استان اردبیل در دامنه کوه مرتفع سبلان و فاصله اندکی از بندر آستارا واقع شده است که به منزله دامنه وسیع کوه مرتفعی مشرف به دریاست و داشتن اقلیم مناسب از یک سو و تاثیرپذیری از مناطق بحری از سویی دیگر بر زیبایی‌ها و جاذبه‌های طبیعی این استان که به منزله قطعه‌ای از بهشت در شمالغرب فلات ایران محسوب می‌شود، می‌افزاید.
استان اردبیل در طول تاریخ، به نام‌های گوناگونی از جمله دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان، دارالامان و شهر مقدس ملقب بوده است و در دوره‌های مختلف، مرکز ایلات آذربایجان بوده و به علت قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم، از رونق اقتصادی بسیار خوبی برخوردار بوده است که این قابلیت امروزه نیز به وضوح قابل مشاهده است.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی مجموعه‌ای از آرامگاه‌ها و بنای‌های تاریخی بزرگان، مشاهیر و سلاطین دوره شیخ صفی الدین بوده است که این بنای تاریخی که همچون نگینی در مرکز شهر اردبیل می‌درخشد.
این بقعه تاریخی با قدمتی ۷۰۰ ساله یکی از آثار باستانی مهم کشور است که در پنجم تیرماه سال ۸۹ به عنوان یازدهمین اثر ارزشمند تاریخی ایران از سوی یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.
بقعه تاریخی شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از بنا‌های ارزشمند و مکان‌های باستانی و تاریخی کشور محسوب می‌شود که بعد از ثبت جهانی این آثار باستانی نظر و نگاه بسیاری از گردشگران و توریست‌های جهان را به سمت خود معطوف ساخته و مقصد اصلی سفر بسیاری از مردم دنیاست به گونه‌ای که امروزه شاهد حضور خیل عظیم گردشگران و مسافران از جای جای دنیا در این مکان تاریخی ارزشمند هستیم.
یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه، این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میرعماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبت‌های ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری اشاره کرد.
این مجموعه تاریخی با عنوان "مقبره شیخ صفی الدین و بنا‌های متعلقه آن" در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ جزو آثار ملی ایران به ثبت رسید که این بنا هم اکنون در محله قدیمی عالی قاپو و در مجاورت خیابان شیخ صفی در موقعیت جغرافیایی مناسبی در مرکز شهر اردبیل با مساحتی بالغ بر ۲۱ هزار متر مربع واقع شده است.
جنگل فندقلو به علت نزدیکی به شهرستان نمین و سهولت دسترسی از جاده بین شهری اردبیل-آستارا به عنوان یک تفرجگاه شناخته شده است که یکی از اراضی تفریحی جنگلی بوده و به فاصله ۱۰ کیلومتر از شهر نمین و ۲۵ کیلومتر از شهر اردبیل واقع شده و علت نامگذاری این تفرجگاه توریست پذیر وجود انبوه درختان فندق در اراضی جنگلی بوده است.
این منطقه به خاطر داشتن جاذبه‌های منحصر به فرد جنگلی و اکوتوریسمی و همجوار بودن با گردنه زیبای حیران با جذابیت‌های طبیعی متنوع، قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه صنعت گردشگری و توریستی به حساب می‌آید.
جنگل فندقلو در سراسر گستره خود از جانب غرب به اراضی مزروعی و با فاصله کوتاهی به روستا‌های کوهپایه‌ای منتهی می‌شود که این امر سبب شده است تا این جنگل از راه‌های مختلف قابل دسترسی آسان باشد که علاوه بر آن از طرفی بر جذابیت‌های گردشگری و تنوع مکان‌های توریستی نیز افزوده است.
