استان گلستان به دلیل طراوت و سرسبزی که از دیرباز داشت مورد استقبال اقوام مختلف ایران قرار گرفته لذا ۱۶ قوم مختلف در این استان حضور دارند.
فارس، کتول، ترکمن، سیستانی، بلوچ، قزاق از جمله مهم‌ترین اقوام ساکن در گلستان هستند که فرهنگ مختلف آن‌ها موجب شده که استان گلستان به عنوان رنگین کمان اقوام شناخته شود.
تکثر اقوام مختلف در این استان مانند فستیوالی زمینه ارائه فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های خود را در قالب آداب و رسوم را فراهم کرده.
در نگارستان ایران رسوم مختلف در برخی از مناسبت‌های ملی و مذهبی مانند ایام نوروز، رمضان و محرم پررنگ‌تر می‌شود که نشانه این است که فرهنگ اقوام مختلف ایران زمین ریشه مذهبی دارد.
ارائه فرهنگ‌های مختلف استان گلستان در این مجال نمی‌گنجد لذا در این مجال کوتاه تنها به فرهنگ قوم سیستانی ویژه ماه مبارک رمضان در استان گلستان پرداختیم.
یک محقق فرهنگ عامه اقوام گفت: وقتی می‌خواهیم در خصوص یک قوم و آداب و رسوم آن‌ها سخن بگوییم باید به مولفه‌های مختلف اعم از پیشینه تاریخی، حوزه جغرافیایی و چتر فلسفی حاکم بر زندگی آنان توجه کنیم، داستان‌های شاهنامه تا عیاران و دادودهش یعقوب لیث صفارسیستانی نشان می‌دهد که سیستانی‌ها همواره اهل کار جمعی، تعاون و بخَشش بودند.
محمد آذری می گوید: همچنین این روحیه و تفکر مذهبی سیستانی‌ها در آداب و رسومشان نیز دیده می‌شود و اکثر آداب و رسوم این قوم به صورت جمعی و در مسیر خدمت به دیگران، بهره مندی همسایگان، اصلاح ذات البین، بخشش، نشاط اجتماعی و زندگی بهتر است.
سحر خوانی؛ آیین چند صد ساله
به گفته محمد آذری، سحر خوانی از سنت‌های مهم و ماندگار سیستانی‌ها است که جلوه‌ای زیبا به ماه مهمانی خدا داده است.
او می گوید: با توجه به رشد تکنولوژی و وجود وسایل سمعی بصری باز هم صدای دلنشین ریش‌سفیدان سیستانی در آیین سحرخوانی شنیده می‌شود، در این آیین بزرگان منطقه یک ساعت قبل از اذان صبح بر بالای بلندترین منطقه روستا می‌روند و با ضربه زدن به دهلی خاص و با خواندن اشعار دینی و عرفانی مردم را از خواب بیدار می‌کنند.
او گفت: پس از آنکه مردم بیدار شدند با ذکر سروده‌های خاص به استقبال اذان صبح می‌روند تا اینکه موقع اذان صبح آن را با صدایی بلند به مردم اعلام می‌کنند.
به گفته او همانگونه که در ماه محرم برای کودکانی که اولین بار به مجلس عزای امام حسین (ع) وارد می‌شوند لباس مشکی و آداب حضور آموزش داده می‌شود در ماه مبارک نیز بزرگان طوایف و مُلا‌ها در مکتب‌خانه و مساجد، روزه اولی‌ها را تشویق می‌کنند و حتی در حسینیه سیستانی‌ها و بنیاد نیمروز به دختران چادر نماز هدیه داده می‌شود.
این محقق فرهنگ عامه می‌گوید: بنابه تحقیقات بنیاد نیمروز از دیگر سنت‌های سیستانی‌ها در شمال کشور می‌توان به نذور پس از افطار اشاره کرد که مردمان در حد وسع، قوت خود را با دیگران تقسیم می‌کنند و روزه خود را باز می‌کنند.
در واقع ماه رمضان از گذشته‌ها در بین قوم سیستانی مورد توجه بوده و اطعام افطاری به همسایگان و نیازمندان، انفاق و احسان به مستمندان در نوع خود از اهمیت خاصی برخوردار بوده.
رمضان خوانی یا رمضونیکه
به گفته محمد آذری یکی از آداب و رسوم کهن سیستانی‌ها رمضان‌خوانی است، بر اساس گفته‌های ریش سفیدان در این رسم که سرشار از داد و دهش است تعدادی از افراد در ایام منتهی به میلاد امام حسن مجتبی (ع) در حالی که یک پارچه یا کیسه سفید به نام ململ همراه دارند و اشعاری می‌خوانند به درب منازل رفته و صاحب خانه نیز اقلامی از گندم بریان تا میوه، قند و کلوچه خرمایی زابلی و... در اختیار رمضان خوانان گذاشته و در پایان این هدایا بین نیازمندان توزیع می‌شود.
او می گوید: عیادت از بیماران و آشتی دادن بین افرادی که قهر هستند از دیگر رسوم زیبا و انسانی سیستانی‌ها در گلستان است. همچنین قرائت قرآن و ادعیه به صورت جمع خوانی و سایر رسومی که در بین سایر اقوام در شب‌های قدر و عید فطر مرسوم است در بین سیستانی‌ها نیز دیده می‌شود.
این محقق فرهنگ عامه اقوام گفت: از نکات متمایز دیگر بین سیستانی‌ها در ماه رمضان کاسه ارک و برگ است که اگر کسی غذایی طبخ می‌کرد که صدای سرخ کردن و یا بوی آن به همسایه‌ها می‌رسید حتما یک کاسه از آن غذا را برای همسایه می‌بردند و همسایه نیز کاسه را خالی نمی‌فرستاد، این رسم در گذشته خیلی رواج داشت، اما اکنون نیز به واسطه تلاش‌های فرهنگی بنیاد نیمروز و حسینیه سیستانی‌ها در حال اشاعه است.
آذری می گوید: سیستانی‌ها در عید فطر نیز بعد از انجام نماز و ادای فطریه در اولین اقدام به خانه بزرگتر یا سادات، خانواده شهدا یا کسی که عزیزی از دست داده اند می‌روند.
او گفت: در خصوص آداب غذایی و فرهنگی افطار و سحری نیز نکته حائز ذکر وجود آبگوشت سیستانی با ادویه معروف آچار، همچنین کشک زرد سیستانی، آب دوغ خیار، کشته زردآلو و... است، البته در سفره عید و حتی قبل از آمدن ماه رمضان نیز شیرزنان سیستانی در کنار خانه تکانی و آماده سازی مساجد و خرید لباس نو و حلالیت طلبیدن و آشتی کردن‌ها و... اقدام به پخت چلبک و کلوچه خرمایی، تجگی و قلیفی و قتلمه می‌کنند که در این کار نیز انجام جمعی، تعاون و توزیع بخش مهمی از آن بین همسایگان از نکات حائز اهمیت است.
این محقق فرهنگ عامه اقوام می‌افزاید؛ در خصوص شیوه تشخیص زمان افطار و سحر نیز به واسطه سابقه تاریخی سیستان و وجود رصدخانه‌های معتبر در کوه خواجه و پیشرفت‌های نجومی به ویژه گاهشماری ویژه سیستانی‌ها که ابوریحان بیرونی نیز به آن اشاره کرده است از روی حرکت ستارگان و ماه این زمان را تشخیص می‌دادند و در قدیم با کوبیدن روی دهل یا سطل‌های خاص و همچنین چاوشی و رفتن روی بلندی و سحرخوانی همسایگان را بیدار می‌کردند.
منبع: ایسنا