طرح مدیریت هوشمند یارانه آرد و نان (مهیا)، طرحی است که اجرای مقدمات آن دو ماهی است آغاز شده؛ برنامه‌ای برای عادلانه کردن توزیع یارانه‌ها که هرچند دیر کلید خورد، اما فرصت طلایی اجرای آن از دست نرفت.
در شرایطی که جنگ روسیه و اوکراین دو تولیدکننده بزرگ گندم جهان، بسیاری از کشور‌ها را با چالش مواجه کرد و برخی همسایگان به تامین نیاز شهروندانشان با آرد قاچاق از ایران دل بسته بودند، هوشمندسازی یارانه نان اجرایی شد تا سفره مردم از نان خالی نماند و یارانه به جای سرازیر شدن به جیب سودجویان به نانوایی‌ها داده شود.
هوشمندسازی، راهکار کاهش هدر رفت نان
با توجه به هدر رفت، ضایعات و تخلفات، با هوشمندسازی یارانه نان، ۲۵ تا ۳۰ درصد در مصارف صرفه جویی می‌شود. این را اصغر مهدوی دبیر کمیته آرد و نان استان اصفهان به خبرنگار ما گفت و تاکید کرد: هوشمندسازی فروش نان موجب کاهش هدررفت آرد و نان و صرفه جویی در مصرف می‌شود.
او میانگین مصرف ماهیانه گندم در استان اصفهان را ۴۵ هزار تن اعلام و اضافه کرد: بدون احتساب سبوس و سایر ضایعات، حدود ۴۶۰۰ واحد نانوایی استان، ماهیانه حدود ۳۹ هزار تن آرد مصرف می‌کنند.
دبیر کمیته آرد و نان استان اصفهان اظهار کرد: با اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان، اطلاعات یکپارچه خواهد شد و از توزیع خارج از شبکه، احتکار و قاچاق آرد جلوگیری و نظام توزیع در نانوایی‌ها عادلانه، الگوی مصرف اصلاح و فروش اجباری حذف می‌شود.
محمدرضا خواجه نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما تمرکز بر فروش را از اهداف طرح هوشمندسازی یارانه نان بیان کرد و گفت: فروش بیشتر نان سودآوری بیشتری را برای نانوا به همراه دارد.
به گفته او این طرح، درمجموع موجب هدفمندسازی مصرف نان می‌شود و سهمیه‌بندی و آزادسازی نرخ نان به منظور کاهش مصرف آرد و گندم اجرا می‌شود.
افزایش کیفیت نان ثمره هوشمندسازی یارانه نان
امید شریفی معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت: در طرح هوشمندسازی یارانه نان قیمت پرداختی برای مردم تغییر نمی‌کند و این نانوا‌ها هستند که باید بر سر عرضه نان باکیفیت رقابت کنند تا مشتری و در نتیجه فروش بیشتری داشته باشند.
او میزان دور ریز نان در استان اصفهان را ۷ تا ۱۰ درصد و در کشور ۲۰ تا ۳۰ درصد اعلام کرد و افزود: متولیان طرح "هوشمندسازی یارانه نان" معتقدند با اجرایی شدن کارتخوان هوشمند در نانوایی‌ها و در پی آن خرید نان متناسب با مصرف خانوار، میزان دورریز نان به مراتب کمتر خواهد شد.
معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان یادآور شد: پیش از این یارانه دولتی به آرد تخصیص پیدا می‌کرد و نانوا نان ارزان به دست مصرف‌کننده می‌رساند، اما عده‌ای سوء استفاده می‌کردند و آرد را ارزان می‌خریدند و به قیمت آزاد می‌فروختند و به نوعی زمینه رانت و قاچاق ایجاد شده بود.
کارتخوان‌های هوشمند به نانوایی‌ها آمدند
برای اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان، نانوایی‌ها به دستگاه‌های کارتخوان هوشمند مجهز شدند. کارتخوان‌هایی که مهدوی درباره آن‌ها گفت: دارای سیستم عامل اندروید تصویری، سیم کارت مخصوص و جی پی اس هستند و تا ۶ ساعت می‌توانند بدون برق، به صورت آنلاین یا آفلاین امکان فروش را فراهم کنند.
به گفته او در واقع دستگاه‌های کارتخوان هوشمند به گونه‌ای طراحی شده که در زمان قطع اینترنت هم فعال هستند.
دبیر کمیته آرد و نان استان اصفهان یادآور شد: از این پس نانوایی‌ها دیگر نمی‌توانند نان را با هر قیمتی به فروش برسانند و قیمت براساس نرخ مصوب درج شده در دستگاه کارتخوان محاسبه و از خریدار وصول می‌شود.
مهدوی افزود: نانوایی‌هایی که از دستگاه‌های کارتخوان هوشمند استفاده کنند در پایان هر روز کاری به میزان ۱۵ درصد فروش، وجه تشویقی به حساب شان واریز می‌شود.
