در چند روز اخیر ریه‌های شهروندان کلانشهر مشهد از پیر و جوان، زن و مرد و کودک و جوان بار دیگر با ریزگرد‌ها و عوارض ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند، بروز حساسیت‌های تنفسی، آلرژی، سوزش چشم و آبریزش بینی در کنار عطسه‌ها و سرفه‌های پی در پی، مهمان ناخوانده این روز‌های ساکنان خراسان رضوی و به ویژه مرکزنشینان آن است.
ریزگرد‌هایی که اگرچه کانون‌های خارجی گردو غبار عامل اصلی آن شناخته شده، اما کانون‌های داخلی نیز در آن نقش آفرینی دارد؛ کانون‌هایی که بر اثر توسعه اراضی بیابان، خشکسالی و از بین رفتن سطح سبز زمین هر روز و هر ثانیه در حال رشد و توسعه اند.
آلودگی هوا در کلانشهر مشهد تا بدانجا پیش رفته است که در نخستین گام مدارس ابتدایی را به تعطیلی کشاند و این وضعیت که در سال گذشته نیز چندین بار تکرار شده بود، اهمیت مدیریت و مهار کانون‌های گرد و غبار را مجددا به مسوولان یادآوری کرد.
خطه خشک و نیمه خشک خراسان رضوی سالهاست که رنجور از کم آبی و پدیده خشکسالی است و فرسایش آبی و بادی خاک، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک این استان می‌شود.
طبق آخرین بررسی‌های اعلام شده از سوی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، هم‌اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد که تا پیش از انجام این مطالعات گمان می‌رفت شمار آن‌ها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد.
۲ کانون گرد و غبار خارجی شامل قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان ۲ مقصر اصلی دیگر و سهامدار جدی در آلودگی گاه و بیگاه هوای خراسان رضوی و افزایش غلظت گرد و غبار در این استان هستند که هنوز مدیریت و کنترل این کانون‌ها نیز در مرحله تبیین ضرورت قرار دارد و روشن نیست برنامه ملی برای ورود و کنترل این کانون‌ها در تعامل با کشور‌های همسایه با چه کمیت و کیفیتی خواهد بود.
مدیریت و احیای کانون‌های گرد و غبار داخلی و نیز خارجی از جمله ضرورت‌هایی است که با نخستین نیاز زیستی بشر برای حیات یعنی هوا ارتباط مستقیم و جدی دارد. اگر هوای گرد و غباردار آن هم همانند تجربه روز‌های اخیر تکرار شود که به پیش‌بینی مسوولان و متولیان محیط زیست می‌شود، امسال سال سختی برای ریه‌های ساکنان این خطه خواهد بود که در سایه تداوم حضور ویروس منحوس کرونا می‌تواند برای سلامت همگان بسی خطرناک‌تر باشد.
کانون‌های تحت تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است، بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آن‌ها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
تاکنون برای مدیریت مناطق بحرانی در پهنه‌ای معادل ۵۷۰ هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.
به وجود آمدن کانون‌های عظیم فرسایش خاکی و توفان‌خیز در چند سال اخیر و وقوع پدیده گرد و غبار در استان خراسان رضوی هم اکنون به معضل جدی زیست‌محیطی این خطه بدل شده که زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است. وقوع توفان گرد و غبار در مناطق خشک سبب افزایش ذرات معلق نسبت به آستانه مجاز شده است که این موضوع آثاری منفی بر سلامت مردم را به همراه دارد و به گفته کارشناسان در برخی موارد گرد و غبار موجب انتقال باکتری‌ها، ویروس‌ها و حتی قارچ‌های بیماری‌زا می‌شود.
۱۸ درصد مناطق بیابانی ایران در خراسان رضوی
معاون پایش و نظارت اداره کل هواشناسی خراسان رضوی در این زمینه گفت: طی ۲ سال اخیر میزان بارندگی در استان به شدت پایین بوده و در مناطق مختلف استان تعداد کانون‌ها رو به افزایش گذاشته است، بنابراین به محض همراهی جریانات جوی و وزش باد بر شدت آلاینده‌های ذرات معلق از نوع ریزگرد‌ها افزوده می‌شود و امسال سال خوبی را از این حیث نداریم.
محمد عرفانی گفت: این وضعیت ظرف ۳ سال اخیر در استان تشدید شده است، از مجموع بیش از ۱۱ میلیون هکتار مساحت استان حدود ۴۸ درصد را اراضی بیابانی تشکیل می‌دهد که این سطح معادل ۱۸ درصد مناطق بیابانی کشور است.
او گفت: کنترل کانون‌های گرد و غبار از سوی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری انجام می‌شود که البته تامین و تخصیص اعتبارات برای موفقیت در این خصوص اصل مهمی است.
معاون پایش و نظارت اداره کل هواشناسی خراسان رضوی گفت: کنترل و مدیریت گرد و غبار و کانون‌های مربوط به آن نیازمند نگاهی ویژه است.
تخلیه سالانه ۲۱۹ هزار تن خاک در هوا
عرفانی گفت: سالانه ۲۱۹ هزار تن خاک از محل کانون‌های گرد و غبار داخلی وارد هوای این استان شده و در معرض تنفس ساکنان قرار می‌گیرد، طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، هم‌اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی وجود دارد که طی سال‌های گذشته ۲ برابر شده و اکنون ۲۲ شهرستان استان را درگیر کرده است.
او گفت: سطح کنونی مناطق بحرانی زیر تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است و حال آن که قبل از این ۷۵۰ هزار هکتار بوده است.
