قطرات طلایی که باید مدیریت شوند/ آب سیل ها، نعمتی بی بدیل

مایع زندگی که خداوند در قرآن کریم درباره آن می فرماید: «و من الماء کل شیء حی» هر چیز زنده ای را از آب قرار دادیم؛ گاهی همین آبی که زندگی همه به آن وابسته است و نبود و حتی کمبود آن در همه عرصه ها بحران است به بلا تبدیل می شود. سیل هایی که هر از گاهی گریبانگیر برخی از مناطق از جمله کرمان می شود و گاهی در برخی از مناطق چند سالی یک بار تکرار می شود؛ بحرانی است که باید برای آن چاره کرد.

نقش موثر انسان در وقوع سیل 

حسین شجاعی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان گفت: سیل به عنوان یک مخاطره از نظر تلفات جانی و خسارات مالی، مهیب‌ترین بلای طبیعی محسوب می‌شود و هنگامی اتفاق می‌افتد که جریان آب برای مقطعی از رودخانه، بیش از جریان عادی بوده و از بستر طبیعی خود تجاوز کند و اراضی پست حاشیه رودخانه را در بر بگیرد.

او می گوید: درخصوص عامل سیل یا سیلاب، ۲ دسته عوامل طبیعی و غیرطبیعی نقش آفرینی می‌کنند که از عوامل طبیعی می‌توان به تغییرات اقلیمی دهه‌های اخیر، پارامتر‌های اقلیمی، شامل: شدت بارندگی، نوع بارش، الگوی مکانی بارش و ... اشاره کرد. در خصوص عوامل غیرطبیعی می‌توان به توسعه مناطق شهری، تجاوز به حریم رودخانه ها، بهره برداری بیش از توان اکولوژیکی اراضی، احداث سازه‌های نامناسب در مسیر آبراهه ها، رودخانه‌ها (پل‌ها و آبگذرها) اشاره کرد.

شجاعی افزود: نکته قابل توجه اینکه در وقوع هیچ کدام از بلایای اصلی طبیعی به اندازه سیل، فعالیت بشری تاثیرگذار نیست؛ بنابراین با مدیریت عوامل غیرطبیعی، می‌توان تا حدود زیادی در کاهش خسارات جانی و مالی سیلاب نقش آفرینی کرد.

 آب بارش های سیل آسا به کجا چنین شتابان می روند؟ 

طی چند روز اخیر اغلب شهرستان های استان کرمان درگیر سیلاب و آبگرفتگی بود و سوالی که برای همه مردم با دیدن این حجم  آب و سیلاب پیش می آید این است که چرا با وجود این همه آب، مدیریت صحیحی صورت نمی گیرد تا بعدا با کمبود آب در بخش های مختلف روبه رو نباشیم  و توصیه های مکرر مسئولان برای صرفه جویی در آب را شاهد نباشیم .

محسن اسدی، مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان گفت: به دلیل نفوذپذیری زیاد خاک در مناطق کوهستانی و سطح بالای آب در این مناطق، بارش‌های اخیر می‌تواند باعث تغذیه قنوات در مناطق کوهستانی و مرتفع شوند و آب دهی آن‌ها را افزایش دهند.

او می‌گوید: اما به علت اینکه عمق سطح برخورد آب در دشت‌ها، خصوصا دشت‌های شمالی استان زیاد است و گاهی تا ۱۰۰ یا ۱۵۰ متر هم می‌رسد، تاثیر این بارش‌ها را بر روی ذخیره آب در چاه‌هایی که در دشت‌ها واقع شده اند، در کوتاه مدت مشاهده نمی‌کنیم.

اسدی افزود: به عبارت دیگر آب در بارندگی‌های سیل آسا، بیشتر در سطح جاری است و فرصت اینکه دشت‌ها را تغذیه کند، ندارد و اغلب به صورت روان آب از دسترس خارج می‌شوند و در تالاب‌ها جمع می‌شود.