او با اشاره به اینکه در طرح هوشمندسازی فروش نان، نانوایی‌ها براساس میزان فروش، سهمیه آرد دریافت می‌کنند گفت: این واحد‌ها اگر نان بی کیفیت عرضه کنند از چرخه حذف می‌شوند، چون انتخاب با مشتری است.
نظارت هوشمند و برخط بر فروش نانوایی‌ها
مرحله اول طرح هدفمندسازی و توزیع یارانه‌ای آرد در اصفهان به عنوان دومین استان پس از زنجان اجرا شد و پس از آن در دو ماه اخیر تمام واحد‌های نانوایی‌های سنتی که آرد یارانه‌ای یا نوع یک و دو می‌گرفتند به دستگاه‌های کارتخوان هوشمند تجهیز شدند.
امید شریفی معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: مرحله دوم طرح، به صورت سراسری و با اتصال تمام نانوایی‌های کشور به دستگاه‌های کارتخوان هوشمند اجرا می‌شود.
او با بیان اینکه اکنون نان دو نرخی (آزاد و یارنه ای) است تاکید کرد: ویژگی مهم مرحله دوم طرح، تک نرخی و یکنواخت شدن یارانه برای نانوایی‌های آزادپز، غیرآزادپز، فانتزی و صنعتی است.
به گفته معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، بر این اساس دولت مابه التفاوت قیمت نان و هزینه‌های جاری را برای واحد‌های نانوایی جبران می‌کند، اما قیمت نان سنتی شامل لواش، تافتون، بربری و سنگک، برای مشتریان بدون تغییر باقی می‌ماند.
شریفی با اذعان به مشکلات فنی اولیه طرح نظیر قطع سامانه گفت: طرح به لحاظ برنامه ریزی و اجرایی نقصی ندارد و و یکی از مزایای آن نظارت هوشمند و برخط بر نانوایی هاست.
تخلفاتی که نان نانوایی‌ها را آجر می‌کند
به چند نانوایی سری زدیم تا ببینیم مردم درباره طرح هوشمندسازی یارانه نان چه می‌گویند. خانمی میانسال اولین کسی بود که به پرسش‌های ما پاسخ داد. او گفت: اجرای طرح برای ما محسوس نبوده، چون به همان نرخ سابق نان را می‌خریم، اما برخی از مردم می‌گویند قرار است به زودی نان هم گران شود و این نگران کننده است.
شهروند دیگری گفت: متاسفانه از زمانی که این طرح اجرا شده مشاهده می‌کنیم که بعضی نانوایی‌ها نان را کوچک‌تر یا سبک‌تر کرده اند، ظاهرا با این کار قصد افزایش فروششان را با همان سهمیه آرد دارند؛ اما مگر چقدر می‌شود به فروش اضافه کرد و آیا این مصداق کم فروشی نیست؟
شهروند دیگری می‌گوید: این روز‌ها بار‌ها برای خرید نان مراجعه می‌کنم و با در بسته نانوایی‌های محل مواجه می‌شوم، به نظر می‌رسد مدت کارشان را بر اساس سهمیه آرد تعیین و با اتمام سهمیه تعطیل می‌کنند.
شهروند دیگری، اما نظر متفاوتی دارد؛ او می‌گوید: تا بوده همین بوده و تعطیلی خودسرانه نانوایی و کم فروشی و ... بوده، حالا این طرح جدید بهانه تخلف شده، اما امیدواریم اجرای طرح به سمتی برود که از تخلفات کم بکند.
تغییر نوع تخلفات نانوایی‌ها به سمت کم فروشی
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان درباره تخلفات نانوایان، معتقد است با توجه حفظ تفاوت قیمت آرد دولتی و آزاد، تخلفات حوزه نان همچنان باقی است.
شریفی با توضیح اینکه فروش الکترونیکی نان به خودی خود موجب افزایش قیمت و یا زیاد شدن تخلفات نشده اضافه کرد: با این حال باید گفت پس از نصب کارتخوان‌های هوشمند، نوع تخلفات نانوایی‌ها به سمت کم‌فروشی در قالب کم کردن وزن چانه نان و کاهش زمان پخت نان تغییر کرده است.
او ادامه داد: برخی سنگک پز‌ها به بهانه‌های مختلف همچون استفاده از کنجد و قیمت پلاستیک و ... موجب افزایش غیررسمی قیمت نان سنگک شده اند و برخی نانوایی‌ها هم از کارتخوان‌های هوشمند استفاده نکرده اند.
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان تأکید کرد: به هر حال ما به‌صورت برخط عملکرد نانوایان را مشاهده می‌کنیم و در صورت تخلف برای آن‌ها پرونده تشکیل می‌دهیم.
