیاب میناب، آذینی سیریک و بندرجاسک دارد که بنادر سطح متوسط و کوچک هستند و بیشتر لنج‌های تجاری و صیادی سنتی در این بنادر فعالیت دارند. طرح توسعه و افزایش توان بارگیری و حمل در این بنادر از سال‌های گذشته آغاز شده است.
بندر سیریک که عملیات احداث اسکله چند منظوره شمع و عرشه آن در حال اتمام و بهره‌برداری است با عملکردی افزون بر ۲۲ هزار تن از فرصت مناسبی برای کاپوتاژ مواد معدنی به سایر جزایر برخوردار است.
همین طور با طرح‌های توسعه‌ای سیریک دویمن بندرگاه بزرگ در هرمزگان می‌شود.
پاکروان فرماندار سیریک می‌گوید: بندر چند منظوره سیریک دارای ۳۵هکتار وسعت حوضچه، ۸۶ هکتار اراضی پسکرانه و ۱۰۴ متر طول برای پهلوگیری شناور‌های ۱۰هزارتنی است.
بندر چند منظوره سیریک با کاربری تجاری،صیادی و گردشگری از پارسال در سیریک آغاز شد که مدت زمان اجرای آن ۱۲ماهه است.
با احداث بندرگاه سیریک امکان پهلوگیری شناور‌های ۱۰هزارتنی وجود دارد و زمینه را برای اشتغال و شکوفایی و رونق اقتصادی در بخش‌های صادرات و واردات، مسافربری و گردشگری فراهم می‌کند.
یکی از دیگر بنادر که در این منطقه در حال توسعه است بندر تیاب میناب است.
بندرتیاب آخرین نقطه از ساحل مکران در بخش غربی در هرمزگان است. وجود ظرفیت‌های اقتصادی، کشاورزی، شیلاتی در منطقه نیز فرصت مناسبی برای توسعه این بندر است.
قطب تولید محصولات صیفی و سبزیجات، مرکبات و کشاورزی و شیلاتی استان در مجاورت بندر واقع است و امکان صادرات مستقیم این محصولات به سراسر جهان وجود دارد.
دهیار روستای تیاب می‌گوید:شغل بیشتر مردم این روستا تجارت با لنج است که با ۱۱۰ لنج به تجارت محصولات کشاورزی می‌پردازند.
اکنون بندر تیاب مبدا و مقصد بندر‌های حاشیه خلیج فارس مانند دبی،شارجه، ابوظبی و بنادر کشور عمان است و در گذشته با بنادر غرب هندوستان و شرق آفریقا نیز مراوده داشته است.
بندر تیاب تنها بندر در هرمزگان است که ظرفیت‌های گردشگری، تجاری و مسافربری را با هم دارد. طرح تحول و بازگشت رونق به این بندر تاریخی از سال ۸۸ شروع شده است.
مدیر بندر تیاب می‌گوید: در فاز نخست توسعه حدود ۱۴۰ هزار متر مکعب حوضچه بندر تیاب لایروبی گردیده و حوضچه این بندر از ۲ هکتار به ۴ هکتار افزایش مساحت داشته و ظرفیت پهلوگیری را از ۷۰ شناور به ۲۰۰ شناور لنج افزایش داده است.
امانی می‌افزاید: با بهره برداری از این بندر موتور لنج‌هایی با ظرفیت ۵۰۰ تن و شناور‌های مسافری و لندیگرافت با آبخور سه متر می‌توانند در این بندر تردد کنند.
وجود ۷۰ مزرعه تکثیر وپرورش میگو در شهرستان میناب (نزدیک به ۶۰ درصد مزارع هرمزگان)، کارخانه پودر آلومینا و صنایع پتروشیمی در این شهرستان و صنایع دستی نیاز به توسعه این بندرگاه را بیشتر نمایان می‌سازد.
بر اساس سند توسعه شرق هرمزگان، این بندر قرار است به عنوان بندر اصلی شیلاتی هرمزگان توسعه یابد که نقش بالایی در صادرات غیر نفتی در سال‌های پیش رو دارد.
ساخت بندر جدید مکران در جاسک
برای ساخت بندر جدید در سواحل مکران به ظرفیت ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تن در حوالی کوه مبارک جاسک برنامه‌ریزی شده است.
مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی گفت: سازمان بنادر باید بعد از طرح جامع ۱۴۰۴، ساخت این بندر در سواحل مکران را در دستور کار قرار دهد.
این بندر در استان هرمزگان با محوریت جذب کشتی‌های کانتینری با اندازه بزرگ ساخته می‌شود و دومین بندر اقیانوسی در سواحل مکران بعد از بندر چابهار است.
معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید: ساخت این بندر در سه فاز برنامه ریزی شده و ظرفیت پیش بینی شده برای آن، بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تن است که از نظر ظرفیت با مقیاس بنادر فعلی، به بزرگترین بندر تجاری کشور تبدیل خواهد شد.
علی اکبر صفایی می‌افزاید: یکی از مزیت‌های مهم جانمایی صورت گرفته به منظور ساخت این بندر، دسترسی به اعماق بالا با حداقل هزینه است.
وی در رابطه با کاربری این بندر بزرگ تجاری و نیز زمان شروع ساخت آن گفت که عملیات اجرایی آن پس از افق ۱۴۰۴خواهد بود.
مکان‌یابی شهر جدید ۲۰۰ هزار نفری مکران در جاسک
به تازگی مکان یابی یک شهر جدید ۲۰۰ هزار نفره در شهرستان جاسک استان هرمزگان از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی به تصویب رسید.
دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران می‌گوید: شهر جدید در غرب شهرستان جاسک (شرق روستای گاوبندی) به مساحت ۳۵۰۰ هکتار و جمیعت‌پذیری ۲۰۰ هزار نفر در راستای سیاست‌های کلان آمایشی کشور مبنی بر افزایش استقرار جمعیت در سواحل مکران و همسو با برنامه‌های مصوب استقرار صنایع عظیم انرژی‌بر در غرب جاسک، مکان یابی شده است.
در افق ۲۰ سال آینده برای اسکان ۲۰۰ هزار نفر جمعیت در این شهر جدید پیش‌بینی و برنامه ریزی شده است.
فرزانه صادق مالواجرد می‌گوید: طرح جامع شهر در دو فاز ایجاد شده است که فاز اول در مساحت ۱۵۰۰ هکتار در شرقی‌ترین قسمت برای جمعیت ۱۰۰ هزار نفر برای افق ۱۴۱۵ و فاز دوم در ۹۰۰ هکتار برای ۱۰۰ هزار نفر جمعیت برای افق ۱۴۲۵ است.
هرگونه اقدام اجرایی در فاز دوم منوط به تحقق برنامه‌های استقرار صنایع انرژی‌بر و جمعیت‌پذیری حداقل ۷۰ درصدی فاز اول و با تایید معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی خواهد بود.
با توجه به ایجاد صنایع و پالایشگاه‌های بزرگ، پایانه صادرات نفت و شهرک‌های صنعتی و کشاورزی در این منطقه، برای پرهیز از ایجاد حاشیه نشینی و مناطق مسکونی نامناسب، ضرورت طراحی و احداث یک شهر جدید با در نظر گرفتن و پیش بینی تمامی نیاز‌ها و الزامات ضروری بود.
جاسک هاب انرژی در جنوب ایران می‌شود
با طرح‌های نفتی قرار است جاسک به پایانه صادرات مواد نفتی تبدیل شود و اکنون در همین زمینه یک خط لوله هزار کیلومتری از بوشهر تا جاسک کشیده شده است.
این خط لوله با توانمندی شرکت‌های داخلی در سال ۹۹ به بهره برداری رسید.
این طرح استراتژیک‌ترین طرح دولت است و اکنون مشتری‌های نفتی ما به ما اعتماد می‌کنند، زیرا هموراه صادرات نفت ما برقرار خواهد بود.
به گفته وزیر نفت وقت هزینه نهایی اجرای این طرح دو میلیارد یورو بود که در این زمینه هزار کیلومتر لوله انتقال نفت ترش با قطر ۴۲ اینچ، ساخت پنج تلمبه خانه، ساخت پنجاه پمپ به ارزش هرکدام یک میلیون دلار، ساخت بیست مخزن ذخیره سازی با مجموع ظرفیت ۱۰ میلیون بشکه در منطقه جاسک با سرمایه گذاری ۲۱۴ میلیون یورویی بخش خصوصی ایجاد شده است.
ایجاد ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت خام از گوره به جاسک، ذخیره سازی نفت خام و صادرات آن از پایانه جدید جاسک، تضمین استمرار صادرات نفت، تمرکز زدایی از پایانه‌های صادراتی کشور و توسعه پایدار و اشتغال زایی در سواحل مکران از اهداف اجرای این طرح راهبردی است.
پایانه نفتی جاسک در ۶۵ کیلومتری غرب جاسک در منطقه کوه مبارک، در زمینی به مساحت ۵ هزار هکتار در حال ساخت است.
پتروپالایش جاسک نیز بزودی با مشارکت بخش خصوصی در این منطقه ساخته می‌شود.