سدها پذیرای آب سیل ها 

یکی از راه های کنترل سیلاب و  بهره وری از آب آن ها، احداث سدها در مناطق مختلف است. به گفته مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان  اداره منابع طبیعی و آبخیزداری اقداماتی را در خصوص تغذیه آبخوان‌ها در سطح استان کرمان انجام داده است؛ اما آب منطقه‌ای نیز با احداث سد‌های مخزنی از سیلاب‌های مخرب جلوگیری می‌کند و آب ذخیره شده را به صورت تنظیم شده برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی در اختیار بهره برداران قرار می‌دهد.

مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان گفت: در سطح استان کرمان ۴ سد جیرفت، سد نساء بم، سد تنگوئیه سیرجان و سد بافت وارد مدار بهره برداری شده اند و آب سیلاب‌ را ذخیره می‌کنند و در مواقع لزوم در اختیار بهره برداران قرار می‌دهند.

او بیان کرد: سد قدرونی راور نیز مراحل آخر کار خود را طی می‌کند و به زودی به مرحله بهره برداری می‌رسد و در منطقه رابر نیز سد شهیدان امیرتیموری در دست احداث است.

به گفته مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان کرمان به علت کمبود آب در استان کرمان، تعریف منابع آب جدید و یا حفر چاه جدید و یا قنات برای کشاورزی در دشت‌ها سال ها ممنوع شده است؛ بنابراین مجوز حفر قنات و چاه داده نمی‌شود.

او می‌گوید: اقداماتی که برای بهره وری آب سیلاب‌ها انجام می‌شود نباید به گونه‌ای باشد که باعث تخریب محیط زیست شود؛ بلکه باید طوری برنامه ریزی کرد که به مصرف بهینه آب  کمک شود. نه اینکه باعث تخریب طبیعت پائین دست شود.

پر شدن ۵۰ درصد سدهای استان کرمان 

حمید علیدادی سلیمانی، معاونت حفاظت و بهره برداری آب منطقه‌ای کرمان گفت: مجموعا طی بارندگی‌های اخیر، ۲۳ میلیون متر مکعب به حجم قبلی سد‌ها اضافه شد که از این میزان، به سد مخزنی جیرفت ۲۰ میلیون متر مکعب، به سد مخزنی سیرجان ۲ میلیون متر مکعب و به سد مخزنی بافت یک میلیون متر مکعب آب افزوده شد.

او بیان کرد: هم اکنون حجم فعلی آب سد‌های استان کرمان، معادل ۵۰ درصد ظرفیت مخزن پرشدگی دارند که قبل از بارندگی های اخیر، میانگین پر شدگی آب ۴ سد، ۴۵ درصد بود.

مونسون کم تر راهی سدها شد 

اما سوالی که پیش می‌آید این است که چرا با توجه به این میزان بارش ها، حجم سد‌های ما به طور ۱۰۰ درصدی پر نشده است؟

علیدادی سلیمانی بیان کرد: این بار بارندگی‌ها در بالادست سد‌ها کمتر اتفاق افتاد، به عنوان مثال: در دشت رفسنجان و زرند، بارندگی ها قابل توجه بود که به صورت روان آب در دشت‌ها جاری شد.

او افزود: بارندگی اخیر در فصل تابستان که معروف به مونسون می‌باشد، به صورت نقطه‌ای و با شدت زیاد و زمان کم اتفاق می‌افتد که همین امر باعث خسارت می‌شود؛ اما بارندگی‌های زمستانه با مقیاس وسیع‌تر و زمان طولانی‌تر و اغلب در مناطق کوهستانی و بالادست سد‌ها اتفاق می‌افتد که سفره‌های آب زیر زمینی بیشتر از آن‌ها منتفع خواهند شد.

