کاهش بارندگی‌ها، کشور را با معضلات مختلفی مواجه می کند

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ طبق آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران تا اول خرداد ماه ۱۴۰۰ میزان بارندگی‌هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بوده است و بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی داشته است.

بهترین وضعیت را نیز حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش‌های آسمانی آن فقط ۷ درصد کمتر از میانگین بلند مدت است.

پژوهش‌ها و تجربیات دنیا ثابت کرده است؛ خشکسالی پدیده‌ای است که اگر به موقع برای آن راه حل پیدا نشود، ممکن است در آینده باعث بروز مسائل و مشکلات دیگر به صورت سلسله مراتبی شود و حتی ممکن است منجر به تنش‌های اجتماعی و خشونت در سطح فردی و اجتماعی شود.

احتمال وقوع سیل در حوضه‌های آبریز جنوب غربی کشور

موسسه تحقیقات آب با انتشار وضعیت متوسط/ بیشینه بارش‌ها در حوضه‌های اصلی آبریز اعلام کرد: «در هفته منتهی به ۲۸ آبان ماه در حوضه آبریز دریای خزر متوسط بارش ۱۴.۸ میلی‌متر و بیشینه آن ۱۱۴ میلی‌متر بارندگی پیش‌بینی شده است، برای حوضه آبریز دریاچه ارومیه متوسط ۱.۱ میلی‌متر و بیشینه بارش ۱۰.۷ میلی‌متر بارندگی پیش‌بینی شده و همچنین حوضه آبریز فلات مرکزی دارای متوسط بارشی ۵.۸ و بیشینه ۲۸.۶ میلی‌متر بارندگی خواهد بود.»

در این گزارش آمده است: در حوضه آبریز قره‌قوم متوسط بارش ۱۰.۲ میلی‌متر و بیشینه ۲۲.۴ میلی‌متر خواهد بود و در حوضه آبریز مرزی شرق با متوسط بارشی ۲ و بیشینه ۱۹ میلی‌متر پیش‌بینی شده است. همچنین برای حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان متوسط بارشی ۳.۷ و با بیشینه ۳۹.۸ میلی‌متر بارندگی پیش‌بینی شده است.

براین اساس مهدی کلاهی کارشناس مسائل آب گفت: متاسفانه ایران در کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد. اما آنچه اکنون این خشکسالی را تشدید می‌کند و آن را به یک وضعیت چالش برانگیز تبدیل می‌کند، چندین عامل مهم است.

او ادامه داد: به عنوان مثال افزایش جمعیت طی سال‌های اخیر این خشکسالی و کم آبی را بیشتر نمایان ساخته است. اگر در گذشته نه چندان دور، حدود ۱۰ میلیون نفر در ایران زندگی می‌کردند و این جمعیت، با داشتن سبک زندگی آرامتر و فناوری ناپیشرفته، کم آبی را مدیریت می‌کرد و کمتر به ذخایر آبی صدمه می‌زد.  امروزه جمعیت کشور به ۸۴ میلیون نفر رسیده که گویای آن است که باید آب به میزان کافی برای تک تک آن‌ها فراهم شود. سوء مدیریت، فناوری مخرب موتور پمپ و چاه عمیق، به همراه سبک زندگی مصرف گرا، همگی به شدت پدیده خشکسالی و بحران آب افزوده اند.

مظفری کارشناس مسائل انرژی و آب در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: از آنجایی که برخی از ابتدایی‌ترین کار‌ها در برخی امور مثل مسئله آب انجام نشده است؛ نتیجه‌اش اکنون این شده است که مردم در سردرگمی بسیار بزرگی به سر می‌برند.

این کارشناس مسائل آب اضافه کرد: به طور کلی تجارب موفق کشور‌های دیگر در این زمینه موجود بوده و می‌توانست الگو و مدلی برای جامعه ما هم باشد، اما متاسفانه ما از چنین الگو‌هایی بهره‌مند نشدیم.

این در حالی است که این خشکسالی بر استان اصفهان و زاینده رود هم اثر گذاشته به طوری که رودخانه فصلی این استان هم که باید پر آب باشد چندوقتی است که اوضاع نابسامانی دارد.