قطب‌های کشاورزی و شیلاتی در ساحل مکران
از جاسک که دور می‌شویم به سیریک و میناب دو منطقه دیگر در مکران می‌رسیم که از قدیم کانون کشاورزی و صید و صیادی در هرمزگان بوده اند.
بیش از ۶۰ درصد مردم این مناطق در روستا‌ها زندگی می‌کنند و از گذشته به شغل کشاورزی مشغول بوده اند.
شهرستان میناب بزرگترین دشت حاصلخیز در شرق هرمزگان است که به علت حاصلخیزی به گلستان و جلگه میناب نیز مشهور است.
سه سد استقلال، سرنی میناب و شمیل و نیان بندرعباس برای استفاده کشاورزی میناب است.
این شهرستان رتبه نخست محصولات کشاورزی انبه، خرما و مرکبات در هرمزگان را دارد و همین طور بیشترین سبزی و صیفی استان نیز در این منطقه کشت می‌شود. بندر تیاب نیز امکان صادرات به همسایگان و البته جزایر و شهرهای ساحلی در جنوب ایران را فراهم کرده است. این بندر به دروازه ورودی مکران هم یاد می‌شود که در شرق بندرعباس و در امتداد بزرگراه ساحلی جنوب کشور قرار دارد.
این بندر با فرودگاه بندرعباس تنها ۷۰ کیلومتر فاصله دارد و با اتصال ریل به حمل و نقل چند وجهی متصل می‌شود.
میناب دارای ۴۷هزار هکتار اراضی کشاورزی و دو هزار ۸۰۰ هکتار زمین‌های پرورش میگو دارد.
دیگر شهرستان در حوزه مکران سیریک است که با وجود تالاب آذینی و جنگل‌های حرا کانون گردشگری در شرق استان است. این شهرستان ساحلی همچنین کانون لنج سازی، پرورش ماهی و میگو در استان است.
مهمترین بخش شیلات استان صنعت پرورش میگو است و برخورداری هرمزگان از صنعت پرورش میگو باعث شده است تا اقتصاد هرمزگان ماهیت شیلاتی بگیرد.
بیش از ۷۰ درصد صنعت آبزی پروری هرمزگان در حوزه پرورش میگو است.
سالانه ۱۶ هزار تن میگوی پرورشی در هرمزگان تولید و تنها ۲۰ درصد آن در داخل مصرف می‌شود. میگوی موجود از سه هزار هکتاردر ۱۱ سایت و ۲۰۰ مزارع فعال برداشت می‌شود. لارو مورد نیاز استان و دیگر استان‌های مجاور نیز داخل سیریک تولید می‌شود. برای صادارت یک میلیارد دلار میگو در هرمزگان برنامه ریزی شده که اکنون چیزی حدود ۴۰۰ میلیون دلار است.
چراغ سبز به سرمایه گذاران
این‌ها تنها بخشی از ظرفیت‌های ساحل مکران است که استفاده شده و هنوز در این منطقه فرصت‌ها و طرح‌های دست نخورده‌ای است که به هر سرمایه گذاری چراغ سبز نشان می‌دهد.
مهدی دوستی استاندار هرمزگان می‌گوید: همه فرصت‌های سرمایه گذاری استان در کیف سرمایه گذاری مشخص شده است و مجوز‌های آن نیز گرفته شده تنها سرمایه گذار با آوردن پول عملیات و کارش را آغاز کند.
همچنین در مرکز خدمات سرمایه گذاری فرصت‌های بازرگانان در ۴ بخش معرفی شده است.
مدیر کل تعاون کار و رفاه اجتماعی هرمزگان نیز می‌گوید: اکنون صدور مجوز به کمتر از ۱۰ روز رسیده است.تسهیلات دولتی نیز برای طرحها در این مناطق از محل صندوق توسعه ملی اختصاص یافته است. تنها برای گردشگری ۱۷ طرح در منطقه جاسک درنظر گرفته شده است.
نتیجه گیری
ساحل مکران با طول ۷۰۰ کیلومتر فرصت کم نظیری برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی است. در این مناطق ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای ایجاد صنایع در بخش‌های کشاورزی، شیلات، گردشگری و نفت و پتروشیمی، بنادر و دریانوردی وجود دارد که با ابلاغ سند توسعه مکران برخی از این زیرساخت‌ها با اعتبار‌های ملی در حال انجام است.
بی شک اختصاص بودجه خاص به این مناطق سبب می‌شود تا طرح توسعه با قدرت و شتاب بییشتری دنبال شود. بی شک آینده توسعه کشور در گرو توجه به دریا و ساحل و قدرت دریایی است.
گزارش از محمد امیرمحمدی