نام متروی اصفهان را که می‌شنویم، ناخودآگاه لرزه به جانمان می‌افتد، لرزه‌ای که نه تنها شهروندان و دوستداران میراث فرهنگی بلکه بنا‌های تاریخی نصف جهان هم آن را احساس کرده اند.
هنوز مشکلات احداث خط یک قطار شهری اصفهان از هشدار نشست سی و سه پل گرفته تا انحراف حفاری مسیر تونل شرقی خط شمال – جنوب فراموشمان نشده که این بار خبر عبور خط دو قطار شهری از حریم مسجد جامع عتیق حاشیه ساز شده است.
چندی پیش در خیابان ابن‌سینا که یکی از ایستگاه‌های خط دو قطار شهری اصفهان در حال احداث است، با شروع حفاری‌ها، سازه‌هایی متعلق به دوران قاجار کشف شد که دیدنشان کار را متوقف کرد و حالا موضوع عبور خط ۲ قطار شهری از حریم مسجدجامع عتیق موجب نگرانی علاقه‌مندان میراث فرهنگی شده؛ آن‌ها علاوه بر نگرانی بابت آثار احتمالی عبور مترو از کنار این اثر جهانی، معتقدند این منطقه به دلیل پیشینه تاریخی، نیازمند بررسی‌های کارشناسی بیشتر است.
از سوی دیگر مسئول باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با تأکید بر اینکه آثار معماری به‌دست‌آمده در کاوش محدوده ایستگاه ابن سینا از لحاظ ساختاری مانند یافته‌های میدان عتیق، ضعیف است، گفته «اگر ببینیم داده‌های موجود برای تصمیم‌گیری درباره ایستگاه و سایر مسائل آن کفایت می‌کند کاوش را در همین مرحله ختم می‌کنیم».
آثار تاریخی ارزشمندی در محل حفاری مترو کاوش نشده
قرار بود خط دو قطارشهری اصفهان از میدان نقش جهان عبور کند، اما پس از برگزاری جلسات متعدد کارشناسی، تصمیم گرفته شد با اضافه شدن یک ایستگاه جدید، خط دو از میدان منحرف شود و در حقیقت آن را دور بزند. این را علمدار علیان، مسئول باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان می‌گوید.
او در گفتگو با خبرنگار ما ایستگاه ابن‌سینا را جزو مسیر تأییدشده خط دو قطار شهری اصفهان می‌خواند و ادامه می‌دهد: در حفاری‌هایی که سال ۸۵ برای طرح میدان امام علی در محوطه خیابان‌های عبدالرزاق، مجلسی و ابن سینا شد، متوجه شدیم بخش زیادی از لایه‌های خاک این منطقه، متأخر و بیشتر مربوط به دوران قاجار و پهلوی است و نخاله‌های دوره پهلوی به‌منظور تسطیح خیابان یا زیرسازی و آسفالت در آن محدوده وجود داشت.
مسئول باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان بیان کرد: در محل ایستگاه ابن‌سینا نیز با علم به این موضوع که ممکن است تا چندین متر نخاله وجود داشته باشد، آزمون‌هایی برای کاوش باستان‌شناسی شد، اما آثار معماری به‌دست‌آمده ازلحاظ ساختاری ضعیف بود.
ادامه یا توقف کاوش‌ها با شورای فنی میراث فرهنگی
علیان یادآور شد: آزمون‌های کاوش در محل ایستگاه ابن‌سینا یک ماه اجرا و مشخص شد با ساختار معماری ناقصی از دوره قاجار مواجه هستیم که نمی‌توانیم بگوییم کاربری آن‌ها خانه، کارگاه و یا چه چیز دیگری بوده است.
به گفته او، اگر به این جمع‌بندی برسیم که آثارمان به مطالعه و مستندات بیشتری نیاز دارد قطعاً کاوش ادامه و گسترش پیدا می‌کند، اما اگر به این نتیجه برسیم که داده‌های موجود برای تصمیم‌گیری درباره ایستگاه و سایر مسائل آن کفایت می‌کند کاوش را در همین مرحله به پایان می‌رسانیم که این تصمیم گیری برعهده شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان است.
مسئول مرکز باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: آثاری که می‌خواهیم حفظ کنیم، باید ارزش معماری و تاریخی قابل‌توجهی داشته باشند؛ به‌هرحال قطار شهری از منابع بیت‌المال ساخته میشود و ما باید صلاح کار را در نظر بگیریم، ضمن اینکه حفظ آثار دارای ارزش تاریخی هنری هم مهم و لا زم است موضوع را به‌نوعی مدیریت کنیم که مشکلی پیش نیاید.
بررسی مستندات مسیر قطار شهری در سطح وزارتی
علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: قرار است مستندات لازم و گزینه‌های پیشنهادی سازمان قطار شهری برای عبور خط ۲ مترو به وزارتخانه میراث فرهنگی ارسال شود تا ابعاد این طرح در سطح کلان و به صورت همه جانبه بررسی شود.