معاونت حفاظت و بهره برداری آب منطقه‌ای کرمان درباره نیاز استان کرمان به سد با توجه به بارش‌های سیل آسای چند سال اخیر گفت: به سد جدید در استان کرمان نیاز نداریم؛ چرا که مطالعات احداث سد‌ها براساس آورد رودخانه‌های دائمی و اندازه گیری‌های ایستگاه‌های هیدرومتر‌ی و محاسبات دقیق انجام می‌پذیرد که در حال حاضر، پتانسیل احداث سد جدیدی در استان کرمان قابل تصور نیست.

تبدیل تهدید سیل به فرصت با تخصیص اعتبارات

علیدادی سلیمانی درباره  راهکارها برای بهره وری از آب سیلاب در نقاط مختلف استان کرمان گفت: تکمیل مطالعات رودخانه‌ها و تعیین حریم و رفع تصرفات، طرح جامع سیلاب و پهنه بندی خطر سیلاب برای شهرستان‌های استان و احداث پروژه‌های تغذیه مصنوعی و کنترل سیل الزامی است.

او با بیان اینکه برای اجرای پروژه‌های بیان شده به اعتبار نیاز داریم، تصریح کرد: با چنین روش‌هایی می‌توان خطر تهدید سیل‌ها را به فرصت برای تغذیه بهتر دشت‌ها و منابع آب تبدیل کرد.

مجید سعیدی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری کرمان گفت: بارش‌های اخیر در استان کرمان اغلب در بالا دست سد‌های استان کرمان رخ نداده است و بیشتر در جا‌هایی اتفاق افتاده که یا سد‌های کمتری بوده و یا سد نداشتیم.

او می‌گوید: اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری، از جمله بند‌های سنگی و ملاتی، گورآب، نهالگیری و بند‌های خاکی و ... می‌تواند از شدت سیلاب بکاهد و باعث ذخیره آب شود و فرصت نفوذ پذیری آب را به منابع آب زیرزمینی بدهد.

طرح های آبخیزداری، ناجی منابع آب و خاک کشور 

نگاهی کوتاه به بارش های شدید در استان پهناور کرمان نشان می دهد که طی چند سال اخیر، شمال و جنوب این استان از سیل های ویرانگر خاطره خوشی ندارد؛ اما این را نمی توان نادیده گرفت که مدیریت آب همین سیلاب ها می تواند منبع خوبی برای تامین آب در بخش های مختلف از جمله: شرب، کشاورزی، صنعت و .. باشد و به تغذیه آب سفره های زیر زمینی و قنوات کمک کند. 

علاوه بر احداث سدها، اقدامات خوبی برای کنترل سیلاب و استفاده بهینه از آب آن ها انجام شده است. 

یکی از راه‌های موثر برای بهره وری مناسب از آب بارش‌ها و سیلاب، اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری در مناطق مختلف است، این موضوع به قدری مهم است که رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) با اختصاص اعتبار از صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های مختلف حوزه آبخیزداری و آبخوانداری موافقت کردند و طی این چند سال طرح‌های متنوعی در مناطق مختلف در کشور اجرا شده است که توانسته تا حدودی به بهره وری آب و کنترل سیلاب‌ کمک شایانی کند.

حسین شجاعی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان گفت: در اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری در مدیریت سیلاب در شمال استان کرمان در مناطق خشک و نیمه خشک کشور، مثل استان کرمان، با دو موضوع روبه رو هستیم، از یک طرف آب، مهم‌ترین عامل محدود کننده است و از طرفی دیگر سیلاب‌های فصلی، عامل مهم تخریب و ایجاد خسارت به زیر ساخت‌های ما هستند.

او افزود: نکته قابل ذکر این است که فرسایش خاک در این مناطق با سرعتی شدید درحال تبدیل شدن به یک بحران است؛ بنابراین بسیاری از کارشناسان معتقدند که اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، تنها راه حفظ منابع آب و خاک کشور و این استان است؛ بنابراین در صورت نبود مدیریت منابع آب و خاک، امکان فعالیت‌های تولید، کشاورزی، باغداری، صنعت و ... مسیر نبوده و بقای جوامع انسانی مورد تهدید قرار می‌گیرد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان گفت: از طرفی با توجه به اهمیت انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری به منظور حفظ خاک و آب که در مجامع علمی دنیا به اثبات رسیده است می‌توان تا حدود زیادی، سیلاب‌ را مدیریت کرد.

