ارتش سری پهپاد‌ها

روز گذشته سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح با حضور در یکی از پایگاه‌های زیرزمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، از دستاورد‌ها و توانمندی‌های پهپادی ارتش بازدید کرد؛ پایگاهی سری و زیرزمینی که نامش ۳۱۳ است و صد‌ها متر، زیر زمین قرار دارد. در این بازدید، یکی از نکاتی که بسیار چشمگیر بود، تعداد بالای پهپاد‌های انهدامی ارتش است که به‌نظر می‌رسد توجه جدی به توسعه این نوع از پهپاد‌ها در ارتش و دیگر نیرو‌های مسلح کشور شده است، اما علت اهمیت این پهپاد‌ها چیست؟

طی سال‌های اخیر و به‌ویژه در جریان حملات رژیم اشغالگر قدس به اهدافی در سوریه و همچنین وقوع نزاع قره‌باغ میان کشور‌های ارمنستان و جمهوری آذربایجان، نقش پهپاد‌های انتحاری در جنگ‌ها بسیار پررنگ شده است.

پهپاد‌های انتحاری از آن دسته تسلیحات خاص در دنیا محسوب می‌شوند که رسیدن به فناوری طراحی و ساخت آن‌ها در میان کشور‌های جهان چندان متداول نیست و تنها کشور‌های معدودی در دنیا دانش ساخت این نوع سامانه‌های بدون‌سرنشین را دارند و دیگر کشور‌ها به نوعی تنها استفاده‌کننده از این نوع پهپاد‌ها هستند.

آمریکا، آلمان، چین و رژیم اشغالگر قدس از جمله صاحبان فناوری ساخت این نوع از پرنده‌های بدون‌سرنشین هستند، اما طی سال‌های اخیر یک کشور دیگر هم در زمره سازندگان پهپاد‌های انتحاری در انواع مختلف مطرح شده است و آن هم جمهوری اسلامی ایران است که نگاهی به تنوع و کیفیت پرنده‌های انتحاری ایران نشان می‌دهد که در بازه زمانی کم از دستیابی به این فناوری، نه‌تن‌ها ایران به یک طراح و سازنده پهپاد انتحاری تبدیل شده است، بلکه توانسته در برخی از حوزه‌ها، رقبا را نیز پشت سر بگذارد و گوی سبقت را از آن‌ها برباید.

از‌جمله مهم‌ترین پهپاد‌های انتحاری ساخت جمهوری اسلامی ایران، پهپاد‌هایی است که در ارتش جمهوری اسلامی ایران ساخته و به‌کار گرفته شده است که می‌توان از خانواده کیان، آرش و امید در این حوزه نام برد؛ پهپاد‌هایی که امروز با قابلیت اجرای ماموریت‌های انتحاری در اختیار نیرو‌های چهارگانه ارتش است و ستون فقرات پهپادی ارتش را تشکیل داده است. در این نوشتار تلاش داریم ضرورت‌های رسیدن به این فناوری و ماموریت پهپاد‌های انتحاری در ارتش جمهوری اسلامی ایران را تشریح کنیم.

ایران، دارنده پهپاد‌های ضد‌رادار

یکی از توانمندی‌هایی که در زمان شاه، آمریکایی‌ها حاضر نشدند آن را در اختیار ایران قرار دهند، تسلیحات سرکوب دفاع هوایی دشمن و موشک‌های ضد‌رادار بود و این خلأ همواره در طول دوران دفاع مقدس احساس می‌شد چرا که تسلیحات مورد نیاز برای سرکوب پدافند هوایی ارتش بعثی عراق، در اختیار ایران قرار نداشت و این مساله سبب شد تا تعداد شهدای نیروی هوایی ارتش خصوصا در مقطع ابتدایی جنگ تحمیلی بالا برود. پس از پایان جنگ تحمیلی و خرید برخی از جنگنده‌های شرقی برای تجهیز و بازسازی نیروی هوایی کشورمان، موشک‌های ضدرادار KH-۵۸ خریداری شد که این موشک‌ها قابلیت شلیک از جنگنده‌های سوخو-۲۴ نهاجا را داشت و تاکنون نیز در خدمت نیروی هوایی قرار دارد.