او با بیان اینکه خط ۲ قطار شهری از محدوده میدان امام علی وارد بافت تاریخی میشود. افزود: درباره بنا‌های تاریخی و لایه‌های باستان شناسی، خودمان اهلیت بررسی و پاسخگویی را داریم، اما در خصوص اینکه در لایه پایینی، مترو و لرزش‌هایی که ایجاد می‌کند برای بنا خطرآفرین هست یا نه، باید بررسی بیشتری شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: براساس توافق‌های قبلی، سازمان قطار شهری باید جزییات طرح‌های خود را برای بررسی به سازمان میراث فرهنگی ارسال کند که هنوز این امر محقق نشده.
اولویت حفظ آثار تاریخی است
به گفته ایزدی، تلاش می‌کنیم خط ۲ قطار شهری از محدوده مسجد جامع عتیق (موزه معماری ایران) که اثری جهانی است عبور نکند و چالش‌هایی که برای خط ۱ به وجود آمد برای خط ۲ ایجاد نشود.
او با بیان اینکه گذر قطار شهری از زیر میدان امام علی (ع) یکی از سه مسیر پیشنهادی است تاکید می‌کند: اولویت ما حفظ آثار تاریخی، به خصوص مسجد جامع عتیق است که جزو آثار جهانی ایران و از بنا‌های شاخص به لحظ معماری است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، پیامد‌های منفی تردد اتوبوس‌ها روی آثار تاریخی را رد نکرد، اما گفت: در خصوص ارتعاش و لرزش‌ها باید متخصصان نظر بدهند و آنطور که گفته میشود می‌توان با جابجایی و استحکام بخشی طوری اقدام کرد که سازه‌های تاریخی آسیبی نبینند.
تا میراث فرهنگی رسما تایید نکند، یک متر هم حفاری نمی‌کنیم
محمدمهدی فرزین مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حومه در گفتگو با خبرنگار ما گفت: سازمان قطار شهری برای اجرای هر طرحی در هر منطقه از اصفهان با میراث فرهنگی قرارداد دارد و هزینه کارشناسان و متخصصان میراث را کاملا پرداخت می‌کند.
او اضافه کرد: همه بررسی‌ها و کاوش‌های کارشناسان میراث فرهنگی درباره احداث و حفاری خطوط مترو صورت جلسه میشود و بعد از اینکه میراث فرهنگی مجوز داد در جلساتی با حضور مدیران ارشد استان از جمله معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار، شهردار اصفهان و مدیرکل میراث فرهنگی تصمیم گیری نهایی و صورت جلسه میشود.
مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حومه یادآور شد: در همه مراحل حفاری مترو کارشناس میراث فرهنگی حضور دارد و با مشاهده هر شی خواه دارای ارزش تاریخی و خواه بی ارزش، حفاری متوقف و موضوع بررسی میشود.
فرزین با اشاره به اینکه فاصله هر ایستگاه مترو از ایستگاه مجاور حدود یک کیلومتر است افزود: ایستگاه ابن سینا فاصله مورد نظر و مطلوب از مسجد جامع و میدان عتیق را دارد.
او تاکید می‌کند: ما نمی‌توانیم بدون اجازه میراث فرهنگی به حفاری و ساخت ایستگاه ادامه دهیم، معاون سیاسی امنیتی استاندار بر روند کار نظارت دارد و در صورت مشاهده، هرگونه تخلف با متخلفان برخورد میشود، اما متاسفانه برخی افراد نظرات غیرکارشناسی ارائه می‌دهند و سعی در مشوش کردن اذهان عمومی دارند.
کاوش‌ها برای چراغ سبز نشان دادن به مترو بوده
علیرضا جعفری زند باستان‌شناس اصفهانی و نویسنده کتاب " اصفهان پیش از اسلام" درباره کاوش‌ها در ایستگاه ابن سینا می‌گوید: گمانه‌زنی‌ها در میدان عتیق فقط در وسط این میدان یعنی میدان دایره‌ای شکل متعلق به دوره پهلوی صورت گرفت و اگر آثار دوره قاجاریه هم به دست آمد مربوط به عمق یک متر و نیم بوده نه بیشتر.
او ادامه می‌دهد: این در حالی است که میدان عتیق و زیرگذر عبدالرزاق بسیار وسیع است و نمی‌توان به سرعت و راحتی به این نتیجه رسید که آثار موجود، محدوده به معماری غیر ارزشمند دوره قاجار است.
این باستان شناس اصفهانی معتقد است محدوده میدان عتیق، رکن اصلی شکل گیری اصفهان است و وقتی با لودر گودبرداری شد سفال‌های بسیاری از دوره‌های اشکانی و ساسانی به دست آمد.
به گفته جعفری زند، کاوش‌های جدید، صوری و برای چراغ سبز دادن به مترو است.
او در توضیح ادعایش می‌گوید: میراث فرهنگی در تپه اشرف هم چهار هزار متر را کاوش کرد و در نهایت گفت آنجا هیچ‌چیزی نیست! درحالی‌که من طی کاوش فصل هفتم در تپه اشرف که در ۷۵ متر انجام دادم گورستان اشکانی و مدفن اسب پیدا کردم.
