به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بیرجند، خراسان جنوبی جزو استان‌هایی است که با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند و کاهش شدید بارش باران باعث ایجاد مشکلات فراوانی برای مردم این استان شده است.
تعداد روز‌های ناسالم هر سال افزایش می‌یابد و یکی از دلایل آن افزایش کانون‌های فرسایش بادی است و سالانه گرد و غبار به زیرساخت‌های خراسان جنوبی خسارت های بسیاری وارد می‌کند.
افزایش پدیده گرد و غبار می‌تواند آینده خطرناکی را برای استان رقم بزند و اگر تا ۱۰ سال آینده فکری به حال این وضعیت نشود، استان با مشکلات جدی رو به رو خواهد شد.
کاهش ۴۶ درصدی بارش باران در مقایسه با بلند مدت
نخعی کارشناس هواشناسی خراسان جنوبی گفت: خراسان جنوبی درسال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ پس از استان‌های هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان چهارمین استان کم بارش کشور بوده است.
او افزود: در سال آبی گذشته به طور متوسط ۶۱ میلی متر باران در استان بارید که در بلند مدت ۴۶ درصد و در مقایسه با سال ۹۸، ۶۲ درصد کاهش داشته است.
نخعی با بیان اینکه در هیچ یک از استان های کشور در این مدت شاهد افزایش بارش باران نبوده ایم تصریح کرد: میانگین بارش‌های کشوری ۱۴۳ میلی متر بوده که نسبت به میانگین بلند مدت ۳۹ درصد و نسبت به سال پیش از آن ۵۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
کارشناس هواشناسی خراسان جنوبی اظهار کرد: کاهش شدید بارش در سال آبی جاری، مهر تأییدی بر وجود خشکسالی شدید در سطح کشور به ویژه خراسان جنوبی زد و از عواقب این خشکسالی بی‌سابقه، افزایش ریزگردها و ورود گرد و خاک به آسمان این استان است.
به صدا درآمدن زنگ خطر افزایش کانون‌های ریزگرد
از ابتدای امسال چند موج شدید گرد و غبار شهرستان‌های استان را تحت تأثیر قرار داده و به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی از ابتدای امسال تاکنون، تعداد روز‌های با هوای ناسالم در بیرجند ۱۳ روز، سرایان ۲۶ روز، نهبندان ۳۸ روز و در زیرکوه ۹ روز به ثبت رسیده که نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش چشمگیری داشته و این موضوع در کنار پاندمی کرونا نگرانی مردم ساکن در این مناطق را چند برابر کرده است.
خراسان جنوبی به لحاظ اقلیمی جزو استان‌های خشک و بیابانی است و براساس آخرین مطالعات در سال ۹۷، مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی استان از سه میلیون و ۱۲۱ هزار هکتار به پنج میلیون و ۲۴۳ هزار هکتار یعنی حدود ۶۸ درصد افزایش یافته است.
در یک دهه اخیر مساحت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی خراسان جنوبی از یک میلیون و ۳۸۶ هزار هکتار به ۲ میلیون و ۱۴۴ هزار هکتار رسیده است؛ یعنی تعداد کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در استان از ۲۸ کانون به ۳۵ کانون افزایش یافته که یک هشدار جدی محسوب می‌شود.
باز شدن چتری سیاه بر سر کویر
موضوع افزایش کانون‌های بحرانی گرد و غبار اکثر شهرستان‌های خراسان جنوبی را گرفتار کرده و سالانه ۷۲۹ هزار تُن گرد و غبار برخاسته از این کانون‌ها بر سر مردم فرود می‌آید و بیش از پنج هزار میلیارد ریال خسارت به زیرساخت‌های استان وارد می‌کند.
این مشکل گاهی به حدی بغرنج می‌شود که کارشناسان محیط زیست از افراد مبتلا به بیمار‌های تنفسی، سالمندان و کودکان درخواست دارند که از منزل خارج نشوند.
البته داستان خشکسالی و هجوم گرد و غبار ناشی از آن قصه دیروز و امروز نیست؛ افزون بر ۲۰ سال است که ساکنان خراسان جنوبی با اثرات مختلف ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
موضوعی که به گفته کارشناسان در چند سال اخیر خیلی نگران‌کننده بوده این است که باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان به ۱۷۰ روز افزایش یافته و بر سرعت ورزش باد‌ها هم افزوده شده است؛ از جهتی توفان شن و ریزگردها که در دهه‌های گذشته فقط در فصول بهار و تابستان رخ می‌داد، در سال‌های اخیر در اکثر فصول سال و در هر زمانی که باد به سرعت ۷۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسد، گستره بزرگی از وسعت خراسان جنوبی را دربر می‌گیرد.
قرار گرفتن خراسان جنوبی بر لبه پرتگاه فرسایش بادی
اکبری مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: خراسان جنوبی خطرناک‌ترین شرایط را در کشور از نظر نرخ تولید گرد و غبار و کانون‌های فرسایش بادی دارد.