با این حال با متداول شدن استفاده از پهپاد‌های انتحاری در دنیا، یکی از مسائلی که مورد توجه فرماندهان ارتش قرار گرفت، استفاده از این ظرفیت برای سرکوب دفاع هوایی دشمن و در نقش ضد‌رادار بود. رادار‌ها همواره به‌عنوان چشم و گوش سامانه‌های پدافندی عمل می‌کنند و در صورتی‌که مورد اصابت قرار گیرند، دیگر اجزای سیستم دفاع هوایی ناکارآمد خواهند بود؛ به همین منظور در تمام جنگ‌ها، دو طرف نزاع تلاش بسیار زیادی برای از کار انداختن سامانه‌های راداری یکدیگر دارند و در این راستا، سامانه‌های پهپادی انتحاری ضدتشعشع، بهترین گزینه برای هدف قرار دادن رادار‌ها محسوب می‌شوند.

نقطه‌زنی با کمترین هزینه

دیگر کاربرد پهپاد‌های انتحاری، هدف قرار دادن اهداف زمینی و دریایی است. پهپاد‌های انتحاری به‌دلیل آن‌که عملکردشان دقیقا مشابه موشک‌های کروز است و در عین حال هزینه کمتری دارد و همچنین انعطاف بیشتری در زمینه بهره‌برداری دارد، طی سال‌های گذشته به یک گزینه قابل اتکا برای حمله به اهداف زمینی و دریایی حساس و حیاتی دشمن تبدیل شده است.

نگاهی به نزاع قره‌باغ میان ارمنستان و آذربایجان نشان می‌دهد که عمده ضرباتی که ارتش جمهوری آذربایجان توانست به ارمنستان وارد کند، با استفاده از ظرفیت پهپاد‌های انتحاری بود که این کشور از رژیم صهیونیستی وارد کرده بود. دقت اصابت زیاد این پهپاد‌ها که با استفاده از سامانه‌های ناوبری تلفیقی به‌دست می‌آید، مداومت پروازی بالا و همچنین توان حمل محموله (سرجنگی) با وزن‌های مختلف در کنار تاکتیکی بودن این سامانه‌ها که امکان پرواز آن‌ها از خشکی و دریا را فراهم می‌کند، از‌جمله ویژگی‌هایی است که باعث شده به‌کارگیری پرنده‌های بدون سرنشین انتحاری بسیار مورد توجه و علاقه کاربران باشد.

شعاع تهدید، ۴۰۰۰ کیلومتر

از ویژگی‌های بارز سامانه‌های بدون‌سرنشین، برد زیاد آنهاست که می‌تواند تا شعاع بسیار زیادی عملیات انجام دهد. تنها در یک مورد از عملیات‌های پهپادی ارتش جمهوری اسلامی ایران در جریان رزمایش بزرگ پهپادی ارتش در دی‌ماه ۱۳۹۹، یک فروند پهپاد انتحاری آرش با برخاستن از سواحل مکران در جنوب‌شرق ایران و طی مسافتی بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر توانست هدف تعیین شده در منطقه عمومی سمنان را مورد اصابت قرار دهد؛ برد عملیاتی خیره‌کننده که به گفته معاون عملیات ارتش تا ۲۰۰۰ کیلومتر و با در‌نظر گرفتن تمهیداتی تا ۴۰۰۰ کیلومتر قابل افزایش‌است. برد‌های عملیاتی مانند ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ کیلومتر از آن جهت معنادار است که خط و نشان دقیقی برای دشمنان است چراکه این پیام به آن‌ها منتقل می‌شود که منافع، اماکن حساس و حیاتی و سامانه‌های تسلیحاتی آن‌ها به‌ویژه سامانه‌های دفاع هوایی (پاتریوت، تاد، آرو و ...) در تیررس ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

خانواده کیان؛ آغاز راه انتحاری‌ها

خانواده پهپاد‌های کیان شامل کیان ۱ و کیان ۲ که در نیروی پدافند هوایی ارتش توسعه یافته است، نخستین تلاش ارتش جمهوری اسلامی ایران در دستیابی به پهپاد‌های انتحاری است که هدف اصلی از ساخت آن‌ها حمله به سامانه‌های راداری دشمن برای سرکوب دفاع هوایی آنهاست.

