امروزه کودکان ما به جای حضور در فضای واقعی، در فضای مجازی می‌دوند، دوست پیدا می‌کنند، فیلم می‌بینند و گاهی تنبیه می‌شوند. آسیب فضای مجازی برای کودکان یک معضل بزرگ است؛ خطراتی مانند قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب، مزاحمت سایبری و نقض اطلاعات کودکان.
رهنمود‌های والدین می‌تواند به کودک کمک کند تا در حالیکه کودک از رسانه‌های اجتماعی مسئولانه، محترمانه و ایمن استفاده می‌کند، از آسیب‌های آن در امان بمانند.
حسین حق پناه، معاون دفتر کودک و نوجوان موسسه تبیان درباره آسیب فضای مجازی بر کودکان اظهار کرد: بحث درباره این آسیب‌ها گسترده است و ورود به این مبحث بیشتر از اینکه والدین را درگیر راهکار کند، آن‌ها را نگران می‌کند در نتیجه بهتر است به نحوه برخورد با این آسیب‌ها بپردازیم.
او افزود: به کارگیری مهارت‌های سواد رسانه‌ای بهترین راه برای استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی است.
سیم کارت کودک موفق‌ترین مدل برخورد با بروز آسیب‌های فضای مجازی
مجتبی سادات، مدیرعامل یک هولدینگ درباره آسیب‌های فضای مجازی گفت: فضای مجازی را می‌توان از دو دید بررسی کرد یکی مخاطب و کاربر و دیگری نهاد‌های مسئول؛ کما اینکه اینترنت کودک نیز شامل دو بعد سخت افزاری و بعد نرم افزاری می‌شود.
او افزود: در بعد سخت افزاری می‌توانیم به مودم، تبلت و دیگر سخت افزار‌ها اجازه دسترسی به هر محتوایی را ندهیم. همانطور که در جهان نیز از این روش استفاده شده است. موفق‌ترین مدل این برخورد، سیم کارت‌هایی هستند که به عنوان سیم کارت کودک در کشور‌های مختلف توزیع شده اند.
این کارشناس ادامه داد: البته سیم کارت کودک، به فرهنگ جامعه بستگی دارد، برای مثال این سیم کارت در ژاپن عرضه شده و مورد توجه خیلی از افراد جامعه قرار گرفته است، اما در کشور آمریکا با شکست مواجه شده است. در نتیجه بیشتر کشور‌ها از راه حل‌های نرم افزاری استفاده می‌کنند.
او تصریح کرد: سواد رسانه‌ای می‌تواند به کودکان و والدین کمک بسیار زیادی کند در نتیجه به آگاهی، دانش و مهارت استفاده از این دستگاه‌ها احتیاج داریم. آگاهی بخشی و ایجاد و معرفی محتوای مناسب یکی از راهکار‌های لازم برای جلوگیری از آسیب فضای مجازی به کودکان است.
سوء استفاده از کودکان و زورگویی اینترنتی
وحید مصدقی، مدیرکل سابق فناوری اطلاعات مرکز تحقیقات استراتژیک در این باره گفت: بر اساس گزارشی که در ماه فوریه سال ۲۰۲۱ توسط کمیسیون مشترک اروپا منتشر شد از بین ۶ هزار نوجوان ۱۰ تا ۱۸ ساله در بازه زمانی ژوئن تا آگوست نشان داد که حدود ۵۰ درصد کودکان در طول زندگی خود حداقل یک نوع آزار و اذیت اینترنتی را تجربه کردند. در این گزارش مطرح شد در ۱۱ کشور اروپایی، ۴۴ درصد کودکانی که قبل از قرنطینه مورد آزار و اذیت قرار گرفته بودند، گفتند که، این اتفاق در زمان قرنطینه بیشتر شده است.
او ادامه داد: در یک ماه شروع قرنطینه، میزان قلدری، سخنان مشوق تنفر در میان نوجوانان و کودکان ۷۰ درصد افزایش داشته است. طبق نظر سنجی اخیر گوگل معلمان گزارش می‌دهند که مزاحمت سایبری، نگرانی شماره یک ایمنی آن‌ها در کلاس درس آنلاین بوده است.
مصدقی اظهار کرد: در نظر سنجی جدیدی که توسط یونیسف نماینده سازمان ملل متحد منتشر شده که مربوط به سه سال گذشته است؛ از هر ۳ جوان در ۳۰ کشور، یک نفر قربانی قلدری آنلاین شده است و از هر ۵ نفر، یک نفر گزارش داده که به دلیل آزار و اذیت اینترنتی و خشونت مدرسه را ترک کرده است.
او ادامه داد: طبق یک مطالعه، کودکان و نوجوانان زیر ۲۵ سال قربانی آزار و اذیت اینترنتی ۲ برابر بیشتر از دیگران در معرض آسیب رساندن به خود و انجام رفتار‌های خودکشی هستند. خود مجرمان نیز در معرض خطر بیشتری برای تجربه خودکشی هستند. طبق آمار ۴۷ درصد جوانان، پیام‌های ترسناک، تهدید آمیز یا زننده را به صورت آنلاین دریافت کردند.
مصدقی بیان کرد: سیم کارت یکی از حلقه‌های این زنجیر است که ما را به اینترنت وصل می‌کند. اپراتور‌های مختلفی سیم کارت‌های صیانت شده را تولید می‌کنند؛ حتی برخی از سیم کارت‌ها قسمتی برای تنظیمات کودک دارند که دسترسی آن‌ها را محدود کند.
او پیشنهاد کرد: باید خانواده‌ها در این زمینه فعال‌تر شوند و نیاز سنجی شود تا بدانیم کودکان دقیقا به چه چیزی احتیاج دارند؛ اگر تولید محتوا کنیم و نیاز مخاطب نباشد، این روند فایده‌ای ندارد.
محتوای نامناسب در ایران فیلتر شده است
آرش وکیلیان، مدیرکل فرهنگی اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی نیز اظهار کرد: محتوای نامناسب در ایران فیلتر شده است مگر اینکه خانواده‌ها یا خود کودکان فیلتر شکن نصب کرده باشند. در نتیجه، سرویسی باید در اختیار کودک قرار گرفته باشد که مناسب سن او باشد.
او افزود: باید چند پلتفرم با یکدیگر ادغام شوند تا نیاز کودکان رفع شود؛ پلتفرمی مانند شاد فقط از لحاظ درسی کودک را پشتیبانی می‌کند. در جهان سن ورود به اینستاگرام بالای ۱۶ سال است در نتیجه خانواده نقش خیلی مهمی دارد تا بتواند فرزند خود را از این آسیب‌ها محفوظ نگاه دارد.
مدیرکل فرهنگی اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی گفت: در حوزه تولید محتوا در کشورمان مشکل داریم مانند نقض کپی رایت؛ بنابراین تولید محتوای ما محدود است و نمی‌توانیم محتوای مورد نیاز کودک را تولید کنیم. نهاد سرمایه گذار و مقررات گذار و پشتیبانی را داریم، ولی باید با یکدیگر تجمیع شوند شتا به نتیجه مورد نیاز برسیم؛ برای راهکار این موضوع می‌توان به همکاری بیشتر در این مورد اشاره کرد تا بتوانیم به نتیجه مطلوب برسیم.