گل سرخ یا گل محمدی از گذشته‌های دور به دلیل ویژگی‌های خوراکی و درمانی که دارد نزد ایرانیان شناخته‌شده و از گیاهان بومی کشور ما به شمار می‌رود و بر اساس اسناد بین‌المللی، ایران مبدأ تولید گلاب بوده است.
در گذشته یعنی آن زمانی که هنوز آپارتمان سازی به شکل امروزی مرسوم نبود و اغلب خانه ها ویلایی بود حتما در باغچه حیاط چند بوته گل محمدی وجود داشت که در فصل بهار همنشینی آن با آب حوض وسط حیاط طراوت و زیبایی خاصی به خانه های قدیمی می داد، خانه های پرخاطره ای که عطر گلهای محمدی با نفسِ گرم پدربزرگ ها و مادربزرگ هایمان عجین بود.
بهار موعد شکفتن غنچه گل محمدی است و گل شکفته شده حداکثر یک روز دوام دارد و اگر چیده نشود، به علت عمر کوتاه آن رنگ گلبرگ ها سفید و با اندک نسیمی پرپر می شود.
گل محمدی گیاهی مقاوم و کم توقع نسبت به موادغذایی خاک و رطوبت است به همین جهت چند سالی است که کشت این گل در مزارع استان با استقبال خوب کشاورزان روبرو شده و بازار پررونقی در کشت و کار گیاهان دارویی در استان بدست آورده است.
از آنجایی که گلستان های این گل اغلب به صورت خودرو است، تاکنون در این استان به ظرفیت فوق العاده ای که در پرورش علمی و هدفمند آن نهفته است، چندان توجهی نشده است.
با شروع سال جدید و قرار گرفتن در فصل بهار و همین‌طور شکوفایی گل محمدی، حال و هوای خاصی در مزارع کشاورزی استان حاکم است چراکه فصل برداشت این گیاه معطر برای همگان آشناست.
گل محمدی باید صبح زود و قبل از طلوع آفتاب و در هوای خنک چیده و تا قبل از گرم شدن هوا به مراکز خرید یا کارخانجات عرق گیری منتقل شود.
مزارع چشم نواز گل محمدی خراسان شمالی
به اواخر فصل بهار که می رسیم با سفری کوتاه به حاشیه شهرهای استان منظره زیبایی از رویش گل های محمدی را می توان دید و علاوه بر استشمام عطر ناب محمدی می توان به تماشای این مناظر چشم نواز نشست.
عفتی مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می گوید: امسال سطح زیر کشت گل محمدی حدود ۴۶۷ هکتار است که بواسطه بهره مندی از تسهیلات تصبره ۱۸ و منابع داخلی صندوق کار آفرین و نیز یارانه نهال، ۲۵ هکتار افزایش یافته است.
عفتی گفت : امسال تولید علی رغم سرمای آخر زمستان، بدلیل وضیعت بارندگی و هوای متعادل ۶۰ روز اول سال، حدود ۱۷۰۰ تن برآورد می‌شود.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان گفت : بر آورد برداشت عرقیات، گلاب و غنچه خشک و دیگر مشتقات حدود ۱۰۰ تن خواهد بود و بیشتر این محصولات به کاشان، مشهد، شهرهای شمالی و تهران ارسال می‌شود و معمولا به صورت فله‌ای و کیلویی و بدون بسته بندی و برند است. اکثر مراکز گلاب گیری هم سنتی و در مقیاس خانگی بوده و دو مرکز گلاب گیری نیمه صنعتی در استان وجود دارد.
و اینجا هم ردپای نبود برند و بسته بندی مناسب دیده می شود؛ نبود صنایع تکمیلی در خراسان شمالی یکی از مشکلات عدیده تولید کنندگان و کارآفرینان است که باعث می شود محصولات تولیدی یا بصورت مواد اولیه و خام و یا بصورت فراوری شده بی نام و نشان به استان های دیگر صادر شود و در آنجا با برچسب ناآشنا به مناطق دیگر عرضه شود.
به گفته عفتی بیشترین سطح زیرکشت متعلق به شهرستان اسفراین و کمترین مربوط به شهرستان جاجرم است و بر اساس آمایش سرزمین و با توجه به مزایای مقاوم به خشکی و سرما، مقاوم به آفات و بیماری ها، مصارف ماده اولیه صنایع تبدیلی و بسته بندی و صادراتی، جاذبه توریستی و گردشگری، تولیدمحصول ارگانیک و... امکان افزایش سطح زیر کشت تا هزار هکتار در استان وجود دارد و جز اهداف جهش تولید تصویب شده است.
عطر ناب محمدی در تنها کارخانه گلاب گیری استان
گل محمدی در اغلب نقاط خراسان شمالی کشت می‌شود و یکی از گونه‌هایی است که به دلیل داشتن عطر خوب از تقدس خوبی بین مردم برخوردار است.گلاب گیری در خراسان شمالی اغلب بصورت سنتی و خانگی است که در حجم و اندازه کم و برای استفاده سالانه خانواده تهیه می شود.
به همت کشاورزان جاجرمی چرخ تنها کارخانه گلاب گیری استان این روزها با تولید گلاب در حال چرخیدن است.
آقای حسن زاده می گوید: من هر روز صبح برای جمع آوری گل به روستاهای مختلف می روم و گل های جمع آوری شده را برای گلاب گیری به کارخانه می آورم.