کیان- ۱ که نخستین عضو این خانواده است با حداکثر سرعت ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت تا ۳۰۰ کیلومتر برد دارد و می‌تواند یک محموله انفجاری پنج کیلوگرمی را با خود حمل کند. این پهپاد تا سقف ارتفاع ۲۰ هزار پا می‌تواند پرواز کند و تا یک ساعت مداومت پروازی دارد.

در حقیقت این پهپاد برای هدف قرار دادن رادار‌ها و نقاط حساس و حیاتی دشمن که در لبه‌های منطقه نبرد مستقر شده‌اند توسعه یافته است تا با کمترین هزینه بتواند این سامانه‌ها را از کار بیندازد.

کیان- ۲ جت، دومین عضو این خانواده است که با حداکثر سرعت ۴۵۰ کیلومتر بر ساعت بردش  به ۴۵۰ کیلومتر می‌رسد یعنی ۱۵۰ کیلومتر بیشتر از کیان- ۱ و با مداومت پروازی یک ساعت می‌تواند یک محموله انفجاری ۱۰ کیلوگرمی را حمل کند. یکی از تفاوت‌های عمده کیان -۲ نسبت به عضو قبلی یعنی کیان- ۱، ابعاد این پهپاد است که مقداری بزرگ‌تر از پهپاد قبلی‌است.

کیان-۲ پیستونی، سومین عضو خانواده پهپاد‌های انتحاری کیان است که این پهپاد بردی ۲۰۰۰ کیلومتری دارد؛ طول عرض این پهپاد مانند کیان- ۲ جت است، اما سرعت آن به‌دلیل استفاده از موتور پیستونی کمتر است و حداکثر سرعتی که برای آن قابل دستیابی است ۲۷۰ کیلومتر بر ساعت است. از سوی دیگر این پهپاد ۵۰۰ دقیقه مداومت پروازی دارد و تا سقف ارتفاع ۱۵هزار پا می‌تواند پرواز کند. کیان- ۲ پیستونی می‌تواند یک محموله انفجاری تا وزن ۲۰ کیلوگرم را حمل کند و حداکثر وزنش هنگام برخاست ۱۳۰ کیلوگرم است.

آرش؛ پرتعدادترین پهپاد انتحاری ارتش

در میان پهپاد‌های انتحاری ارتش، «آرش» نامی است که بیشترین تکرارشوندگی را در رزمایش‌های مختلف پهپادی ارتش دارد به‌طوری‌که امروزه شاهد به‌کارگیری این پهپاد در نیرو‌های چهارگانه هستیم و به پای ثابت تمام رزمایش‌های ارتش بدل شده‌است.

تاکنون اطلاعات رسمی از پهپاد انتحاری آرش منتشر نشده، اما بررسی تصاویر منتشر شده از این پهپاد نشان می‌دهد ظاهری مشابه با پهپاد کیان-۲ پیستونی دارد و همچنین ماموریت‌های مختلف انتحاری اعم از حمله به سایت‌های راداری یا دیگر نقاط حساس و حیاتی دشمنان برای آن قابل تعریف است. در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیروی زمینی از این پهپاد به‌منظور هدف قرار دادن اهداف زمینی در دامنه یک کوه استفاده کرد که با دقت زیاد دقیقا به نقطه میانی هدف تعیین شده اصابت کرد.