کمبود بارش‌ها زاینده رود را خشک کرد

هوشنگ ملایی رئیس حوضه آبریز زاینده‌رود گفت: یکی بخش بالادست زاینده‌رود است که متاثر از ایستگاه کوهرنگ است و این ایستگاه تاثیر بسیار زیادی در منابع آب سطحی و سیلابی که وارد سد زاینده‌رود می‌شود، دارد. بحث دیگر مربوط به پایین دست سد است که تا تالاب گاوخونی ادامه دارد.

او با اشاره به اینکه کوهرنگ حدود ۱۴۰۵ میلی متر بارش در دوره متوسط ۵۱ ساله داشته است، افزود: در ۱۰ سال اخیر دوره خشکسالی در کشور حاکم شده است و اثرات تغییر اقلیم را می‌بینیم که متوسط ۱۰ سال اخیر به ۱۲۷۳ متر کاهش پیدا کرده است.

ملایی گفت: میزان بارش ۵۸۳ میلی‌متر نسبت به دوره درازمدت کاهش داشته است و کل بارشی که در حوزه کوهرنگ اتفاق افتاد ۸۲۲ میلی متر است. بارش با روان آب رابطه مستقیم دارد، زمانی که بارش کم می‌شود، روان آب کاهش پیدا می‌کند و برخی اوقات میزان بارشی که اتفاق می‌افتد بارش موثر نیست؛ لذا کاهش بارش در حوضه زاینده رود داشتیم و در کل کشور هم این کاهش را شاهد هستیم.

رئیس حوضه آبریز زاینده‌رود گفت: طی ۵۰ سال اخیر حدود دو درجه متوسط دمای حوضه زاینده‌رود افزایش یافته است. میزان برفی که در این حوضه اتفاق افتاده کم بوده است و پوشش برف نسبت به گذشته کاسته شده است.

بر این اساس خشکسالی و بحران کمبود آب در ایران از مرز هشدار‌ها گذشته است و سال هاست صاحب نظران و مسئولان در مورد ابعاد رو به گسترش کمبود آب در ایران هشدار می‌دهند.

توکلی کارشناس آب در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: طرح انتقال آب در استرالیا نیز انجام شده و در این کشور‌ها دید مسئولان منطقه‌ای نیست و ملی دیده می‌شود. در ایران نیز طرح انتقال آب بین حوزه‌ای کاربردی خواهد بود که البته باید ملی دیده شود.

به گفته این کارشناس در قدیم که از قنات استفاده می‌شد، سیستم به طور خودکار آب را به آبخوان بر می‌گرداند که پس از استفاده از پمپ این چرخه به هم خورده است. آبیاری تحت فشار در بخش‌هایی از کشور اگر انجام نمی‌شد بهتر بود، زیرا آبی به زمین نفوذ نمی‌کند و آبیاری قطره‌ای موجب افزایش سطح زیر کشت شده و مشکلی را که حل نکرده، آب زیرزمینی را هم از بین برده است.

متاسفانه با کاهش بارندگی در کشور سطح آب و خشک شدن دریاچه‌ها، پایین رفتن بستر آب‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، خشک شدن آب برخی رودخانه‌ها، کاهش سطح ذخیره آب پشت اغلب سد‌های کشور، تخلیه تعدادی از روستا‌ها طی چند دهه گذشته، خالی شدن چندین روستا در حاشیه دریاچه هامون، گسترش کویر و بیابان‌های لایزرع و خشک، هر روز سرزمین ما و ساکنان آن را به سوی یک فاجعه ملی و زیست محیطی نزدیک‌تر می‌کند.

کشور نیازمند پلیس آب است

سلیمانی کارشناس ارشد طرح‌های انتقال آب در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: یک روش جلوگیری از فرونشست اصلاح الگوی کشت است که باید به سمت محصولاتی برویم که به آب مصرفی کمتری نیاز دارند.

او گفت: استفاده از پساب آب شرب راهکاری است که گرچه چالش برانگیز، اما قابل توجه است.‌ای کاش سیاست گذاری‌ها به گونه‌ای بود که پساب‌ها به حوضه آبخوان برمی گشت البته این کار سختی خود را دارد. بحث انتقال آب بین حوزه‌ای و اصلاح الگوی کشت نیز دیگر راهکار‌های است که باید به آن توجه کرد.

امسال به دنبال کاهش بارندگی‌ها با کمبود آب در کشور مواجه شدیم

قاسم تقی زاده خامسی معاون سابق وزیر نیرو در امور آبفا در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: ما بعد از دوازده سال خشکسالی در کشور، در سال ۹۷ شاهد ترسالی بودیم به طوری که باران‌های سیل آسا باعث سیل در چندین استان کشور شد. متاسفانه به دلیل تغییر اقلیم امسال با کاهش بارندگی در کشور مواجه شدیم، به طوری که می‌توان به طور واضح کمبود آب را حس کرد.