ظرفیت مناسب شهرستان جاجرم در کشت گیاهان دارویی و گل محمدی سبب شده تا جاجرم یکی از مناطق مستعد در کشت گل محمدی باشد.
معموری مدیرعامل کارخانه گلاب گیری جاجرم می گوید: این کارخانه سالانه ۲۰ تا ۲۵تن تولید گلاب دارد، البته بنا بر ظرفیت اسمی کارخانه، تولید یک و نیم تا دوبرابر این میزان را نیز داریم.
معموری می گوید: خوشبختانه در سال های اخیر کشت گل محمدی در خراسان شمالی و در شهرستان جاجرم با استقبال بسیاری از سوی کشاورزان همراه بوده است.
خانم نوری از بانوان فعال در این کارخانه می گوید: در این جا تمام کارها از صفر تا صد از فرآیند تولید تا بسته بندی بصورت کامل کنترل و بررسی می شود.
با توجه به خشکسالی های اخیر و قرار گرفتن جاجرم در منطقه کویری کشت گل محمدی می تواند در آینده با کمترین هزینه، بهترین بازدهی را برای کشاورزان منطقه رقم بزند.
عباسیان مدیر جهاد کشاورزی جاجرم می گوید: امسال ۵۰ هکتار از مزارع کشاورزی شهرستان جاجرم زیر کشت گلستان های گل محمدی رفته است، که در هر هکتار ۳ تن گل محمدی برداشت می شود.
وجود تنها کارخانه فراوری گیاهان دارویی خراسان شمالی در جاجرم سبب شده تا کشاورزان سایر نقاط استان نیز محصولات تولیدی خود را جهت فراوری به این واحد صنعتی بیاورند.
در حال حاضر در این واحد تولیدی بیش از ۲۰ نفر اشتغال دارند که با حمایت مسئولین و تامین مواد اولیه این تعداد می تواند به ۵۰ نفر برسد.
ترویج اخلاق محمدی در کنار پرورش گل محمدی
گلستان‌های خوش عطر و رنگ گلهای محمدی با توجه به کم آب طلب بودن و زمینه سازی فرآوری، چند سالی است انبوه‌تر شده و این روزها بوی خوش این گلهای صورتی رنگ، روح و جسم هر رهگذری را می‌نوازد.
خراسان شمالی هم از جمله استان‌هایی است که طعم خشکسالی را چشیده و بسیاری از کشاورزان به جهت کمبود منابع آبی نیمی از زمین‌های خود را زیر کشت برده اند، اما در این میان تغییر الگوی کشت و نوع آبیاری به کمک کشاورزان آمده است.
آقای مهرپویان از جمله کشاورزانی است که از این فرصت استفاده کرده و زمین های بایر را به گلستانی از گل های محمدی تبدیل کرده است.
گل محمدی نسبت به کشت های معمول منطقه یک سوم آب کمتری مصرف می کند و وقتی با آبیاری قطره ای همراه شود نگرانی از خشکسالی هم مرتفع می شود.
آقای مهرپویان هم کشاورزی کارآفرین است و هم یکی از مبلغان دینی استان محسوب می شود. او می گوید: خواستگاه گل محمدی و گلاب کشورهای اسلامی است و ابراز امیدواری کرد که بتواند گلاب تولیدی مزارعش را به کشورهای اسلامی صادر کند.
حجت الاسلام مهرپویان رونق مزرعه گل محمدی خود را در فراوری این محصول و گلابگیری آن دانست و گفت:کشت این گیاه در شرایط کم آبی و خشکسالی بوجودآمده در سال های اخیر مقرون به صرفه تر است.
او در این مزرعه توانسته با اشتغال زایی و درآمدزایی برای اعضای خانواده و اقوام نشان دهد که هر جا حرف و عمل یکی باشد اخلاق و سیره محمدی نیز در بین مردم ترویج می شود.
مقاوم بودن و کم آب طلبی و درآمدزایی گل محمدی سبب شده تا کشت گل محمدی در استان طی شش سال گذشته ۴ برابر شود و برداشت این گل از ۱۲۰ تن به ۱۵۰ تن برسد.
حلقه مفقوده در صنعت گل محمدی
در زمینه فراوری و اسانس گیری از گل محمدی، در خراسان شمالی همانند سایر نقاط کشور تلاش موفقیت آمیزی صورت نگرفته و همه فعالیت‌ها محدود به عرق‌گیری و گلاب گیری سنتی شده است.
کشوری مانند فرانسه هر ساله چند هزار لیتر اسانس گل محمدی تولید می کند و از خریداران عمده این گل در جهان است؛ اسانس گیری از گل محمدی با استانداردهای کشورهای اروپایی کار سختی نیست و باید کمی در این زمینه تلاش شود تا بتوانیم همانند دیگر کشورها سهمی از ارزش افزوده صنعت اسانس گیری در محصول گل محمدی داشته باشیم.
برای تولید یک ماده مؤثر مانند مواد معطر گل محمدی، گسترش سطح زیر کشت حلقه اول است که این حلقه به خوبی در کشور و خراسان شمالی هم در حال انجام است اما حلقه مفقوده آن فراوری است و زمانی هزینه های توسعه و گسترش پوشش داده می شود که به سراغ صنایع فراوری آن برویم تا در کنار سودآوری، اشتغال زا نیز باشد.
نویسنده گزارش اکرم دانش طلب