این جنگل به رغم داشتن گونه‌های گیاهی و جانوری متنوع به ترتیب از قبیل به، تمشک، سیب وحشی، فندق، ترشک و روباه، گرگ، آهو و خرگوش از یک آبدرمانی به نام "مشه سویی" در داخل جنگل نیز برخودار است که این استخر معدنی خواص درمانی بالایی داشته و در تعطیلات میزبان هزاران گردشگران و مسافران داخلی و خارجی است.
دریاچه شورابیل دریاچه‌ای زیبا با مساحتی ۱۲۰ هکتار در ۲ کیلومتری جنوب شرقی استان اردبیل در کنار یکی از پرترددترین خیابان‌های شهر و منطقه کاملا مسکونی به دور از هرگونه آلودگی هوایی واقع شده است.
این دریاچه یکی از نقاط گردشگر پذیر و طبیعی بوده که درمان از طریق گل و لای و آب شور آن از یک طرف و پرورش انواع ماهیان به خصوص ماهی قزل آلای رنگین کمان از طرفی دیگر همه و همه بر زیبایی‌های منحصر به فرد این منطقه گردشگری در اردبیل می‌افزاید.
دریاچه شورابیل تنها به دریاچه محیط گردشگری پیرامون آن ختم نمی‌شود بلکه اسکله قایقرانی، دو میدانی، دوچرخه سواری، باغ وحش، هتل‌های مجهز و زیبا، گنجینه تاریخ طبیعی، نمایشگاه بین‌المللی و بازارچه صنایع دستی و مجموعه شهر بازی از دیگر امکاناتی هستند که در مراجعه به شورابیل می‌توان از آن‌ها با عنوان تجهیزات و تدارکات گردشگری این منطقه نام برده و بهره‌مند شد.
دریاچه شورابیل قبل از اینکه به مجتمع تفریحی تبدیل شود پذیرای افراد و مسافرانی بوده است که از ناراحتی پوستی و درد مفاصل رنج می‌برده و از گل و لای دریاچه برای درمان اعضای بدن خود استفاده می‌کردند که متاسفانه با گذشت زمان و افزوده شدن آب شیرین به این خاصیت درمانی خود را از دست داده است، اما با این همه باز هم نمی‌توان از زیبایی‌های یک دریاچه در نقطه مرکز شهر چشم پوشی کرد.
استان اردبیل در یک نقطه از جغرافیای فلات ایران واقع شده است که موقعیت بحری سبب شده تا این منطقه علاوه بر دارا بودن پوشش گیاهی مناسب و خاص از آبشارها، چشمه‌ها و رودخانه‌هایی نیز برخودار است که همه این آبشارها به صلابت و استواری سبلان می‌مانند و یکی از نقاط گردشگرپذیر منطقه نیز محسوب می‌شوند.
یکی از شهرستان‌هایی که آبشار‌های زیاد و خروشانی در دل طبیعت خود جای داده است شهرستان گرمی می‌باشد که با داشتن قریب به ۳۵ آبشار و طبیعت بکر در دشت خود یکی از مناطق گردشگری به شمار می‌آید.
در حال حاضر بیش از ۳۰ آثار در شهرستان مرزی گرمی وجود دارد که ارتفاعات بسیاری از این آبشارها به بیش از ۱۲ متر می‌رسد و این جاذبه‌های طبیعی در یک منطقه بسیار زیبا و بکر واقع شده است که نمود این منطقه زیبا را می‌توان در ارتفاعات آبشار‌هایی که قدرت و بلندای سبلان را یدک می‌کشند دید.
از جمله آبشار‌های مهم منطقه آبشار‌های کوله لر درسی، آقبلاغ، گور گور، خیاوچای، قوبول دره سی، قزلو و آبشار روستای سالالا و قاری قشلاقی می‌توان اشاره کرد که این آبشارها از موقعیت طبیعی بسیار مناسبی برخوردار هستند.