اصفهان کهن زیر اصفهان امروز است/کاوش‌ها باید با ریزبینی و دقت همراه شود
به باور این باستان شناس، اطراف مسجد عتیق که قرار است تونل مترو در آن حفر شود، به دلیل آثار نهفته باستانی، منطقه خطر است و باید قبل از حفر تونل، کاوش باستان‌شناسی شود.
جعفری‌زند می‌گوید: تونل مترو، چه از زیرِ زیرگذر میدان امام علی عبور کند و چه از کنارش، باید باستان شناسان در محل مستقر بشوند و با دقت زیاد و ریزبینی اجرای طرح را زیرنظر داشته باشند.
اصفهان کهن زیر اصفهان امروز است. او با یادآوری این موضوع می‌گوید: اصفهان در این قسمت تاریخی که قلب شکل‌گیری شهر است، به یک کاسه می‌ماند و ممکن است ما زیر ۳۰ متر هم آثاری داشته باشیم.
این باستان شناس اظهار امیدواری کرد: میراث فرهنگی با حساسیت بیشتری برطرح احداث قطار شهری نظارت کند.
حفاری با دقت، مشکلی ایجاد نمی‌کند
برخی کارشناسان معتقدند اگر کاوش‌های باستان شناسی با دقت انجام شود حتی اگر هیچ شی گران بها و باارزشی هم یافت نشود، ممکن است ارتعاشات ناشی از عبور قطار شهری به بنا‌های تاریخی مانند مسجد جامع آسیب بزند.
حمید هاشم‌الحسینی متخصص ژئوتکنیک و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در این باره می‌گوید در قرن ۲۱ می‌توان این نگرانی‌ها را مرتفع کرد، اما خدا می‌داند که در عمل چه کسانی و چگونه کار خواهند کرد!
او افزود: اگر حفاری دستگاه تی بی ام با دقت باشد مشکلی ایجاد نخواهد شد، مترو از کنار مدرسه چهارباغ و سی و سه پل هم عبور کرد، مهم این است که در زمان بهره‌برداری تمهیداتی ببینند که ارتعاشات قطار دردراز مدت آسیبی به مسجد جامع نزند.
این استاد دانشگاه با یادآوری اینکه اولین بار نیست که تی بی ام از کنار آثار تاریخی عبور می‌کند گفت: تی بی ام پیشتر از کنار مدرسه چهارباغ و از ۳۶ متری سی و سه پل عبور کرد، اما میراث فرهنگی به طور رسمی، آسیبی را که متوجه این آثار شده باشد، اعلام نکرد.
به گفته هاشم الحسینی، ممکن است یک ساختمان امروزی و انبوه سازی شده مثل متروپل آبادان، غیر اصولی بنا شود و فرو بریزد، اما بنایی که درست ساخته شده دچار مشکل نمی‌شود؛ هرچند باید همه ابعاد را بررسی و مطالعه کرد.
تکمیل حفاری تونل‌های خط ۲ مترو تا پایان سال ۱۴۰۲
سید محسن واعظی‌فر مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان و حومه گفت: تا پایان سال ۱۴۰۲ حفاری تونل‌ها به پایان خواهد رسید و اکنون نیز سفت‌کاری ایستگاه‌ها بیش از۵۰ درصد، پیش رفته است.
او افزود: خط ۲ مترو به مسافت ۱۴ کیلومتر با ۱۶ ایستگاه احداث میشود؛ این خط از ایستگاه دارک (شمال زینبیه) آغاز میشود و تا ایستگاه شهید حجازی (اول کهندژ) ادامه خواهد داشت.
مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان و حومه، با بیان اینکه دستگاه حفاری ۹.۵ متری کار خود را از جبهه غربی آغاز کرد و عید غدیر به ایستگاه دوم رسید گفت: در خط ۲ بیشتر کار‌ها زیرزمینی بود و تلاش کردیم کار را گونه‌ای پیش ببریم تا مردم دچار مشکل نشوند.
واعظی‌فر در مورد هزینه‌های ساخت مترو هم گفت: هزینه خرید تجهیزات ۵۹۴ میلیون یورو شده و برای ۲۴ کیلومتر خط ۲ حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو نیاز است.
او با بیان اینکه برای اجرای خط دو مترو، میدان زیرین میدان امام علی (ع) تعریض شده، تصریح کرد: در محدوده ایستگاه ابن‌سینا نیز با توجه به پایان کاوش‌های میراثی، جابه‌جایی تأسیسات آغاز شده است.
اصفهان نیز همانند بسیاری از شهر‌های بزرگ جهان، سال هاست که حال و هوای توسعه به خود گرفته، اما نباید فراموش کرد هویت نصف جهان به آثار ارزشمند تاریخی آن گره خورده و قبل از هر ساخت و ساز جدید و توسعه حمل و نقل شهری باید حفظ داشته‌های تاریخی و فرهنگی این شهر را در اولویت قرار داد.
گزارش از سولماز محمدی
ایران با تاریخش نمایان میشود