معاون محیط زیست خراسان رضوی گفت: ورود سالانه ۲۱۹ تن خاک از محل کانون‌های گرد و غبار تهدیدی جدی برای سلامت مردم استان است، براساس مطالعات منشاء‌یابی انجام شده در حوزه کانون‌های گرد و غبار، این کانون‌ها پراکنش بالایی در استان دارند، اما کانون‌های بحرانی استان در شهرستان‌های سبزوار، گناباد، رشتخوار، خواف و تایباد تمرکز دارند که ۲.۵ میلیون هکتار از مجموع ۳.۳ میلیون هکتار عرصه‌های تحت تاثیر فرسایش بادی خراسان رضوی را شامل می‌شوند.
کانون‌های داخلی و خارجی دو روی سکه آلودگی مشهد
معاون نظارت محیط زیست خراسان رضوی گفت: فعالیت همزمان کانون‌های گرد و غبار داخلی و خارجی بر اثر وزش باد در روز‌های اخیر، عامل اصلی آلودگی هوای مشهد و افزایش ذرات گرد و غبار است.
عرفانی گفت: افزایش شدت وزش باد در روز‌های اخیر را موجب تقویت کانون‌های داخلی و خارجی و تحت تاثیر قرار گرفتن مشهد و برخی مناطق دیگر استان از گرد و غبار است و هوای مشهد و استان تحت تاثیر ۲ کانون خارجی هرات و قره قوم است که برای این دو کانون امکان انجام اقدامی میسر نیست، اما برای ۳۰ کانون موجود در استان می‌توان اقدامات مدیریتی و کنترلی صورت داد تا دست‌کم از شدت پراکنده شدن ریزگرد‌ها و تشدید وضعیت آلودگی پیشگیری شود.
او گفت: اگرچه هم اینک کانون‌های خارجی فعال هستند، اما کانون‌های داخلی در جنوب و جنوب شرقی در شهر‌های گناباد و خواف نیز فعالیت چشمگیری دارند.
۱۱۰۰ میلیارد ریال مصوبه سفر ریاست جمهوری
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: از محل سفر ریاست جمهوری مبلغ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال مصوب شد که این رقم چهار برابر اعتبارات پارسال این بخش است.
محسن فنودی گفت: با توجه به روند صدور موافقتنامه برای این منظور، اعتبار اختصاص یافته در مهرماه امسال عملیاتی می‌شود که معمولا انجام عملیات نهالکاری و بیابان زدایی نیز همان چهار ماه پایانی سال قابلیت انجام از نظر همراهی هوا و محیط زیست دارد.
او گفت: با بیان اینکه سطح اراضی تحت تاثیر فرسایش بادی در استان ۲ میلیون و ۴۷۰ هزار هکتار است، ادامه داد: از این میزان یک میلیون و ۲۵۵ هزار هکتار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی با شدت درجه ۱ تا ۳ و در قالب ۳۰ کانون در ۲۲ شهرستان است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: در سال ۱۴۰۰ از محل اعتبارات استانی بیش از ۶۰ میلیارد ریال و از اعتبارات ملی نیز بیش از ۲۵۵ میلیارد ریال (شامل بیش از ۱۲۷ میلیارد ریال از محل مقابله با ریزگرد‌ها و ۱۲۸میلیارد ریال از محل درآمد‌های عمومی) برای این استان مصوب شده بود.
فنودی گفت: مجموع اعتبارات مصوب در سال ۹۸ نیز مبلغ ۳۰۱ میلیارد ریال بوده است، اعتبارات مصوب ۱۴۰۰ که مجموعا ۳۱۹ میلیارد ریال است اندکی افزایش یافت، اما در سال گذشته فقط در نوع عملیات بیابان زدایی یعنی در بخش نهالکاری کاهش داشتیم، ولی عملیات مدیریت و کنترل رواناب و همچنین آبیاری سنواتی افزایش داشت.
تورم دامنگیر عملیات بیابان‌زدایی
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: با توجه به اینکه کانون‌های بحرانی فرسایش بادی حاصل فعل و انفعالات دینامیکی، وضعیت اقلیمی و رفتار انسان و دام با طبیعت دارد، سالانه در حال توسعه است.
او گفت: به همین دلیل تعیین دقیق مبلغ اعتبار و زمان برای کنترل و از بین‌بردن کانون‌های نام برده کار دشواری است و این امر مستلزم همکاری کلیه دستگاه‌ها، نهاد‌های دولتی و غیردولتی و همکاری مردم و نیز تامین اعتبار و ردیف ویژه است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: سال گذشته هزینه مورد نیاز برای کاشت هر هکتار نهال کاری ۸.۵ میلیون تومان بود که ۲ برابر سال قبل از آن بود.
فنودی گفت: امسال نیز این میزان به ۱۲.۵ میلیون تومان افزایش یافته است، بنابراین ارائه رقم اعتباری مورد نیاز برای توسعه نهال کاری به طور دایم در حال افزایش و تغییر است.
مدیریت کانون‌های گرد و غبار خارجی نیازمند اقدام ملی
مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: هم اینک کانون‌های قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان هوای استان را تحت تاثیر قرار می‌دهند که ضرورت مدیریت این کانون‌ها به سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری ایران اعلام شده است.
فنودی گفت: پیگیری امور مربوط به کانون‌های گرد و غبار با منشاء خارجی صحرای قره قوم ترکمنستان و دریاچه خشک شده آرال به صورت متمرکز از طریق استانداری و دبیرخانه کارگروه مقابله با گرد و غبار از طریق وزارت امور خارجه پیگیری می‌شود.
او گفت: به طور جدی معتقدیم این کانون گرد و غبار باید با استفاده از اعتبارات بین‌المللی مدیریت و کنترل شود.
منبع: ایرنا