آبگرم معدنی قوتورسویی یکی از عمده جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل است که در ۲۴ کیلومتری روستای لاهرود و در مسیر اردبیل به مشگین شهر واقع شده است و انتهای مسیر اردبیل-مشگین شهر به دره‌ای زیبا و رودخانه‌ای پرآب که از وسط منطقه‌ای ییلاقی می‌گذرد و در نهایت به یک چشمه بهشتی به نام قوتورسویی ختم می‌گردد.
به علت شهرت بسیار بالای قوتورسویی در درمان امراض، از سال‌های بسیار دور این آبگرم همه ساله و در اکثر فصول سال علی الخصوص فصول گرم میزبان علاقمندان زیادی از منطقه، سراسر ایران و حتی جهان می‌باشد بدین خاطر دهکده‌ای در اطراف این آبگرم ایجاده شده که دارای هتل، رستوران، مهمانسرا، نانوایی و خیل عظیمی از فروشگاه‌های اقلام مورد نیاز مهمانان می‌باشد.
رشته کوه ساوالان سومین قله بلند ایران با ارتفاع ۴۸۱۱ متری، آتشفشانی خاموش و در ۳۵ کیلومتری غرب شهر اردبیل و ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مشگین شهرواقع است واز لحاظ تقسیمات اداری استان اردبیل، این کوه در مرز بین بخش مرکزی شهرستان اردبیل و بخش لاهرود شهرستان مشگین شهر واقع می‌باشد که همه ساله بالاخص در فصول سرد و زمستانی معبر کوهنوردان زرتشتی و جهانگردان از سراسر دنیاست.
این رشته کوه از سمت شرق موازی با غرب دریای خزر و تقریبا به موازات ارسباران، ولی اندکی به سمت شرق کشیده شده است که حد شرقی آن به قله سبلان در غرب اردبیل منتهی می‌شود.
دریاچه قله سبلان یکی از جاذبه‌های بالقوه و توریست پذیر منطقه غربی اردبیل و مشگین شهر به حساب می‌آید که اندازه قطر بزرگ آن با جهت شرقی – غربی حدود ۱۸۰ متر و قطر کوچک حدود ۸۰ متر طول و وسعت دریاچه بالغ بر ۱۲ هزار متر مربع است و آب آن صاف و زلال و درجه حرارت آن در ماه‌های گرم نیز در حد صفر می‌باشد که سطح دریاچه اکثر ایام سال منجمد و پوشیده از یخ و برف بوده و این امر بر جذابیت و زیبایی این دریاچه می‌افزاید.
در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده که این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده و در طول تاریخ اردبیل به نام "قارتال" شناخته شده است.
شهرستان سیاحتی سرعین در ۲۳ کیلومتری استان اردبیل و در دامنه کوه سبلان واقع شده و به علت داشتن چشمه‌های آب معدنی فراوان در میان مردم و گردشگرام در جای جای دنیا شهرت یافته است.
شهرستان سرعین دارای ده‌ها چشمه آب گرم معدنی می‌باشد که از کوه سبلان سرچشمه می‌گیرند و چشمه‌های آب معدنی معروفی از قبیل گاومیش گلی، بش باجیلار، پهینلو، قهوه سویی و ... در این شهر واقع شده است.
آب و هوای دلپذیر و معتدل اولین جاذبه‌ای است که قبل و بعد از ورود به شهر و منطقه سرعین، گردشگران از آن بهره مند می‌شوند و از عمده‌ترین دلایل روی آوردن گردشگران به این منطقه می‌باشد و این شهر در زمینه توریسم درمانی رتبه نخست را در کشور دارا بودهو لازم است در نقاط دیگر استان اردبیل نیز که دارای چشمه‌های آبگرم و چشمه درمانی هستند ایجاد شود؛ زیرا گردشگری درمانی، از مواردی است که حتی خانواده‌هایی با منابع مالی ضعیف‌تر نیز مایل به انجام آن هستند.