او بیان کرد: از جمله طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری که در حفظ خاک و آب و مدیریت سیلاب‌ها در استان کرمان اجرا شده است، می‌توان به اقدامات مکانیکی، شامل: بند‌های خشکه چین، سنگی ملاتی، خاکی و ...؛ بیومکانیکی، شامل: کنتور فارو، تراس بندی و ...؛ بیولوژیک، شامل: بذرکاری، نهالکاری و ... و مدیریتی، شامل: قرق، مدیریت حوزه و ... اشاره کرد.

شجاعی تصریح کرد: اجرای سیستم پخش سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک، مثل: استان کرمان به عنوان یکی از روش‌های مناسب برای مهار و استفاده بهینه از سیلاب و تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی به شمار می‌رود؛ بنابراین اصلاح و توسعه پخش سیلاب‌هایی که در گذشته اجرا شده و همچنین اجرای سیستم پخش سیلاب در مناطقی از استان کرمان که مستعد بوده در دستور کار قرار گرفته است.

او افزود: از جمله سیستم‌های پخش سیلاب که در استان کرمان اجرا شده است می‌توان به پخش سیلاب دئفه رفسنجان، احمدآباد دئفه، بیاض انار، آبکوهی راور، دارزین بم، جوشر شهربابک اشاره کرد.

 اجرای عملیات های آبخیزداری، گامی موثر برای مصرف بهینه آب

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان گفت: اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری چه قدر به مصرف بهینه آب کمک کرده است؟ ابتدا بایستی به آمار و اطلاعات مختصری راجع به وضعیت طرح‌های مطالعاتی و اجرایی صورت گرفته اشاره کرد. 

او افزود: بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته نشان می‌دهد که در سطح ۶ /۱۰ میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز شمال استان کرمان، امکان تهیه و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری وجود دارد که تاکنون در سطحی حدود ۴ میلیون هکتار در حوضه‌های آبخیز استان، مطالعات توجیهی ـ شناسایی و تفضیلی ـ اجرایی صورت گرفته است که ۷/ ۲ میلیون هکتار آن مطالعات تفضیلی  ـ  اجرایی  است. 

شجاعی تصریح کرد: براساس آمار موجود در بانک اطلاعات این اداره کل از اعتبارات، سطح تحت پوشش عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، برابر با ۸/ ۱ میلیون هکتار است. به عبارتی در سطحی حدود ۳۸ درصد از حوضه‌های آبخیز استان، مطالعات توجیهی ـ شناسایی و تفضیلی ـ اجرایی صورت گرفته و همچنین سطح تحت پوشش عملیات اجرایی نسبت به حوضه‌های آبخیز استان و حوضه‌های مطالعه شده به ترتیب ۱۷ و ۴۵ درصد است.

شجاعی تصریح کرد: در مناطق تحت پوشش عملیات اجرایی که برابر ۸ /۱میلیون هکتار است تاکنون بالغ بر ۸ هزار سازه از نوع خشکه چین، گابیونی، سنگی ملاتی، خاکی و ...؛ انجام عملیات بیومکانیکی و بیولوژیک بالغ بر ۱۶ هزار و ۵۲۰ هکتار؛ انجام عملیات مدیریتی و قرق در سطحی بالغ بر ۱۴۲ هزار و ۳۰۰ هکتار، انجام ۵ مورد عملیات سد زیر زمینی با حجم استحصال و بازیافت ۱۱۰ لیتر بر ثانیه از جریان‌های زیر گذر منتهی به کویر اجرا شده است.

