از کاشت سرسوزی تا سیزده بدر در سرزمین گل‌های نرگس

نوروز که می‌آید آداب و رسوم گذشته دوباره جان می‌گیرند، رسومی که انگار هیچ وقت اصالت خود را از دست نخواهند داد و هرساله با آمدن سال نو دوباره رنگ و بوی تازگی به خود می‌گیرد؛ نوروز باستانی در خوسف و آیین‌های آن مثل کاشت سرسوزی، تجگی پزان خاورنامه خوانی و... حکایتی دیگر دارد.

 استقبال از بهار با کاشت سرسوزی

کاشتن سرسبزی یا همان سرسوزی یکی از آیین‌های پابرجا در ایام عید در شهرستان خوسف است که حدود یک ماه مانده به عید در ظرف‌های کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش می‌کارند تا روز عید سر سبز باشد.

برخی از مردم روی جداره‌های کوزه‌های سفالی سر سبزی‌های بسیار زیبا و دلربایی به وجود می‌آورند. در بعضی از خانواده‌ها هم به نیت سلامتی افراد خانواده برای هر یک از آن‌ها یک سر سبزی می‌کارند.

دوخت و دوزِ ِسرْسالی

تهیه لباس نو در آغاز سال جدید برای مردم خوسف آن قدر مهم است که دربرخی آبادی‌ها، مردم نوروز را به عید لباس نو می‌شناسند.

اکبری از اهالی خوسف در مورد این رسم به ما می‌گوید: مردم معتقدند صبح نوروز را باید با پوشیدن یک دست لباس تازه دوخته یا تمیز آغاز کنند. هر کس به هر اندازه، برای این روز یک دست لباس نو آماده می‌کند تا بپوشد، به همین دلیل در برخی مناطق به عید لباس نو معروف است.

او می‌گوید: پارچه‌هایی معمولاً خریداری می‌شود که دارای رنگ روشن و سرخ یا زرد است و مردم معتقدند اگر لباس را خودشان بدوزند پارچه آن را روز‌های دوشنبه یا جمعه قیچی کنند و نیز معتقد هستند که روز پنج‌شنبه ساعت سنگین است و لباس مدتی روی دست می‌ماند تا دوخته شود.

این شهروند خوسفی می‌گوید: مردم لباس نو را مایه خوش یُمنی می‌دانند و معتقدند اگر سرسال و ماه نو، لباس نو بپوشند، غم‌ها و غصه‌ها، به سال بعد منتقل نمی‌شود و بنابراین می‌کوشند به هر شرایطی شده، لحظات اول سال را لباس تازه بپوشند.

علفه، سنتی سبز در بزرگداشت درگذشتگان

نام علفه به واسطه وجود علف و سبزی که یک پای سفره هفت سین و روز علفه است بر این مراسم گذاشته شده است.

گنجی از اهالی روستای تقاب می‌گوید: علفه آیینی ویژه است که در آن هم یاد و جای رفتگان سبز می‌شود و هم سنتی زنده و سبز برای زندگان و سبزی زندگی است.

او می‌گوید: درون مایه علفه، تهیه مقدمات و به استقبال نوروز رفتن و یادکردن از درگذشتگان هرخانواده درسالی که گذشت است.

گنجی می‌گوید: تفاوت این مراسم با بقیه مراسم در گذشتگان این است که این مراسم به منزله پایان سوگواری واجازه دادن به آشنایان برای برگزاری عید و جشن عروسی است.

تجگی پزان

پخت تجگی یا همان سمنو یکی از مهمترین آداب دیرینه خوسفی‌ها در آستانه سال نو است که بیشتر این رسم را مادربزرگان فامیل در مناطق عشایری طوطی، خرم و خور انجام می‌دهند و سرِدیگ سمنو، برای سلامتی مردم دعا می‌کنند.

بی بی معصومه از مادربزرگ‌های روستای خرم است که در مورد این مراسم به ما می‌گوید: خانم‌های فامیل و همسایگان که دوست دارند در این مراسم شرکت کنند، دور دیگ نذری گرد می‌آیند پس از آنکه دیگ گرم شد صاحب خانه که نذردار اصلی و همچنین پزنده سمنو است، همزن را با دو دست می‌گیرد و چند دور با آن سمنو را به هم می‌زند.