پیست اسکی آلوارس نیز از جاذبه‌های گردشگری استان و به تبع آن شهرستان سرعین محسوب می‌شود که در فاصله ۱۲ کیلومتری روستای آلوارس و ۲۳ کیلومتری شهر سرعین واقع شده و ارتفاع ۳۲۰۰ متری این منطقه از سطح دریا باعث شده است تا اغلب ماه‌ها پیست اسکی آلوارس پر برف باشد و کوهنوردان زیادی را از سراسر دنیا به سمت خود فراخواند.
بالیقلی چای بعد از قره سو، که از شرق اردبیل از رشته کوه‌های تالش سرچشمه می‌گیرد مهمترین رودخانه منطقه است که از اجتماع چشمه سار‌ها و باران دامنه جنوبی کوه‌های ساوالان و دامنه‌های شمال غربی بزقوش تشکیل می‌شود و پس از عبور از مرکز شهر اردبیل در شمال دشت وارد رودخانه قره سو می‌شود و میزبان گردشگران و توریست‌هایی در طول فصول گرم و گردشگری است.
سرشاخه‌های مهمی نظیر برجلوچای، سقزچی چای، آغلاغان، جوراب چای، درویش چای، لاطران چای در مسیر به این رودخانه پیوسته و آنرا پرآب می‌سازند که وجه تسمیه بالیقلی چای بیانگر زیست انواع ماهیان در این رودخانه است که عبارتند از قزل آلای خال قرمز، سس ماهی، ماهی سیاه، شاه کولی، همچنین این رودخانه زیستگاه دائمی پستاندار آبزی (سمور آبی) و زیستگاه عبوری و فصلی انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی است که همین امر زیبایی‌های این رودخانه را بیش از پیش نمودار ساخته و دوچندان می‌کند.
رودخانه‌ای با این زیبایی و در این نقطه از جغرافیای اردبیل با اینکه سالانه میلیون‌ها گردشگر و جهانگرد را میزبانی می‌کند، اما همچنان از نگاه برخی مسئولان پنهان مانده و در تیررس بسیاری از خطرات ناشی از آلودگی و تخریب این گوهر گردشگری استان اردبیل است.
اردبیل همچنین به دلیل داشتن تاریخ کهن، همواره آثار تاریخی بی شماری را در خود جای داده است به همین دلیل آثار موجود در موزه‌های اصفهان، تبریز میراثی از تاریخ اردبیل به شمار می‌روند که از مهمترین موزه‌های دیار دارالارشاد می‌توان به موزه تاریخ طبیعی اردبیل، موزه مردم شناسی اردبیل (واقع در میدان عالی قاپو)، موزه صنایع دستی اردبیل و موزه مفاخر دینی اردبیل اشاره داشت.
موزه تخصصی باستان شناسی، موزه سنگ و کتابخانه تخصصی بقعه شیخ صفی، موزه چینی‌ها یا چینی و شماری از پل‌های تاریخی اردبیل از جمله مکان‌های تاریخی و توریستی استان به شمار می‌رود که بسیاری از این مناطق یکی از مقاصد اصلی گردشگران و مسافران در ایام تعطیلات تابستان و عید نوروز است.
پل معلق مشگین شهر به عنوان بزرگترین سازه معلق منطقه و مرتفع‌ترین پل معلق خاورمیانه محسوب می‌شود که با ارتفاع ۸۰ متر بر روی رودخانه خیاوچای و پارک جنگلی مشگین شهر با طول ۳۶۵ متر و ۲ متر عرض احداث شده است.
این پل بخشی از مجموعه گردشگری خیاو تا گیردولی بوده و در زمینی به مساحت ۱۳۰ هکتار و با سرمایه گذاری بخش خصوصی در یک مجتمع نمونه گردشگری و با امکانات فوق تفریحی، رفاهی، گردشگری و توریستی بنا شده است.