او  گفت: با توجه به اقدامات انجام شده شاهد این هستیم که در  مناطقی که طرح های آبخیزداری اجرایی شده است خسارات سیل و خشکسالی نسبت به دیگر مناطق ناچیز است و گواه این موضوع تاثیر سازه‌های آبخیزداری در بیش از یک دهه خشکسالی، کاهش نداشتن آبدهی قنوات و بعضا افزایش آبدهی آن‌ها در مناطقی که در بالادست قنوات و سازه‌های آبخیزداری اجرا شده و همچنین مدیریت و تعدیل خسارات آنی در سیل هایی که در چندین سال اخیر، خصوصا سیل اخیر (جریان مونسون) که در استان اتفاده است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان بیان کرد: با توجه به میانگین بارندگی استان کرمان از جمله دستاورد‌های حاصل از عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در مناطق تحت پوشش حوضه‌های شمال استان موارد ذیل است:

• مدیریت حدود ۴۶۰ میلیون متر مکعب از سیل ها و رواناب‌ها
• کنترل فرسایش خاک در حدود ۵ /۱۲ میلیون متر مکعب
• نفوذ ۳۰ تا ۵۰ درصد سیل های مدیریت شده به آبخوان‌های تحت این عملیات
•  افزایش تولید علوفه سالانه به میزان ۱۵ تا ۲۰ درصد در هکتار
• کنترل حدود ۵/ ۹ میلیون تن رسوب و جلوگیری از حمل آب به مناطق پایین دست.

شجاعی می‌گوید: نقش اصلی اجرای عملیات آبخیزداری، آبخوانداری، حفاظت خاک است و اتفاقا از جنبه حفظ خاک است که می‌توانیم آب هم داشته باشیم؛ بنابراین با اجرای عملیات های آبخیزداری با ایجاد تاخیر در سیلاب و تخلیه و رها سازی تدریجی آب موجود در مخزن بند‌های احداثی از طریق سرریز‌ها و لوله‌های خروجی تعبیه شده در بند‌های آبخیزداری بعد از هر سیلاب، ضمن استفاده بهینه از سیلاب‌های موجود، به تغذیه آبخوان و افزایش آبدهی چاه‌ها، قنوات و چشمه‌ها کمک کرد.

او تصریح کرد: بر اساس نتایج برخی از ارزیابی‌هایی که در سطح ملی در کشور صورت گرفته در حوضه‌هایی همچون باب گهر زرند، حوضه کوه پنج برسیر، راویز رفسنجان شاهد افزایش آبدهی ۲ تا ۳ برابر قنوات پایین دست انجام عملیات آبخیزداری بوده ایم.

اجرای طرح های آبخیز داری خسارت سیل در شمال کرمان را کمتر کرد 

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان درباره سیل شمال استان کرمان به خصوص رفسنجان گفت: ماهیت بارندگی‌هایی که در چند روز اخیر به نام جریان مونسون اتفاق افتاد،  این است که در مدت زمان کوتاه، حجم زیادی از بارش را در یک منطقه شاهد بودیم.

او افزود: به عنوان مثال در مناطقی از رفسنجان، مثل: راویز، از ابتدای ورود سامانه بارشی به این شهرستان، بیش از ۱۲۰ میلیمتر بارندگی در این منطقه اتفاق افتاد که خسارات زیادی به زیر ساخت‌های مناطق پایین دست وارد کرد؛ اما با توجه به بازدید‌های میدانی، در مناطقی از شهرستان رفسنجان که عملیات آبخیزداری و آبخوانداری صورت گرفته است، شاهد کم ترین آسیب به زیر ساخت‌های مناطق پایین دست بودیم.

شجاعی بیان داشت: از جمله پروژه‌های موفق که تاثیر بسیار زیادی در مدیریت سیلاب و کاهش خسارات داشته می‌توان به پخش سیلاب دئفه با حجم مخزن بیش از ۶ میلیون متر مکعب اشاره کرد که در سیلاب اخیر حجم زیادی از آب وارد این سیستم پخش سیلاب شد. 