در این زمینه علی اکبر مختاری مدیرکل تعریزات حکومتی استان اصفهان با ارائه گزارشی از نظارت بر نانوایی‌ها در دو هفته آغاز اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان گفت: ۷٠ درصد از ۱۹ مورد پلمب و نصب پارچه بر سر در واحد‌های متخلف در استان، مربوط به نانوایی‌ها بود.
به گفته او، تخلفات نانوایی‌ها بیشتر مربوط به کم فروشی، کم بودن وزن چانه‌ها و تعطیلی خودسرانه در نوبت‌های کاری است که البته شاهد کاهش این تخلفات هم هستیم.
افزایش قیمت نان در آزادپزی‌ها
نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات استان اصفهان گفت: نانوایی‌های سنتی که مجوز آزادپز بودن را دارند به دلیل گرانی آرد، چاره‌ای جز افزایش نرخ نان ندارند.
به گفته محمدرضا خواجه، نانوایی سنگکی که آرد را کیسه‌ای ۳۰۰ هزار تومان خریداری می‌کرد، اکنون هر کیسه آرد را ۶۰۰ هزار تومان می‌خرد؛ بنابراین چاره‌ای جز افزایش قیمت نان ندارد و مجبور است نرخ نان خود را بر اساس قیمت تمام شده تنظیم کند که در طرح دولت هم این موضوع پیش‌بینی شده است.
او افزود: دولت قرار است با تخصیص یارانه خرید نان برای حدود ۵۰ میلیون نفر، گرانی نان را جبران کند.
در این زمینه معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاوزی سازمان جهاد کشاوزی استان اصفهان گفت: با اینکه فعلا آزادپز‌ها مشمول طرح نصب کارتخوان‌های هوشمند نیستند، اما به این معنی نیست که دولت آزادپز‌ها را رها کرده، بلکه خرید آردشان با قیمت جدید گندم (معادل ۱۲ هزار تومان)، بین ۱۵ تا ۱۶ هزار و ۵۰۰ تومان است که با قیمت آزاد از کارخانه‌ها و از طریق سامانه مربوط خریداری می‌کنند.
نانوا‌ها ناراضی از ثبات نرخ نان
نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات استان اصفهان با اشاره به نارضایتی نانوا‌ها از نرخ نان گفت: ما با طرح هوشمندسازی یارانه نان موافق هستیم به شرطی که از نرخ‌گذاری تحمیلی پرهیز شود.
خواجه یادآور شد: طرح هدفمندسازی یارانه نان در دولت‌های نهم و دهم با موفقیت اجرا شد و لازم است دولت سیزدهم با در نظر گرفتن تجربه‌های آن برای اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان اقدام کند.
به گفته او تا زمانی که نرخ نان بر اساس قیمت تمام شده ابلاغ نشود طرحی در این حوزه موفق نخواهد بود، زیرا فقط ضریب آرد (۲۰ درصد نرخ نان) در تعیین قیمت جدید نان در نظر گرفته شده و به افزایش هزینه‌های جاری توجهی نشده است.
نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات استان اصفهان اینطور توضیح داد:اگر هر ایرانی به طور متوسط ماهیانه ۶۰ قرص نان مصرف کند به عنوان مثال برای خرید نان تافتون که قیمت تمام شده آن دست کم سه هزار و ۵۰۰ تومان است باید حداقل ۲۱۰ هزار تومان یارانه دریافت کند و این در حالی که نانوا می‌گوید دولت نرخ هر قرص نان تافتون را سه هزار تومان استخراج و تعیین کرده است.
خواجه معتقد است نرخ‌های ارائه شده فعلی، براساس قیمت تمام شده پخت نان نیست؛ بلکه طبق قیمت‌های پارسال تنظیم شده است.
معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاوزی سازمان جهاد کشاوزی استان اصفهان درخصوص نارضایتی نانوا‌ها گفت: این صنف معتقدند که هزینه نانوا بیشتر از ۱۵ درصد است و باید دولت در این زمینه تجدید نظر کند، در جلسه‌ای با بازرسی اصناف مقرر شد ارزیابی جدیدی از قیمت‌ها صورت بگیرد.
در طرح هوشمندسازی یارانه نان، طوری برنامه ریزی شده که کارتخوان‌های نانوایی‌ها مانند کارتخوان‌های صندوق‌های فروشگاهی عمل کنند و از طریق آن‌ها میزان فروش و انواع نان فروخته شده مشخص شود تا دستگاه‌های نظارتی بتوانند بر میزان پخت، سهمیه، قیمت و وضع فروش نظارت داشته باشند.
این ساماندهی عرضه همراه با کنترل بازار و جلوگیری از خروج آرد قاچاق وقتی به مذاق مردم شیرین می‌شود که ببینند نه تنها قوت غالبشان گران نشده بلکه با کمیت و کیفیتی قابل قبول به دستشان می‌رسد. برای رسیدن به این هدف دولتمردان باید ضمن جلب رضایت نانوا‌ها بر کار آن‌ها هم موثرتر نظارت کنند.
گزارش از فاطمه والافرد