منطقه نمونه گردشگری خیاو تا گیردولی که منطقه نمونه گردشگری نور سبلان نامگذاری شده است بزرگترین پروژه گردشگری استان اردبیل بوده و این مجموعه گردشگری شامل تالار‌های پذیرایی، سوئیت‌های اقامتی، سایت بالن سواری و پاراگلایدر و ورزش‌های هوایی، رستوران گردان و بازارچه‌های صنایع دستی، شهربازی و دیگر امکانات مختلف تفریحی است.
با وجود اینکه حدود سه سال از احداث این سازه معلق در شهرستان مشگین شهر می‌گذرد، اما با سرمایه گذاری کلان و راه اندازی یک بنگاه اقتصادی در این منطقه امروزه شاهد حضور میلیون‌ها گردشگر از اقصی نقاط کشور و حتی از کشور‌های خارجی و اروپایی هستیم که این امر می‌تواند یک امتیاز مناسب برای اقتصاد منقطه محسوب شده و قابلیت‌های گردشگری منطقه را بیش از پیش به دنیا معرفی کند.
در کنار این پل معلق اخیرا رایزنی‌هایی مبنی بر راه اندازی پل معلق تمام شیشه‌ای ایران برای نخستین بار در کشور در شهر هیر انجام شده که راه اندازی این پل معلق نیز در کنار پل شهرستان مشگین شهر نه تنها رقابتی برای آن نمی‌تواند باشد بلکه این پل می‌تواند اقتصاد منطقه را متحول کند.
استان اردبیل با داشتن تاریخچه دور و دراز صنایع دستی و غذا‌های محلی و سنتی شهرت فراوانی در میان گردشگران و مسافران شهر‌های مختلف و حتی کشور‌های جهانی پیدا کرده است که به رغم این موضوع گردشگران طالب بسیاری از این محصولات که حاصل دست رنج زنان عشایری منطقه بوده هستند.
از غذا‌های سنتی اردبیل می‌توان به آش اوماج، آش دوغ، آش شیر، آش یارما، بزباش، پیچاق قیمه، تاس کباب، ترحلوا، ترشی قرمه، چیغیرتما، حلوای زرد، حلوای زنجبیل، خشیل، خورشت قاتق، ساج ایچی، سوغان سو، قورمه سبزی، قویماق، قیساوا، قیقاناق، کوفته، لونگی و هرا اشاره کرد.
از مهمترین سوغات استان اردبیل نیز می‌توان به آبنبات، تخمه آفتابگردان، حلوای سیاه، سرشیر، شیرینی‌های محلی، شکلات روسته، عسل طبیعی سبلان، عصاره گل‌های سبلان و کره را اشاره کرد که در کنار این اقلام نام برده شده حلوای سیاه اردبیل معجونی است که از جوانه گندم و کره طبیعی تهیه می‌شود و بسیار مقوی می‌باشد و مشتریان زیادی از سراسر دنیا دارد.
صنایع دستی اردبیل بیش‌تر توسط عشایر و ساکنان شهر‌ها و روستا‌های کوچک منطقه صورت می‌گیرد که قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی از کهن‌ترین صنایع دستی شهرستان اردبیل و از عمده‌ترین این صنایع دست دوز در منطقه است که دارای شهرت فراوان و اهمیت ویژه‌ای هستند.
فرش اردبیل در مجموعه فرش‌های نفیس آذربایجان به شمار می‌آید که نقشه شکسته و اسلیمی، زمینه فرش‌های تولیدی فرش بافان اردبیلی را تشکیل می‌دهد و بر اساس آمار موجود ۸۰ درصد فرش تولیدی شهرستان اردبیل، به خارج از کشور و بیش‌تر به کشور‌های آلمان، ایتالیا، فرانسه و ژاپن صادر می‌شود و بسیاری از این نقشه‌ها زینت بخش خانه‌های مردم در کشور‌های همسایه است و به دلیل بافت و تار و پود قوی مشتریان زیادی در سراسر دنیا دارد.