  او تصریح کرد: همچنین در سایر حوضه‌های شهرستان از جمله ده سیاهان، بخش‌هایی از منطقه داوران و ... که تحت پوشش عملیات اجرایی آبخیزداری و آبخوانداری بوده خسارات سیل بسیار ناچیز بوده است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان گفت: به نظر می‌رسد بهترین راهکار که در کوتاه مدت می‌توان برای مدیریت سیل های احتمالی انجام داد و خطرات ناشی از خسارات سیل را کاهش داد و از حجم سیل ها استفاده بهینه کرد، بسته به شرایط منطقه و هر حوضه، احداث بند‌های سنگی ملاتی متوالی، بند‌های خاکی، خاکریز‌های حفاظتی تاخیری و اجرای سیستم‌های پخش سیلاب در مناطق مستعد است که می‌توان تا حدودی نسبت به مدیریت سیل ها و کاهش خسارات آن‌ها اقدام و به تغذیه آبخوان نیز کمک کرد.

او افزود: از جمله اقداماتی که می‌توان بر‌ای کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از سیلاب انجام بدهیم، توجه به حوضه‌های آبخیز شهری است؛ چون این حوضه‌ها پیرامون شهر‌ها قرار گرفته اند و رواناب حاصل از بارش به روی آن‌ها به گستره شهر‌ها و یا حریم شهر‌ها (یا روستاها) می‌رسد.

به گفته شجاعی از جمله دستگاه‌های اجرایی که بایستی در حوضه‌های شهری همکاری داشته باشد می‌توان به شهرداری ها، اداره کل شهرسازی، اداره راه‌های کل شهری و روستایی استانداری و ... اشاره کرد.

او گفت: توجه به مدیریت جامع بر حوضه‌های آبخیز موضوع دیگری است که باید به آن توجه کرد، به طوری که با اعمال مدیریت جامع، همه واحد‌های تاثیر گذار در حوضه تحت یک برنامه هماهنگ و واحد با توجه به اولویت‌های تعیین شده به فعالیت‌های اجرایی و حفاظتی یا حمایتی لازم را اجرا می‌کنند که نتیجه این اقدامات هماهنگ، توسعه همه جانبه و پایدار حوضه آبخیز خواهد بود.

طی بارندگی های اخیر۷۰ میلیون مترمکعب حجم سیلاب در جنوب کرمان مدیریت شد 

طی چند سال اخیر، سیل‌ها جنوب کرمان را نیز بی نصیب نگذاشته اند و طی مدتی نسبتا کوتاه (تقریبا به فاصله زمانی ۲ سال) شاهد سیل های مخرب در جنوب استان کرمان بوده ایم. مدیریت در ۲ جنبه کنترل سیلاب وبهره وری از منابع آبی از مواردی است که مورد توجه مسئولان و کارشناسان امر در جنوب استان کرمان نیز واقع شده است.

حمزه احمدی، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب استان کرمان گفت: طرح‌های آبخیزداری با اهداف حفظ و بهره‌برداری مناسب از منابع آب و خاک، حفاظت خاک و کنترل فرسایش و رسوب، تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی برای کمک به افزایش آبدهی قنوات، چاه‌ها و چشمه ها، تقویت پوشش گیاهی، کنترل سیل به منظور حفاظت سکونتگاه‌ها و تاسیسات زیربنایی، کنترل رسوبات ورودی به مخازن سدها، احیا و توسعه پوشش گیاهی در حال اجرا است.

او می‌گوید: با انجام عملیات آبخیزداری، هر سال به طور متوسط، ۵۳۰ متر مکعب در هر هکتار از اراضی، آب ذخیره می‌شود.

احمدی افزود: نفوذ سالیانه آب به سفره‌های آب زیرزمینی در هر آبخوانداری به طور متوسط، هزار متر مکعب در هر هکتار است و کنترل رسوب سالیانه به طور متوسط ۴ متر مکعب در هکتار است.

