در ماه‌های اخیر کارشناسان، مدیران و بومیان خلیج گرگان در خصوص مباحث مرتبط با این پهنه آبی نظرات متعدد و شاید متناقضی مطرح کرده اند که عده زیادی به حق از ضرورت اجرای لایروبی کانال‌ها و برخی دیگر از استمرار مطالعات تا یافتن راهکار جدید برای نجات خلیج گرگان سخن گفتند.
جمعی اندک بدون شناخت کافی، بی اثر بودن اجرای عملیات لایروبی کانال‌های چپاقلی، آشور و خزینی را فریاد برآوردند و عده‌ای دیگر هم بر خسارت آفرین بودن این عملیات بر دردانه خزر نقد‌ها نوشتند.
با همه این احوال و اظهارنظر‌های متفاوت، باید بپذیریم که در هزاره سوم ملاک و میزان درستی یا نادرستی هر اقدامی منوط به نظر صاحب نظران آن رشته است.
پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی یکی از مراکز دانشگاهی کشور است که در شرایط فعلی باید برآورد‌ها و تحلیل‌های استادان و پژوهشگران این هسته علمی به عنوان فصل‌الخطاب نظرات مورد پذیرش همگان قرار بگیرد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در ارتباط با برخی شبهات مرتبط با اجرای عملیات لایروبی خلیج گرگان نظرات خود را به صورت شفاف برای خبرنگاران گلستانی بیان کرد.
حمید علیزاده لاهیجانی گفت: ارتباط بین خلیج گرگان و دریای خزر همانند ۲ ظرف مرتبط آبی است، یعنی حرکت آب بین این ۲ اکوسیستم به هیچ وجه به تغییرات و اختلاف شیب بستر خزر و خلیج گرگان وابسته نیست.
او گفت: تبادل و حرکت آب بین این ۲ مجموعه متاثر از جریانات بادرانده، جریانات ناشی از اختلاف چگالی و جریانات جزر و مدی است و نمی‌توان با تکیه بر شیب بستر به موضوعاتی همچون تخلیه آب خلیج گرگان به سوی دریای خزر بپردازیم.
او گفت: هیچ کدام از محققان و کارشناسان بر این اعتقاد نیستند که لایروبی مساحت و عمق آب در خلیج گرگان را افزایش می‌دهد؛ اما همگی بر این باورند که لایروبی کانال‌های آبرسان بر اساس اولویت‌های اعلام شده موجب بهبود کیفیت آب و بقا و دوام عمر زیستی خلیج گرگان می‌شود.
علیزاده لاهیجانی می‌گوید: خلیج گرگان کاهش ۱۱۰ کیلومتر مربعی پهنه آبی و کاهش محسوس تراز و عمق آب را تجربه می‌کند که این عوامل در کنار پارامتر‌های (متغیری که می‌توان ۲ یا چند تابع را برحسب آن بیان کرد) بیرونی نظیر تغییرات جوی و ورود مستمر فاضلاب انسانی و شهری به این اکوسیستم کیفیت آب خلیج گرگان را تنزل داده است که برخی رخداد‌ها مانند مرگ و میر ماهیان و پرندگان در سال‌های اخیر ماحصل این تغییرات کیفی بوده است.
او گفت: با اجرای لایروبی اگر سرعت جریانات آبی ورودی به خلیج گرگان از رقم ۲.۵ سانتیمتر در ثانیه به پنج سانتیمتر در ثانیه برسد ماندگاری آب در خلیج گرگان کوتاه‌تر و بازچرخانی آب در بازه زمانی کمتری اتفاق می‌افتد که بر اساس مدل سازی انجام شده مانایی آب خلیج گرگان از ۱۷۰روز فعلی به ۸۰ روز خواهد رسید و این امر به افزایش کیفیت آب منجر می‌شود.
علیزاده لاهیجانی به اظهارات برخی کارشناسان داخلی با استناد به مقالات خارجی اشاره کرد و گفت: اینکه بگوییم تا پایان قرن جاری شاهد کاهش ۱۸ متری تراز آبی خزر هستیم مقوله متقن و تایید شده‌ای نیست.
او گفت: در دنیای واقعیت نمی‌توان با استناد به مقالات علمی که احتمال عدم قطعیت آن‌ها حتی به ظن نویسنده بسیار بالاست؛ دست روی دست گذاشت و به دلیل آنکه شاید در سال‌های آینده خلیج خشک می‌شود، از اجرای عملیات احیا و نجات خلیج گرگان پرهیز کرد.