او افزود: پنج میلیون هکتار از مساحت استان کانون‌های فرسایش بادی است یا استعداد تبدیل شدن به این کانون‌ها را دارد که زنگ هشدار جدی به حساب می آید.
اکبری تصریح کرد: حدود یک سوم مساحت استان را عرصه‌های بیابانی تشکیل می‌دهند؛ همچنین استان در مجاورت بیابان بزرگ لوت و چند بیابان کوچک دیگر قرار دارد که این‌ها کانون‌های اصلی فرسایش خاک در استان محسوب می‌شوند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی درباره منشأ ریزگردها اظهار کرد: بیشتر گرد و غبار‌ها در استان منشأ داخلی دارد و کانون‌های فرسایش خاک زیادی در اطراف استان وجود دارد که می‌تواند این استان را به عنوان صادرکننده گرد و غبار معرفی کند.
او ادامه داد: خراسان جنوبی یک استان بادخیز است و روز‌های زیادی از سال در معرض باد‌های شدید قرار دارد که همین مسئله باعث ایجاد گرد و غبار با منشأ داخلی می‌شود؛ البته این گونه نیست که منشأ گرد و غبار خارج از استان نباشد.
اکبری بیان کرد: باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان نیز اکثرا از خراسان جنوبی آغاز می‌شوند و مقداری گرد و غبار را به سمت جنوب استان و حتی جنوب شرقی کشور می‌برند، همچنین باد‌هایی که از سمت غرب می‌وزند، گرد و غبار را از کویر‌های شرقی یزد به استان صادر می‌کنند.
اکبری مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: تمام شهرستان‌های استان با مسئله ریزگردها درگیر هستند، اما کانون‌های اصلی فرسایش خاک در نوار شرقی استان شامل شهرستان‌های درمیان، زیرکوه و نهبندان است؛ شهرستان طبس که بخش‌های کویری بیشتری دارد نیز بیشترین آمار توفان و گرد و غبار را دارد.
او افزود: افزایش پدیده گرد و غبار می‌تواند آینده خطرناکی را برای استان رقم بزند و اگر برداشت بی‌اندازه از سفره‌های آب زیرزمینی به همین منوال پیش برود و فشار بر طبیعت اعم از چرای بی‌رویه شتر و دام‌های سبک، تخریب جنگل‌ها و منابع طبیعی ادامه داشته باشد تا ۱۰ سال آینده استان با مشکلات جدی روبه رو خواهد شد.
اکبری با اشاره به اینکه اگر بخواهیم نسبت به پدیده گرد و غبار نگاه بلند مدت داشته باشیم و پیشگیری‌های لازم را انجام دهیم باید از تخریب طبیعت جلوگیری کنیم ادامه داد: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان محدوده‌های قابل توجهی را در قالب طرح‌های بیابان زدایی نهال کاری کرده که این عملکرد‌ها تنها نوعی مُسکن برای طبیعت دچار بیماری محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی تصریح کرد: برای درمان قطعی و پیشگیری از نابودی منابع طبیعی باید از معضلاتی از قبیل چرای بی‌رویه دام، برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی و سایر فشار‌های وارده بر طبیعت حتی گردشگری غیراصولی جلوگیری کرد.
او با اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از خسارت‌های ناشی از گرد و غبار مربوط به باغات، مزارع و محصولات کشاورزی است ادامه داد: براساس آمار، گرد و غبار سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان به زیرساخت‌های استان خسارت وارد می‌کند که دستگاه‌های اجرایی باید با هم افزایی و تعامل و البته پیگیری جدی برای جذب اعتبارات ملی به این موضوع ورود کنند.
زندگی زیرسایه ریزگردها
نصر آبادی مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی گفت: با توجه به شرایط خشکسالی و افزایش گرمای هوا در استان خطر گسترش بیابان‌ها و افزایش پدیده گرد و غبار وجود دارد.
او افزود: پدیده بیابان زایی تبعات مستقیم و غیرمستقیم متفاوتی دارد که حرکت ماسه‌های روان یکی از آن‌ها است؛ این پدیده در دهه ۸۰ در منطقه سه قلعه سرایان امکان ادامه فعالیت و استمرار بخش کشاورزی و دامداری و سکونت مردم را دچار اختلال کرده بود.
نصرآبادی اظهار کرد: در این منطقه حرکت و هجوم ماسه‌های روان به سمت مناطق مسکونی و مزارع مشکلات عدیده‌ای برای ساکنان ایجاد کرده که با جنگل‌کاری از سال ۹۲ تاکنون جلوی هجوم ماسه‌ها گرفته شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: برای کاهش خسارت‌های ناشی از گرد و غبار پروژه‌های اجرایی در بخش بیابان از سال ۵۴ آغاز شد و به طور مستمر تاکنون در دست انجام بوده است.
