طبق اسناد باقی‌مانده، بوشهر معتبرترین بندر تجاری ایران در دوران قاجار بود، حضور انواع کنسولگری کشورهای مختلف در این شهر حاکی از اهمیت چشمگیر این بندر دارد.
در همین راستا نویسنده کتاب تاریخ بوشهر می‌نویسد: اول قونسل خانه‌ای که در بوشهر ایجاد شده قونسل خانه انگلیس است و تقریباً در اوایل سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار و مسافرت اولیه سرجان ملکم به ایران با شرایط مخصوص تشکیل شد و فعلاً دو قونسل خانه در بوشهر دارند؛ یکی در ضلع جنوبی غربی شهر و دیگری در یک فرسخ و نیم جنوب شهر معروف به سبزآباد است. یک عمارت دیگر به اسم قونسل خانه در قریه سنگی بنا نموده و دیگر قونسل خانه آلمانی و عثمانی و فرانسه و روس است؛ ایتالیا و هلند و نروژ وکالت قونسل گری خود را به دول متاعبه خود تفویض نموده‌اند.
وی ادامه می‌دهد: دستگاه قونسل خانه انگلیس دو شعبه است یکی راجع به هند و یکی به وزارت خارجه انگلستان است. از بدو ضعف دولت ایران خاصه در این ایام اخیر یعنی از ابتدای جنگ عموم اروپ قونسل خانه انگلیس مرکز نظامی شده که به علاوه بر عملیات سیاسی نمایش نظامی نیز در کار است.
با این توصیف جنبه‌های سیاسی - اجتماعی بوشهر بیش از گذشته روشن می‌شود؛ حضور کشورهای خارجی مساوی است با وجود فرهنگ‌های مختلف که در این شهر ممزوج می‌شدند و به همین علت است که به‌گفتهٔ مورخان بوشهر تنها شهر ایران بود که زبان انگلیسی در آن رواج دائمی داشت.
اما این بندر برای اینکه سرآمدی خود را حفظ و نیاز اهالی و مهاجرین را تأمین کند احتیاج به یک دگرگونی عمیق دارد.
سرآغازی بر تأسیس مادر مدارس جنوب
محمدحسین سعادت در مورد چگونگی بنیان‌گذاری مدرسه سعادت در کتاب تاریخ بوشهر می‌نویسد: پس از ایجاد انجمن معارف در تهران و اجازه افتتاح مدارس ملی در ایران مرحوم حاج میرزاعلی خان واثق الملک کارگزار بوشهر در سنه ۱۳۱۷ (ق) به خیال ایجاد یک باب مدرسه در بوشهر افتاد.
دانش‌آموزان مدرسه سعادت
در شعبان سال مذکور در دارالحکومه مجلسی از اعیان و تجار منعقد ساخت و به تأثیر حکومت محل (احمدخان دریابیگی) تقریباً مبلغ هزار و ۵۰۰ تومان وجه اعانه جمع و یک باب خانه را اجاره نمود به اسم مدرسه سعادت مفتوح ساخت و چون برای تشکیل و ترتیب مدرسه یک شخص با علم با اطلاع از ترتیبات جدیده لازم بود لذا یک نفر که به صفت مذکوره متصف باشد از اداره جلیله وزیر علوم و معارف طلب نمودند.
وزیر لوم نیّرالملک به اشاره انجمن معارف نگارنده را که در آن‌وقت در تهران مشغول نشر معارف بود انتخاب نمود و اصرار بلیغ به حرکت نمودند؛ نگارنده به مناسبت حب وطن و میل نشر معارف که مقدمه اصلاحات اجتماعی و وسیله ترقیات صوری و معنوی و مستلزم احیای فرزندان وطن است این خدمت را قبول نموده در شانزدهم ذی‌القعده الحرام ۱۳۱۷ از تهران از راه شیراز حرکت نمود و در محرم سنه ۱۳۱۸ به بوشهر وارد و بلا تأمل مشغول تشکیل و ترتیبات مدرسه سعادت شدم در ظرف شش ماه عده محصلین به صد و بیست رسید.
همان گونه که سعادت گفت این مسأله آغازی بود برای ترقیات اجتماعی ملت ایران به‌ویژه اهالی بوشهر و جنوب کشور چرا که دانش‌آموختگان این مدرسه خود در دیگر شهرهای ایران اقدام به تشکیل مدارس کردند و به حق نام مادر مدارس جنوب برازنده این مرکز تعلیم‌وتربیت است.
مدرسه سعادت نماد ترقی‌خواهی و پرورش روشن‌فکرانی شد که در سال‌های بعد میان حوادث و رویدادها نقش مؤثری ایفا کردند به‌عبارت‌دیگر این مدرسه مهم‌ترین دلیل ارتقا سواد سیاسی - فرهنگی مردم جنوب کشور در دوران قاجار بود.
این نکته را نیز باید خاطرنشان کرد که تأسیس این مدرسه به همین سادگی سطور بالا نبوده است؛ کمبود منابع مالی برای ادامه مراحل آموزش نزدیک بود که چندین بار این محل تحصیل فرزندان وطن را به تعطیلی بکشاند که با مساعدت تجار و حکمران بوشهر احمدخان دریابیگی این معضل حل شد.
بنا به گزارش روزنامه مظفری در سال ۱۳۲۰ قمری به همت وطن‌پرستان بلندهمت برای این مدرسه انجمنی تشکیل می‌شود تا راهگشای مسائل و مشکلات مدرسه به‌ویژه در بعد مالی باشد.
این انجمن از ۵ عضو تشکیل شده بود که سه عنوان از آن قشر تجار و عضو دیگر آن میرزا یانس ارمنی معاون ایرانی گمرک بوشهر بود و عضو پنجم آن سروش الملک نام داشت که در سمت ریاست پستخانه قرار بود؛ حاج عبدالرسول صاحب التجار بوشهر، حاجی میرزا غلامحسین صاحب التجار کازرونی و حاج یحیی صاحب التجار بهبهانی قسمت تجار این انجمن را تشکیل می‌دادند.
این انجمن هفته‌ای یک‌بار و در روز چهارشنبه در مدرسه یا منازل اعضا انجمن تشکیل جلسه می‌داد تا به حل‌وفصل امورات مدرسه بپردازد البته عموم جلسات هفتگی در منازل تجار تشکیل می‌شد.
دانش‌آموزان درجه پنجم مدرسه سعادت
این‌همه توجه ساکنان بوشهر به فرهنگ و ترقی کشور جای تعجبی ندارد چرا که در همهٔ ادوار از این خاک مدافعان میهن و پرچم‌داران لایقی صادر شدند که متأسفانه ما به همهٔ ابعاد آنان نپرداخته‌ایم.
۱۸ اسفند سالروز تأسیس مدرسه تاریخی سعادت مظفری به نام روز بوشهر نام‌گذاری شده است؛ این رویداد فرهنگی هرساله باعث می‌شود گریزی تاریخی به گذشته بوشهر بزنیم و به خود ببالیم که از اهالی این شهر سربلند هستیم.
بوشهر در همهٔ زمینه‌ها حرف‌های نگفته زیادی دارد؛ اتفاق‌هایی که روایت نشده‌اند و در سرمایه‌هایی که دست‌نخورده باقی‌مانده‌اند؛ امیدواریم دِین خود را به این شهر ساحلی، این نهنگ پیر خلیج‌فارس ادا کنیم.
منبع: فارس