علیزاده لاهیجانی درباره برخی اظهارات در خصوص هزینه بر بودن عملیات لایروبی خلیج گرگان گفت: سلامت مردم و احیای اکوسیستم منحصربفرد خلیج گرگان آنچنان با اهمیت است که هر میزان اعتبار برای این اکوسیستم هزینه شود به نوعی یک سرمایه‌گذاری برای آرامش و امنیت مردم است.
او به پیشنهاد نصب دریچه‌های پلاستیکی در کانال‌های چپاقلی و کانال آشور اشاره کرد و گفت: عده‌ای بر این باورند که بجای لایروبی کانال‌ها باید با پمپاژ داخل خلیج گرگان آب ریخته شود و احداث سد‌ها و دریچه‌ها بر روی کانال‌های خروجی، جلوی تخلیه آب از خلیج را گرفت؛ این در حالی است که با روش مذکور خلیج گرگان به یک سد تبدیل می‌شود و ویژگی طبیعی خود و ظرفیت‌های زیستی خود را از دست خواهد داد.
علیزاده لاهیجانی گفت: همه تلاش‌ها به خاطر این است که اکوسیستم طبیعی خلیج گرگان حفظ شود در غیر اینصورت هزینه‌های انجام شده قابل توجیه نیست.
حسین باقری از محققان علوم غیرزیستی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی هم گفت: برخی از افراد به وجود آلاینده‌های متعدد به ویژه فلزات سنگین در رسوبات بستر خلیج گرگان اشاره می‌کنند در حالی که ترکیب رسوبات این پهنه آبی متاثر از پیش زمینه یا بک گراند (پس زمینه) بافت خاک یا کانی‌های مناطق بالادست است.
او گفت: معدل آلاینده‌هایی نظیر فلزات سنگین در رسوبات خلیج گرگان درحد متوسط قرار دارد.
چندی پیش رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره لایروبی خلیج گرگان گفته بود: در زمینه لایروبی خلیج گرگان نظرات موافق و مخالف زیادی وجود دارد، برخی نگران این هستند که، چون خزر در حال عقب نشینی است بنابراین با لایروبی همان میزان آب باقیمانده در خلیج گرگان به خزر تخلیه شود که از نظر علمی درست است به همین علت نظر من این بود که باید جنبه‌های مختلف لایروبی دیده شود تا همان ۱۵ هزار هکتار باقیمانده از خلیج گرگان هم خشک نشود.
علی سلاجقه گفت: تمام دستگاه‌های حاضر در منطقه اعلام کردند که چنین اتفاقی نمی‌افتد، چون بعد از لایروبی مرحله دومی هم وجود دارد و آن پمپاژ آب از خزر به خلیج است که قرار است با دبی بالایی انجام شود، البته یادآوری کردیم که این کار هزینه زیادی دارد، اما آن‌ها هزینه را پذیرفتند، در واقع مجموعه‌ای از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به این نتیجه رسیدند که باید لایروبی انجام شود و بعد از آن پمپاژ آب، آن را پوشش دهد.
اهالی گلستان احیای خلیج گرگان را اجتناب ناپذیر می‌دانند و می‌گویند اراده جمعی پیشران طرح لایروبی خلیج است تا هرچه زودتر این امر مهم محقق شود، اجرای این طرح در کنار خواسته رییس جمهور و مسوولان استان و از همه مهم‌تر مطالبه عامه و عمومی مردم است.
کارشناسان امر هم معتقدند احیای خلیج گرگان در واقع علاوه بر مزایای زیست محیطی، توسعه و رونق صنعت گردشگری و اشتغالزایی را برای منطقه به همراه دارد که طرح لایروبی آن هرچه زودتر باید به اتمام برسد.
مدیر بنادر و دریانوردی گلستان در این باره گفت: در زمان حاضر ۶ دستگاه بیل مکانیکی مشغول احداث دایک (سدخاکی) در خلیج گرگان هستند که بعد از این کار، مطابق زمانبندی عملیات لایروبی آغاز می‌شود.
اله یار اسعدی گفت: اکنون با رعایت الزامات محیط زیست، احداث ۲ دایک (سد خاکی) تعریف شده است که محل تخلیه رسوبات حاصل از لایروبی کانال آشوراده خواهد بود.
خلیج گرگان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان‌های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی - غربی است.
خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر نیز بوده و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است.
این پهنه سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال‌های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی‌تر کرده است.
ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثرگذاری مستقیم دارد.
پس از حضور حجت الاسلام سید ابراهیم رییسی رییس جمهور در اسفند ماه ۱۴۰۰ در خلیج گرگان، وی دستور فوری آغاز لایروبی و رسوب برداری از کانال‌های سه گانه منطقه را صادر کرد و پس از مدت کوتاهی با هماهنگی سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مجری و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا به عنوان پیمانکار، مرحله نخست این عملیات آغاز شده است.
منبع: ایرنا