او افزود: فعالیت‌های اجرایی در دوره ۴۵ ساله شامل ۱۳ هزار و ۸۷۶ هکتار بذرکاری و بذرپاشی، ۱۵۳ هزار و ۲۰۰ هکتار نهال کاری، ۳۰۹ کیلومتر احداث بادشکن زنده (اطراف مزارع و جاده‌ها) و ۶۵۱ کیلومتر احداث بادشکن غیر زنده در مناطق خاص اجرا شده، اما با توجه به افزایش کانون‌های فرسایش بادی و خاکی، خشکسالی‌های متناوب و کمبود بارندگی، اعتبارات و سرعت اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زدایی اندک است.
نصرآبادی اظهار کرد: همچنین در این مدت ۲۸ هزار و ۹۴۱ هکتار اجرای طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت، ۹۹۱ هزار و ۶۸۸ هکتار حفاظت و قرق عرصه‌های تاغزار‌های طبیعی و دست کاشت، ۳۹ هزار هکتار مدیریت رواناب‌های سطحی در قالب پروژه‌های اجرایی احداث هلالی‌های آبگیر و کنتور فارو از محل اعتبارات ملی، استانی، خشکسالی و مدیریت بحران استان اجرا شده است.
مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی تصریح کرد: خطر افزایش بیابان‌ها از سال‌ها پیش استان را تهدید می‌کرده است که طرح‌هایی برای مقابله با بیابان زایی اجرایی شده و نوید بهبود وضع موجود را می‌دهد، اما کافی نیست.
او ادامه داد: میزان خسارت فرسایش بادی به منابع زیستی و اقتصادی استان سالانه برابر با ۸۲۸ میلیارد و ۹۰۲ میلیون ریال برآورد می‌شود.
نصرآبادی بیان کرد: این خسارت‌ها در حوزه منابع زیست انسانی، خطوط مواصلاتی، اراضی کشاورزی، منابع زیست محیطی، چاه‌ها و قنوات، تأسیسات صنعتی، واحد‌های صنعتی، واحد تولید، ایستگاه‌های راه آهن و از این قبیل روی می‌دهد.
۵ کانال قوی بادی در شمال سیستان و بلوچستان وجود دارد که در اوج شدت وزش، معروف به باد‌های ۱۲۰ روزه، از اوایل خرداد ماه شروع می‌شوند و تا اواخر شهریور ماه ادامه دارند.
تبدیل دریاچه هامون به کانون ریزگردها
پیدا کردن استانی همانند شرایط گرد و غبار خراسان جنوبی کار سختی نیست؛ مثلا یکی از استان‌های همسایه خراسان جنوبی به نام سیستان و بلوچستان.
حیدری مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان گفت: از ابتدای امسال تا ۵ مهرماه ۸ توفان گرد و خاک و شن در زابل روی داده که توفان شن روز ۱۸ شهریور ماه با سرعت ۱۲۲ کیلومتر بر ساعت بوده است.
او افزود: وزش باد‌های منطقه‌ای ۱۲۰ روزه همه ساله از اردیبهشت ماه تا مهرماه در نوار شرقی ایران و غرب افغانستان و پاکستان جریان دارد که بیابان زایی و افزایش چشمه‌های تولید گرد و غبار در منطقه، سبب افزایش وقوع و شدت پدیده‌های خاکدار شده است.
وضعیت باد‌های ۱۲۰ روزه در ۶ ماه از سال به اوج خود می‌رسد و شرایط بحرانی می‌شود؛ سال‌های گذشته که دریاچه هامون آب داشت مانند کولر آبی عمل می‌کرد و و باعث خنک شدن هوا در فصل تابستان می‌شد که با خشک شدن سطح دریاچه مدتی می‌شود ریزگردها بلند می‌شوند.
برای مقابله با ریزگردها اقدامات موقتی مانند مالچ پاشی انجام شده است.
آنچه مسلم است مردم خراسان جنوبی از وجود ریزگردها در هوایی که تنفس می‌کنند در رنج هستند و در این میان شرایط برای بیماران قلبی، تنفسی و افراد دارای مشکلات خاص حادتر است؛ پس باید پیش از آنکه سلامت و آسایش مردم این دیار در رفت و آمد ریزگردها باشد و بیشتر از قبل تهدید شود، چاره اساسی اندیشید.
انجام تحقیقات علمی ویژه، اقدامات سریع و گسترده در خصوص انجام عملیات نهال‌کاری و سایر اقدامات مقابله‌ای، جلب توجه نگاه ملی به وضعیت خراسان جنوبی و تقویت اعتبارات ملی از جمله راهکار‌های کارشناسان و مسئولان در این زمینه است.
گزارش از فرزانه کامران نژاد
انتهای پیام/ س