در رزمایش بزرگ پهپادی ارتش نیز در دی‌ماه ۱۴۰۰، این پهپاد از فاصله ۱۴۰۰ کیلومتری در سواحل مکران به پرواز در آمد و یک هدف راداری شبیه‌سازی شده در کویر سمنان را با دقت مورد اصابت قرار داد. معاون عملیات ارتش جمهوری اسلامی ایران، برد این پهپاد را ۲۰۰۰ کیلومتر اعلام کرده که با تمهیداتی، قابل افزایش به ۴۰۰۰ کیلومتر نیز است.

امید؛ پر‌سر و صداترین انتحاری ارتش

رژه ۲۹ فروردین سال جاری بیش از هرچیز دیگری رنگ و بوی پهپادی به خود گرفته بود چراکه ارتش جمهوری اسلامی ایران در این روز انبوهی از پهپاد‌های خود را به نمایش درآورد که برخی از این سامانه‌ها برای نخستین‌بار به نمایش درآمدند.

یکی از پهپاد‌هایی که در زمان به نمایش درآمدن  سر و صدای زیادی در محافل خبری و تحلیلی جهان به راه انداخت، پهپاد انتحاری امید بود که به‌دلیل شباهت ظاهری آن به پهپاد هاروپ ساخت رژیم اشغالگر قدس، توانست نگاه‌ها و واکنش‌های زیادی را به سمت خود جلب کند.

امید از نظر ظاهری یک پهپاد موتور پیستونی است که در طراحی بدنه آن در قسمت جلوی پهپاد از پیشبال (کانارد) استفاده شده و از نوع ضدتشعشع و برای هدف قرار دادن سامانه‌های راداری است. مشخصات این پهپاد به صورت رسمی تاکنون اعلام نشده، اما بر‌اساس حدس و گمان مبتنی بر ابعاد آن می‌توان برد تا ۲۰۰۰ کیلومتری و قابلیت حمل سرجنگی ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرمی را برای آن در‌نظر گرفت.

آینده پهپاد‌های انتحاری ارتش

آنچه طی چند سال گذشته در حوزه توسعه پهپاد‌های انتحاری در ارتش جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است را می‌توان یک حرکت پرشتاب و جهادی در یک مقطع زمانی کوتاه برشمرد؛ البته به‌دلیل حساسیت‌هایی که در این حوزه وجود دارد، طبیعی است که می‌توان دستاورد‌های دیگری در این حوزه هم در‌نظر گرفت که تا‌کنون به‌دلیل رعایت ملاحظات امنیتی رسانه‌ای نشده‌اند و در حقیقت داشته‌های ارتش در حوزه پرنده‌های بدون‌سرنشین انتحاری را باید بیشتر از این موارد دانست.

​​رونمایی از ۲ دستاورد جدید در شهر پهپادی ارتش

در جریان بازدید سرلشکر محمد باقری، رئیس ستادکل نیرو‌های مسلح از پایگاه راهبردی پهپادی ۳۱۳ ارتش جمهوری اسلامی ایران که پایگاهی سری و صد‌ها متر زیر زمین است، دو دستاورد جدید برای نخستین بار به نمایش در آمد. اولین دستاورد موشک «کروز حیدرـ ۱» قابل حمل توسط پهپاد کمان-۲۲ نهاجا و فطرس است که بر اساس اطلاعات اعلام شده، این موشک ۲۰۰ کیلومتر برد دارد و سرعت آن در لحظه اصابت به هدف، ۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت است. حیدر ۱ اولین موشک کروز با قابلیت شلیک از پهپاد است که تاکنون رونمایی شده‌است. دومین دستاورد، پهپاد کروز حیدرـ ۲ است؛ پهپاد یا موشک کروزی که برای هدف قرار دادن انواع استحکامات در زمین و دریا کاربرد دارد و بستر شلیک آن نیز بالگرد‌های هوانیروز ارتش است. پیش از این نیز تصاویری از نصب این پهپاد روی بالگرد ۲۱۴ هوانیروز منتشر شده‌بود، اما این نخستین بار است که به طور رسمی رونمایی می‌شود.

منبع: جام جم