احمدی بیان کرد: طرح‌های آبخیزداری که تاکنون در جنوب استان کرمان اجرا شده است، شامل: عملیات مکانیکی (سنگی ملاتی، خاکی، گابیونی)، بیو مکانیکی و بیولوژیکی، در آبراهه‌های فرعی و بالادست و همچنین سازه‌های خاکی (سیستم‌های پخش سیلاب) در دشت‌ها است.

او بیان کرد: در سراسر منطقه جنوب کرمان، طی سال‌های اخیر کارگاه‌های عملیات آبخیزداری و آبخوان داری فعال و در تمامی این پروژه‌ها پیمانکاران با نظارت مشاوران به‌صورت تمام‌وقت در حال فعالیت هستند.

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب استان کرمان درباره تاثیر پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان داری در کنترل سیلاب گفت: احداث سازه‌های سیل گیر علاوه بر کنترل سیل به تغذیه آب زیرزمینی در آبخوان‌ها کمک کرده و سبب بهینه‌تر شدن راندمان چاه‌ها و منابع آب زیرزمینی در پائین‌دست می‌کند.

او تصریح کرد: حجم بارش طی بارندگی‌های اخیر در جنوب کرمان هزار میلیون مترمکعب بوده که باعث ایجاد ۳۵۰ میلیون مترمکعب حجم رواناب شده است.

احمدی با اشاره به ۸۰ هزار هکتار اراضی زراعی و باغی تحت تاثیر گفت: پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در جنوب کرمان ۲۵ میلیون مترمکعب حجم سیلاب را کنترل و ۷۰ میلیون مترمکعب حجم سیلاب را در بارندگی اخیر مدیریت کرده است.

چرا با وجود اجرای طرح های مختلف باز هم سیل می تازد؟ 

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان در پاسخ به این سوال که چرا با وجود اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری باز هم مجددا شاهد سیل های زیادی در سطح استان هستیم؟ گفت: تنها ۱۷ درصد از حوضه‌های آبخیزداری، تحت پوشش عملیات آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفته است. 

او افزود: در بارندگی‌های چند سال اخیر و خصوصا در مدت ورود سامانه مونسون که در استان کرمان اتفاق افتاده در مناطقی که عملیات آبخیزداری و آبخوانداری صورت گرفته است، شاهد تعدیل سیلاب بودیم به طوری که با آبگیری سازه‌های اجرا شده در مناطق تحت پوشش عملیات اجرایی، سیلاب مدیریت شده و شاهد کمترین خسارت به تاسیسات و زیر ساخت‌های بودیم.

شجاعی تصریح کرد: در صورت توجه بیشتر مسئولان و اختصاص اعتبارت ویژه به منظور تهیه و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری در سطح تمامی حوضه‌های آبخیز استان و کوتاه کردن دوره اجرای طرح‌ها، می‌توان ضمن پیشگیری و کاهش تخریب‌های ناشی از سیلاب‌ به تغذیه آبخوان ها که در استان کرمان در اثر برداشت‌های بی رویه برای مصارف مختلف با بیلان منفی ۹۰۲ میلیون متر مکعب در سال مواجه هستیم، کمک کرد.

او اضافه کرد: موارد زیر نشان دهنده این است که بایستی به انجام فعالیت‌های آبخیزداری توجه بیشتری شود:

•  بخش عمده ای از آب مورد نیاز استان اعم از کشاورزی، دامداری، صنعت و شرب از طریق منابع آب زیر زمینی تامین می‌شود.
• براساس مطالعات آمایش استان، میزان افت سطح آب زیر زمینی در برخی از دشت‌های استان، طی ۱۵ سال گذشته از حداقل ۱۰ تا حداکثر ۱۵ متر گزارش شده است.
•  خطر فرونشست زمین در اکثر دشت‌های استان به دلیل برداشت‌های بی رویه از منابع آب زیر زمینی
• وقوع خشکسالی‌های پی در پی چهارده سال گذشته
• افت کیفیت و پیشروی جبهه آب شور در دشت‌های بحرانی استان
• براساس مطالعات آمایش استان، منابع آب زیر زمینی تجدید پذیر استان، برابر با ۵ هزار و ۶۶۴ میلیون متر مکعب است که در مقابل میزان تخلیه، برداشت و خروجی آب زیرزمینی برای مصارف مختلف، ۶ هزار و ۵۶۶ میلیون متر مکعب است که با توجه به مقادیر ورودی و خروجی از آبخوان‌های استان، بیلان آب زیر زمینی منفی و به عبارتی کسری مخازن آب زیر زمینی حدود ۹۰۲ میلیون متر مکعب است.
• سیل خیزی بالای اکثرمناطق استان
• فرسایش پذیری و رسوب خیزی بالای حوضه آبخیز به دلیل فقر پوشش گیاهی در بسیاری از عرصه‌های منابع طبیعی

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان تصریح کرد: با توجه به موارد بیان شده، ضرورت اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در استان کرمان دو چندان بوده و متاسفانه علی رغم کار‌های بسیار خوب و اثر گذاری که صورت گرفته است به دلیل منابع مالی اندک، حدود ۱۷ درصد از مساحت حوضه‌های آبخیز، تحت پوشش عملیات آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفته و ثمراتی را به همراه داشته است.

او بیان داشت: نیاز است که با تخصیص اعتبارات ویژه نسبت به تهیه و انجام فعالیت‌های آبخیزداری در بقیه حوضه ها، اقدامات مورد نیاز صورت پذیرد.

شجاعی گفت: خوشبختانه با عنایت ویژه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و تاکیدات ایشان در خصوص اهمیت اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای حفظ خاک و آب کشور، در چندین سال اخیر شاهد توجه بیشتر مسئولان و افزایش اعتبارات آبخیزداری هستیم، همچنین با توجه به عملکرد خوب سازه‌های آبخیزداری در کاهش خسارات سیل و مدیریت آن ها در جریان بارندگی‌های چند روز اخیر (موسوم به جریان مونسون) بودجه به موضوع آبخیزداری بیشتر شده به طوری که رئیس جمهور، اعلام کردند که آبخیزداری در پیشگیری و کاهش تخریب‌های سیل بسیار مهم بوده است و بایستی ظرف مدت ۲ هفته لایحه قانونی آبخیزداری تهیه و به مجلس ارائه شود و همچنین معاون اول رئیس جمهور تاکید کردند که موضوع آبخیزداری و آبخوانداری باید به یک فرآیند قانونی و عمومی تبدیل شود.

احمدی، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب استان کرمان با تاکید بر اینکه به دلیل وسعت زیاد حوزه‌های آبی جنوب کرمان، تاکنون در تمامی حوزه‌ها عملیات آبخیزداری انجام نگرفته است، گفت: برای پوشش دادن به عملیات آبخیزداری کل حوزه‌ها اعتبار و زمان نیاز است که با تخصیص اعتبارات صندوق توسعه ملی در سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ و در ۱۴۰۰ از محل اعتبارات مناطق کمتر توسعه یافته این امر سرعت بیشتری گرفته است؛ ولی کافی نیست.

او اظهار کرد: اقدام اساسی و بنیادی برای بهره‌وری مناسب از آب سیل ها، انجام عملیات آبخیزداری در تمامی حوزه‌های آبخیز است که این عملیات، سبب هدایت آب سطحی به سفره‌های آب زیرزمینی خواهد شد که به تبع آن سبب تغذیه چاه‌ها و قنوات می شود؛ اما برای این منظور می‌بایست اعتبارات بیشتری تخصیص پیدا کند تا تمامی حوزه‌ها مطالعه و طراحی شود و در نهایت عملیات آبخیزداری در آن انجام گیرد تا شاهد شکوفایی منطقه باشیم. 

 گزارش از معصومه یحیی زاده مقنی