معاون سابق وزیر نیرو تصریح کرد: طبق پیش بینی‌های سازمان هواشناسی، ایران تا ۵ سال آینده دارای خشکسالی است، به نظر من این موضوع صحت ندارد و پیش بینی‌های سازمان هواشناسی قابل استناد نیست؛ چرا که ممکن است سال آینده ما شاهد بارش‌های بسیاری در کشور باشیم.

خامسی در ادامه در خصوص مدیریت و سند آب که با حضور وزیر نیرو به طور هفتگی برگزار می‌شود، تصریح کرد: این سند در چند بخش و با تعیین رویکرد‌های آبی کشور تدوین شده و به امضای ۴ وزیر رسیده است و معتقدیم آینده آبی کشور با این سند اداره می‌شود، به طوری که در این سند قید شده است که چه میزان آب در آینده در بخش‌های مختلف برداشت شود.

او اضافه کرد: فقط یک استان کشور می‌تواند برنج بکارد، ولی متاسفانه ۱۷ استان ما در حال کشت برنج هستند و بعضا برخی از آن‌ها دارای تنش آبی هستند، به نظر من این موضوع باید دقیق‌تر بررسی شود و امیدواریم رئیس جمهور منتخب بنای کشور را در گام نخست آب بداند.

خامسی بیان کرد: کشور ما دچار یک تغییر اقلیم شده است و باید باور کنیم که در یک سرزمین خشک زندگی می‌کنیم، ۸۵ درصد از مساحت کشور ما خشک است و ۵۰ درصد از جمعیت کشور ما در نقاطی زندگی می‌کنند که تنها ۲۰ درصد منابع آبی وجود دارد.

معاون اسبق وزیر نیرو با اشاره به ذخایر سد‌های کشور اضافه کرد: در حال حاضر ذخایر سد‌های کشور با توجه به سیل‌های اخیر مطلوب است به طوری که چیزی بالغ بر ۵۰ الی ۶۰ درصد آب وجود دارد و تنها ۲۸ درصد کاهش ذخایر در سد‌های کشور را داریم. خوشبختانه تا به امروز جیره بندی آب در کشور نداشته‌ایم و قطعا این مهم با همکاری مردم امکان پذیر است و با توجه به کاهش بارندگی و کمبود آب در ذخایر نیروگاه‌های برق آبی در کشور، امیدواریم کمترین خاموشی هم اعمال شود.

او گفت: ما چاره‌ای به جز افزایش باران در کشور نداریم که امیدواریم سال آبی امسال پر بارش باشد.

این پایان ماجرا نیست امروزه بحران آب در ایران از بُعد محیط زیستی خارج شده و ابعاد اقتصادی و اجتماعی به خود گرفته است، مردمی که کسب‌وکارشان به آب وابسته است حالا معیشت خود را در خطر می‌بینند و بیکاری تهدیدشان می‌کند به طوری که کشت و کار کشاورزان به خصوص استان اصفهان را نشانه گرفته است.

امروز مسئله آب، نه تنها چالش برخی استان‌ها، بلکه تهدیدی برای کل کشور است، آخرین تصاویر ما از جریان آب در زاینده‌رود یا سایر رود‌های مناطق مرکزی کشور، به خاطرات سال‌های گذشته باز می‌گردد و این موضوع، ابعاد مختلفی از زندگی ما را تحت تأثیر قرار خواهد داد، صنایع، کشاورزی، تولید برق، امنیت غذایی و بهداشت و سلامت همگی به آب وابسته هستند.

بحران آب، یکی از ریسک‌هایی است که براساس گزارش‌های سالانه مجمع جهانی اقتصاد از ریسک‌های جهانی، به دلیل کاهش قابل توجه مقدار و همچنین کیفیت آب شیرین در دسترس به تهدیدی برای سلامت انسان و نیز فعالیت‌های اقتصادی او تبدیل شده است. مؤسسه منابع جهان (WRI) در نیز این موضوع را با انتشار اطلس ریسک آب، مورد تأیید قرار می‌دهد.