او می‌گوید: پس از او خانم‌های دیگر یکایک همین کار را انجام می‌دهند. وقتی که سمنو جوش آمد خانم‌هایی که نذر ریختن پسته یا بادام در دیگ سمنو را دارند، نذری خود را مشت مشت در آن می‌ریزند. بی بی معصومه گفت: نان قلیف، نان گندم بریان و رو ور کرده (دو ورقه نان که در وسط آن شیره انگور و گردو می‌گذارند)، زنجبیلی و کله کنو از خوراکی‌های دیگری است که در این ایام در شهرستان خوسف تهیه می‌شود.

رقص بهار در ماژان با آواز سنتی و تخم مرغ رنگی

روز سوم عید نوروز در ماژان و با مشارکت روستا‌های اطراف آن بازی‌های بومی، محلی در محل مزار گیمنج برگزار می‌شود.

ماژانی از اهالی این منطقه به ما می‌گوید: این مراسم با رقص محلی و ساز و دهل و تخم مرغ بازی همراه است.

به گفته او در این مراسم گروه‌های محلی را می‌بینیم که نوای گندم درو را برای گوش و روح عابران، مسافران و مردم منطقه می‌نوازند. نوا‌هایی که در عین ایجاد شعف و شادی بین مردم، ریشه در دل فرهنگ و آداب و سنن منطقه دارد که از زیباترین جلوه‌های موسیقی روستا می‌توان به رقص چوب بازی، آوا‌ها و ترانه‌های آهنگ آزاد، کنار به خاک، وسط به خاک، پک پک، دست به خواب، پشت و گندم کاری اشاره کرد.

تخم مرغ بازی هم از کار‌های دیگر مردان و پسران است که برای رنگ کردن تخم مرغ، گزنه را در آب جوش می‌جوشاندند تا رنگ سبز به خود بگیرد و دراین روز با این تخم مرغ‌ها بازی می‌کنند و برنده کسی است که تخم مرغش شکسته نشود.

خاورنامه خوانی آیینی به قدمت نوروز

ابن حسام از شاعران ایرانی قرن نهم هجری است که شهرت وی به خاطر خاوران نامه اوست؛ خاورنامه یا خاوران نامه منظومه‌ای است حماسی - مذهبی شامل ۲۲ هزار و ۵۰۰ بیت در بحر متقارب که به تقلید از شاهنامه فردوسی درباره جنگ‌های حضرت علی (ع) و یارانش با قباد پادشاه خاوران سروده است.

همانطورکه شاهنامه خوانی در همه جای ایران مرسوم است در شهرستان خوسف، خاوران نامه خوانی هفتگی در آرامگاه ابن حسام در ایام نوروز در تعطیلات نوروز نیز همراه با نقالی و بیان حماسه‌های دینی انجام می‌شود چرا که در این ایام گردشگران زیادی از این مکان بازدید می‌کنند.

سیزده بدر شو

روز که از نوروز گذشت اقوام و خویشان، برای گذراندن اوقات فراغت و دور کردن نحسی سیزده به طبیعت پناه می‌برند، گره زدن سبزه عید نوروز در روز طبیعت شادی و نشاط بسیار زیادی را در دل جوانان ایجاد کرده و این رسم محلی با وجود سپری شدن سال‏‌ها همچنان پا برجاست.

برخی از مردم در این ایام به مزار‌های منطقه خوسف از جمله مزار بلنجیر، شاه سلیمان علی و مناطق کوهستانی خردوز، ساق پیچوک، زمان آباد و گنج می‌روند. در روستای گیو مردم در روز سیزده بدر به مزار خواجه نجم الدین حسین (ع) می‌روند.

دیار گل‌های نرگس آماده برای استقبال از بهار

شهرستان خوسف به دلیل ظرفیت‌های زیاد در زمینه‌های گردشگری و صنایع دستی می‌تواند نوروزی متفاوت برای گردشگران و مسافران نوروزی باشد.

فرماندار خوسف به خبرنگار ما می‌گوید: ورود گردشگران و سفر‌های نوروزی تابع مصوبات ستاد ملی مدیریت کرونا بوده و با توجه به وضعیت کشور و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی از تمام ظرفیت‌ها برای استقبال از مسافران استفاده خواهد شد.

به گفته آخوندی، شش اقامتگاه بوم گردی فعال در شهرستان پذیرای مسافران در ایام نوروز است.

فرماندار خوسف می‌گوید: امسال در مزار شاه سلیمان علی (ع)، روستای بلنجیر ومزار حضرت ابوالقاسم (ع) ۱۵۰ سوئیت برای استقبال از مسافران آماده خواهد شد؛ همچنین منطقه گردشگری گواب با راه اندازی قایق‌های موتوری می‌تواند یک روز مفرح را برای مسافرین نوروزی به دنبال داشته باشد.

گزارش از سمیرا گنجی