بر این اساس، ۱۷ کشور دنیا که بخش عمده‌ای از آن‌ها در منطقه خاورمیانه و آفریقا قرار دارند، در شرایط تنش آبی بسیار بالا هستند. تنش آبی، نسبت کل آب برداشت شده به منابع آبی تجدیدپذیر را محاسبه می‌کند.

برداشت آب به مصارف خانگی، صنعتی، آبیاری، دامداری و سایر استفاده‌های غیرمصرفی تخصیص پیدا می‌کند. منابع آب تجدیدپذیر شامل منابع آبی سطحی و زیرزمینی هستند. ایران، پنجمین کشور دارای نسبت تنش آبی بسیار بالاست.

ثبت ۳۲.۸ میلی متر بارندگی در استان تهران

محمد شهریاری مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: از ابتدای سال آبی (ابتدای مهر امسال) تاکنون ۳۲.۸ میلی متر بارندگی در حوزه عملکردی استان تهران ثبت شده است.

او ادامه داد: موجودی سد‌های تهران در حال حاضر ۴۰۴ میلیون مترمکعب است که در مقایسه با ذخیره ۶۶۹ میلیون مترمکعبی روز مشابه سال گذشته، حدود ۲۶۵ میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد.

شهریاری با بیان اینکه مشکل کم آبی در استان تهران همچنان ادامه دارد، گفت: نباید تصور کنیم که بعد از چند روز بارندگی بی درنگ مشکل کم آبی استان تهران رفع شده و دیگر نیازی به مدیریت مصرف نیست؛ چرا که کاهش ذخایر و منابع آبی در سال آبی گذشته بی سابقه بوده و ما با این کاهش‌ها وارد سال آبی جدید شدیم.

او افزود: هم اکنون موجودی سد امیر کبیر حدود ۷۵ میلیون مترمکعب است در حالی که موجودی این سد در روز مشابه پارسال ۱۱۵ میلیون مترمکعب بوده است.

شهریاری یادآوری کرد: موجودی سد طالقان نیز از ۲۶۳ میلیون مترمکعب در سال گذشته به ۱۹۴ میلیون مترمکعب و سد لتیان از ۴۵ میلیون مترمکعب به ۲۳ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.

او موجودی سد لار را در سال گذشته ۳۶ میلیون مترمکعب اعلام کرد که در مقایسه با موجودی ۷۹ میلیون مترمکعبی پارسال، ۴۳ میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد.

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران اضافه کرد: همچنین موجودی سد ماملو از ۱۶۷ میلیون مترمکعب در سال ۹۹ به ۷۶ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است.

شهریاری گفت: با توجه به شرایط استان تهران و کشور انتظار می‌رود، همکاری‌ها افزایش یابد تا با یک شرایط مطمئن‌تر آب شرب مردم به صورت پایدار تامین شود.

به گفته اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، امسال نسبت به سال گذشته حدود ۵۴ درصد کاهش بارندگی داشتیم. این کاهش شدید بارندگی در حالی است که در سال ۹۸، با آن بارش‌های بی‌سابقه، ۲۵۰ سد پُر از آب شد و دریاچه ارومیه ۵۵ سانتی‌متر افزایش سطح آب داشت، اما کاهش شدید بارش‌ها در سال گذشته و حتی در زمستان ۹۹، فضایی ایجاد کرد که بسیاری از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و سد‌ها یا خشک شده و یا در حال خشک شدن هستند.

با توجه به این مشکلات و بحران کم‌آبی، کارشناسان به راه‌حل‌های مختلفی اشاره دارند؛ از جمله برخی تاکید دارند، افزایش واردات مواد غذایی به‌جای پافشاری بر خودکفایی راه‌حلی است که پس از بهبود روابط بین‌المللی و رفع تحریم‌ها می‌تواند قابل بررسی باشد.

امروز موضوع آب نه تنها یک مسئله محیط زیستی بلکه موضوعی است که با تمام جوامع به خصوص تولید کشاورزی ارتباط تنگاتنگ دارد و شاید بتوان سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را که در صف ساخت سد و بهره‌برداری از طرح‌های انتقال آب هستند، به شیوه‌های نوین و مبتنی بر فناوری تخصیص داد که بهره‌وری در مصرف آب در بخش‌های مختلف و به‌ویژه کشاورزی را ارتقاء می‌دهند.

بر این اساس لازم است در طرح‌های توسعه صنایع آب‌بری که در مناطق مرکزی و خشک کشور فعالیت می‌کنند، تجدیدنظر کرد.

گزارش از رضا زارع

انتهای پیام/